زنگ خطر فرونشست در مازندران

طی دهه‌های اخیر شاهد دست‌اندازی بیش از اندازه بشر به منابع آب‌های زیر زمین در تمامی استان‌های کشور هستیم به‌طوری‌که در سال‌های اخیر چاله‌های بزرگ وکوچک در سطح زمین ایجاد شده که به نام پدیده فرونشست جزو بلایای طبیعی خطرناک معرفی شد.

به گزارش عصرقائم، تراژدی فرونشست در گذشته نه‌چندان دور خاموش اما جدی در حال ظهور بود و امروز حال زمین رو به وخامت رفته است که مهمترین عامل ایجاد آن دخالت عوامل مصنوعی یا همان انسان‌سازی محسوب می‌شود.

سالانه بیش از صدها پدیده رانشی یا ایجاد چاله‌های بزرگ و کوچک در سراسر ایران رخ ‌می‌دهد اما متاسفانه بدون هیچ‌گونه توجهی به آن درصدد دست‌اندازی بیشتر به منابع آبی خصوصا سفره آب‌های زیر زمینی با حفر چاه‌های غیر مجاز برای مصرف بی‌رویه و بیش از اندازه هستیم.

استان مازندران نیز از قاعده مستثنی نبوده و وقوع این پدیده خطرناک در این استان دور از ذهن نیست چراکه در سال‌های گذشته به‌دلیل افزایش جمعیت؛ کشاورزی توسعه یافت و برای آبیاری زمین، کشاورزان بیشتری اقدام به حفر چاه‌های غیر مجاز و استفاده بی‌رویه و غیر اصولی از منابع آبی کردند.

فرونشست؛ بلای طبیعی خطرناک

سید رمضان موسوی عضو هیئت علمی گروه آبخیزداری دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری در گفت‌وگو با بلاغ؛ پدیده فرونشست را یک مخاطره دانست و اظهار کرد: فرونشست جزو یکی از بلایای طبیعی بسیار رایج و خطرناک است که ممکن است در نتیجه عوامل طبیعی، مصنوعی یا انسان‌ساز ایجاد شود یعنی در نتیجه عوامل مختلف، بخشی از آب‌های منفذی و بین لایه‌های رسوبی زیر زمین تخلیه و برداشت شده و فضای ذرات متشکله خاک و لایه‌ها دچار کمپرس یا فشردگی شود.

وی افزود: تخلیه آب و مایعات از لایه‌های زیرین سطح زمین بر حسب شرایط با سرعتی مشخص فرو نشسته و فشرده شده و به‌صورت گودال یا افتادگی خود را نشان دهد که خود از بلایای مهم زمینی است.

عضو هیئت علمی گروه آبخیزداری دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری با اشاره به اینکه در بسیاری از موارد، امکان بازگشت و احیای دوباره زمین از حالت فرونشست به حالت اول یا بسیار سخت است یا غیر ممکن تصریح کرد: این پدیده در اکثر نقاط دنیا به‌صورت طبیعی و انسان‌ساز رخ می‌دهد؛ در مواردی فرونشست با برداشت ذخایر نفتی در میادین نفتی در جهان و یا در مواردی با برداشت بی‌رویه آب‌های زیر زمینی و در نتیجه وقوع فعالیت گسل‌ها و حرکات و دخالت عوامل زمین‌شناسی ممکن است به وجود آید.

موسوی خاطرنشان کرد: ایران با توجه به شرایط ویژه زمین‌شناسی خود یعنی تاثیرپذیری سرزمین ایران از حرکات صفحات بزرگ اوراسیایی در اطراف خود از شمال شرق به سمت ایران و صفحه عربستان از جهت جنوب غرب به سمت ایران و همین‌طور حرکت پوستی اقیانوسی هند و دریای عمان به سمت این سرزمین به صورت سابداکشن تحت تاثیر فرونشست‌ها قرار می‌دهد.

وی ادامه داد: شکستگی‌های زیادی در سراسر این سرزمین به صورت گسل‌خوردگی وجود دارد که محرک مهم در وقوع پدیده فرونشست بوده و هست بنابراین عوامل طبیعی در کنار عوامل مصنوعی نیز در فرونشست کشور ایران تاثیرگذار است.

بخش عظیمی از منابع آبی برداشت شد

عضو هیئت علمی گروه آبخیزداری دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری گفت: با توجه به رشد جمعیت در چند دهه گذشته، توسعه فعالیت‌های کشاورزی در ایران، برداشت‌ها بی‌رویه و بدون مطالعه از منابع آب‌های زیرزمینی، عدم بهره‌گیری گسترده و مناسب از تکنولوژی و فناوری مدیریت آب و آبیاری (آبیاری تحت فشار) سبب شد که بخش عظیمی از ذخایر با ارزش و غنی سفره‌های آب زیر زمینی برداشت، بهره‌برداری و دست‌اندازی شود.

موسوی یادآور شد: با این فشار غیر اصولی، غیر علمی، بی‌رویه و بیش از میزان تغذیه سفره آب زیر زمینی، شاهد رخدادهای فراوان و سنگین پدیده خطرناک فرونشست (سابسیدنس) بوده و هستیم.

وی با بیان اینکه پدیده فرونشست به چند روش قابل مطالعه و بررسی است، گفت: مورد اول از طریق مشاهدات میدانی و صحرایی که شاهد فرونشست در محدوده اطراف جاه های مختلف زمین هستیم و دوم استفاده از فناوری نوین سنجش از دور و پردازش داده‌های ماهواره‌ای یعنی با استفاده از تصاویر ماهواره‌‌ای در دو بازده زمانی از یک منطقه می‌توان نقشه تداخل سنجی و اینترفرگرام فرونشست را تهیه کرد.

عضو هیئت علمی گروه آبخیزداری دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری افزود: متاسفانه اکثر استان‌های کشور با این معضل و بلای طبیعی فرونشست در دهه‌های اخیر و خصوصا سال‌های اخیر رو به رو هستند چراکه حرکت این پدیده می‌تواند در آبادی ها، زمین‌های کشاورزی، شهرها، راه‌آهن، جاده و سازه را درگیر کند.

موسوی اظهار داشت: استان‌های شمالی به جهت شرایط اقلیمی و آب و هوایی و بارش شاهد پدیده فرونشست با شدت بیشتر نسبت به مناطق دیگر نیست اما به دلیل عدم مدیریت مناسب و علمی منابع آب‌های سطحی و زیر زمینی وقوع این بلا در استان‌های شمالی متصور است.

وی خاطرنشان کرد: تعداد چاه‌های غیر مجاز در کشور و استان‌های شمالی بسیار بالا و نگران کننده است؛ چاه‌ها مانند بسیاری از پدیده‌ها دارای حریم و حدود هستند بنابراین با حفر چاه‌های غیر مجاز به حریم آن تجاوز شده و این تجاوز مهمترین عامل دست‌اندازی به ذخایر آب‌های زیر زمینی و در نتیجه وقوع فرونشست خواهد بود.

عضو هیئت علمی گروه آبخیزداری دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری در پایان با اشاره به اینکه ما در کل استان‌های کشور و به تبع آن استان‌های شمالی بیش از چند صد هزار چاه غیر مجاز داریم، گفت: راه اصلی و مهم پیشگیری از وقوع فرونشست تعدیل دست‌اندازی بی رویه بشر به منابع آب و ذخایر زیر زمینی است.

در بین عوامل موثر در ایجاد فرونشست، به‌نظر می‌رسد که برداشت بیش از حد مجاز از منابع آب زیرزمینی به‌واسطه حفر صدها هزار چاه غیر مجاز، ضخامت لایه رسوبی و ویژگی‌های مهندسی رسوبات؛ عوامل اصلی ایجاد فرونشست در ایران هستند.

با توجه به مشاهدات متخصصان و کارشناسان حوزه زمین‌شناسی اگر روند دست‌اندازی عوامل در مصرف بی‌رویه از منابع سفره زیرزمینی ادامه یابد با مشکلات عدیده‌ای از جمله فرونشست در سطح زمین، سازه‌ها و غیره خواهیم بود.