حریم خصوصی در گروه‌های تلگرامی و واتس‌اپی

به گزارش عصرقائم، کامبیز نوروزی، حقوقدان، در یادداشتی در روزنامه شرق نوشت: «اگر چه سال‌هاست با توسعه محیط وب، گسترش استفاده از انواع پیام‌رسان‌ها رواج یافته است اما هنوز مباحث زیادی درخصوص مسائل حقوقی و اخلاقی این محیط وجود دارد که درباره آنها چندان بحث نشده است. یکی از مباحث، بحث حریم خصوصی در گروه‌های پیام‌رسان‌ است. امروزه تشکیل گروه در محیط پیام‌رسان‌هایی همچون واتس‌اپ و تلگرام امری رایج و متداول است. هر کاربر تلگرام و واتس‌اپ دست‌ کم در چند گروه عضو است و در آنها متن یا عکس می‌گذارد. پرسشی که اینجا می‌خواهیم به آن پاسخ بدهیم، این است که آیا این گروه‌ها حریم خصوصی محسوب می‌شوند یا نه‌؟ در نتیجه آیا دیگر اعضای گروه می‌توانند بدون اجازه فرستنده متن یا عکس، مطلب او را برای افراد خارج از گروه یا گروه‌های دیگر اصطلاحا فوروارد کنند یا نه؟ آیا باید یک گروه تلگرامی یا واتس‌اپی را حریم خصوصی تلقی کرد و بیرون‌فرستادن مطالب را به‌ عنوان نقض حریم خصوصی و عملی غیراخلاقی دانست یا تمام گروه‌ها حریم خصوصی نیستند و هر عضو گروه می‌تواند هر مطلب را که مایل بود برای هر فرد یا گروه دیگری ارسال کند؟

برای پاسخ به این پرسش، ابتدا باید بر اساس استقرا و تجربه متعارف فعالیت گروه‌های رایج انواع گروه‌ها، محیط پیام‌رسان‌ها را تفکیک کنیم. معمولا در محیط پیام‌رسان‌ها، گروه‌ها به دو نوع تقسیم می‌شوند. برای سهولت بحث، آنها را گروه عمومی و گروه اختصاصی (یا بسته) می‌نامیم. گروه عمومی، به گروهی در محیط پیام‌رسان می‌گوییم که عضویت افراد در آن مبتنی بر آشنایی مستقیم نیست. همه اعضای گروه یکدیگر را نمی‌شناسند. اگر چه معمولا تعداد اعضای این نوع گروه‌ها زیاد است ولی تعداد ملاک نیست. مهم این است که آشنایی مستقیم بین آنها وجود ندارد بلکه فقط چیزهایی مانند اشتراک صنفی یا شغلی یا تحصیلی یا علایق ورزشی و هنری و مانند اینها مبنای تشکیل گروه است. چیزی شبیه یک جمعیت که در یک تریبون آزاد شرکت کرده‌اند. مدیر (ادمین) گروه می‌تواند بدون جلب نظر سایر اعضای گروه هر کس را خودش مایل بود در گروه عضو کند. گروه عمومی در واقع به نوعی «باز» محسوب می‌شود.

گروه اختصاصی یا گروه بسته اما بر اساس آشنایی مستقیم اعضای گروه تشکیل می‌شود. در این نوع گروه‌ها با عرفی که به‌تدریج شکل گرفته است، مدیر (ادمین) گروه نمی‌تواند هر کس را که خودش مایل بود به عضویت گروه درآورد بلکه نظر دیگران را نیز جویا می‌شود و با مجوز سایر اعضای گروه، کسی را به گروه اضافه یا از آن کم می‌کند. گروه اختصاصی ممکن است صرفا یک گروه دوستانه بسته برای گپ‌وگفت باشد. گاهی نیز اعضای یک جمع معین و خاص با موضوع و هدف معین‌اند؛ مانند تیم یک گروه پژوهشی، اعضای یک گروه ورزشی یا فیلم‌سازی یا هنری و امثال اینها، اعضای هیات‌مدیره یک شخصیت حقوقی، اعضای یک واحد اداری، اعضای یک خانواده یا یک شبکه خویشاوندی، ساکنان یک آپارتمان و… . در این نوع گروه‌های تلگرامی یا واتس‌اپی کس دیگری نمی‌تواند عضو شود، اعضا با یکدیگر آشنایی مستقیم دارند، شناخت دقیق یا نسبتا دقیق از هم دارند و بر اساس همین شناخت اعتماد نسبی بین آنها در جریان است. بسیاری اوقات تعارفات معموله بین آنها جاری نیست. گاه مطالب یا عکس‌هایی همخوان می‌کنند که در جاهای دیگر آنها را به کار نمی‌گیرند و… .

بعد از این تقسیم‌بندی برگردیم به پرسش اصلی. گروه عمومی را نمی‌توان حریم خصوصی تلقی کرد. با قدری مسامحه یک گروه عمومی را می‌توان به یک تریبون آزاد تشبیه کرد. آنجا افراد زیادی وجود دارند که شما نمی‌شناسید. مبنای تشکیل گروه اصولا آشنایی مستقیم و اشتراک فردی نیست. مانند یک تالار بزرگ است که آدم‌های متفاوت و مختلفی در آن حضور دارند که خیلی از آنها یکدیگر را نمی‌شناسند یا فقط به نام می‌شناسند. چنین گروهی حریم خصوصی نیست و باید آن را عرصه عمومی تلقی کرد. در مقام قیاس، اگر کسی در یک جلسه سخنرانی چیزی بگوید، چه سخنران باشد و چه تماشاچی، هر کس که آنجا حاضر است، می‌تواند آن گفته را در جاهای دیگر نقل کند. رفتارها و گفتارهای عرصه عمومی قابل نقل و انتشار هستند. حکم یک گروه عمومی نیز همین است. بنابراین اگر یک عضو گروه مطلب یک عضو دیگر گروه را بدون اجازه او برای افراد یا گروه‌های دیگر ارسال کند، مرتکب کار غیراخلاقی و نقض حریم خصوصی نشده است. در این موارد نمی‌توانیم بگوییم او از فضای اعتماد موجود در گروه سوءاستفاده کرده و حرمت گروه را شکسته است.

در گروه‌های اختصاصی (یا بسته) اما اوضاع کاملا متفاوت است. در مقام تشبیه، یک گروه اختصاصی مانند یک جمع دوستانه یا خانوادگی یا کاری محدود است. غیر را به این جمع راه نیست. اعضای گروه با شناخت یکدیگر و اعتماد متقابل گفت‌وگو می‌کنند. شما ممکن است در مقابل اعضای خانواده با لباس خانه بنشینید یا رفتارهای شوخ داشته باشید اما در مقابل دیگران معمولا با لباس مناسب‌تر قرار می‌گیرید و چنان رفتارهایی نمی‌کنید. در این نوع گروه‌ها، مباحث محدود به موضوعات کاملا مشخصی است که بین اعضای گروه وجود دارد. آنها خود را محرم یکدیگر دانسته و اعتماد متقابل در جریان است. در گروه‌های اختصاصی فقط کسانی حضور دارند که شناخت متقابل از هم دارند یا برای گپ‌وگفت یا برای کار معین با یکدیگر حرف می‌زنند. این گروه‌ها دقیقا و کاملا حریم خصوصی‌اند؛ بنابراین هیچ‌یک از اعضای گروه نمی‌تواند مطالب آن گروه را برای بیرون از گروه منتشر کند. مهم نیست که مطلب چیست، خوب است یا بد، زشت است یا زیبا، محرمانه است یا نه. نقل مطلب از گروه‌های اختصاصی به‌ طور مطلق نقض حریم خصوصی و عملی کاملا غیراخلاقی و سوءاستفاده از گروه است.

وقتی کسی که عضو یک گروه اختصاصی است، مطلب یا مطالبی از محتوای آن گروه را به شکل‌های مختلف منتشر می‌کند، مرتکب رفتاری غیراخلاقی شده و به‌نوعی به اعتماد متقابل موجود در گروه پشت‌ پا زده است. مثل این است که شما در یک جمع خانوادگی یا کاری یا دوستانه چیزی می‌گویید که این حرف را فقط آنجا می‌زنید نه جای دیگر، بعد یکی از حاضران گفته شما را برای کسانی دیگر عینا نقل می‌کند؛ عرف و اخلاق این عمل را چگونه قضاوت می‌کند و آن فرد را چه می‌نامد؟ به‌ طور کلی، در محیط وب و فضای پیام‌رسان‌ها از قبیل تلگرام و واتس‌اپ، گروه‌های عمومی عرصه عمومی محسوب می‌شوند و نقل مطلب دیگران بدون اجازه آنها جایز است و غیراخلاقی یا نقض حریم خصوصی نیست اما گروه‌های اختصاصی یا بسته، حریم خصوصی‌اند. هرگونه نقل مطلب افراد این نوع گروه‌ها، بدون اجازه خودشان، مصداق بارز نقض حریم خصوصی و کاملا غیراخلاقی است. هیچ‌یک از اعضای این نوع گروه‌ها مجاز به انتشار مطالب این گروه به بیرون از گروه نیست.»