غفلت فاجعه‌بار از کودکان مهدها

بقاء نسل‌ها به فرزندانی است که محصول زندگی‌مان می‌باشند و غفلت از دو میلیون کودک در مهدهای کودک کشورمان، آینده نگران کننده‌ای را رقم زده است. موضوعی که این روزها به دغدغه اصلی کارشناسان و والدین تبدیل شده است.

به گزارش عصرقائم، کودکان، که عهده‌دار بقاء نسل پدران و مادران این سرزمین مقدس‌اند، چهار سال پیش از دبستان خود را در مهدهایی می‌گذرانند که بگفته اغلب والدین، برای محتوای آموزشی بسیاری از این مهدها باید بسیار نگران بود؛ چراکه این مهدها در ساختارها و باورمندی‌های خود، تنها به درآمد و جذب هرچه بیشتر کودکان به هر بهایی می‌پردازند که جاذبه‌های غیر دینی، از زمره محتوای برنامه‌های آنهاست. بر اساس گزارش‌های رسیده وضعیت مهدکودک‌ها به‌هیچ‌وجه خوب نیست و نباید به مهدکودک‌ها نگاه مراکز خدماتی داشت بلکه مراکز مهم آموزشی و پرورشی هستند.
این بخشی از بیانات رهبر انقلاب در ارتباط تصویری با وزیر، معاونان، مدیران و رؤسای وزارت آموزش‌وپرورش در شهریورماه سال گذشته است که نشان‌دهنده‌ی اهمیت مهد کودک‌ها و نقشی است که می‌توانند در رشد و تعلیم کودکان داشته باشند.

مهد، نخستین تجربه اجتماعی
مهدها، اولین جایی هستند که کودک با ترک خانه و بدور از والدین بویژه مادر، زندگی و کارکردن با دیگران را تجربه می‌کند و برای همیشه عمر خود، آثار این ایام را در رویکردها و تربیت خود خواهد داشت.
باقر ذوالفقارنسب، مربی مهد کودک در این باره می‌گوید: قبل از دبستان و پیش دبستانی، مهدها محل مناسبی برای ایجاد آمادگی در کودک برای ورود به عرصه جامعه کوچکی همچون مدرسه هستند که باید به عنوان یکی از مهم‌ترین حلقه تعلیم و تربیت به آن نگریست؛ چراکه کودک برای اولین بار دور بودن از مادر را تجربه می‌کند و اگر همه لحظات حضور او در این مکان توأم با برنامه‌های هوشمندانه و روانشناسانه نباشد، تاثیر منفی بر آینده کودک برجا خواهد گذارد.

وی در همین ارتباط افزود: نگرش کنونی بر مهد، که مبتنی بر نگهداری کودک برای اشتغال مادران و یا آموزش حداقلی و بدون مدل و الگو است، باید به سرعت تغییر کند و مهد، به مکانی تبدیل شود که کودک بتواند زیرساخت بینش و نگرش آینده خود را ناخودآگاه از این دوره بدست آورد. البته فعال شدن برنامه‌های تربیتی و تعلیمی مهندسی شده، هیچ منافاتی با نگهداری کودکان در مهدها ندارد و در کنار هم، قادر خواهد بود هم مادران را با فراغت خاطر راهی محل کارشان کند و هم، کودکان را برای حضور فعالانه‌تر در مدرسه آماده‌تر سازد.

مهد، تنها برای نگهداری کودک است!
فرشته زاهدی، مادر شاغلی که فرزندش را در مهد می‌گذارد، تنها عامل مهم برای انتخاب مهد را، نگهداری فرزندش ذکر می‌کند و می‌افزاید: چاره‌ای نیست برای رفتن به محل کار، نمی‌توانم کسی را برای نگهداری بچه به منزل بیاورم، که هزینه زیادی در بردارد، لاجرم بچه را به مهد می‌سپارم تا از او نگهداری کنند، هرچند بچه در کنار سایر هم سن و سالان خود، روحیه بهتری پیدا می‌کند و اجتماعی‌تر می‌شود، اما من بیشتر برای اینکه بچه را نگهداری می‌کنند، فرزند خود را به مهد می‌برم.

این بانوی شاغل، برنامه‌های آموزشی مهد را دغدغه خود نمی‌داند و اظهار می‌دارد: فرزندم خردسال است و برای من مهم این است که جایی او را نگهداری کنند تا از سرکارم برگردم. اگر در آنجا چیزی آموخت که قطعاً مهدها برنامه دارند، چه بهتر و اگر هم چیزی یاد نگرفت، چندان اهمیت ندارد. سر بچه در مهد گرم است و با بچه‌ها بازی می‌کند و کمتر دلتنگ من می‌شود.

انتظار اصلی متوجه مهدهاست
بسیاری از فعالان حوزه تعلیم و تربیت، مهدها را نخستین کانون تاثیرگزار بر کودکان در خارج خانه می‌دانند. این تاثیر در شخصیت و نگرش کودکان تاثیر جدی دارد بگونه‌ای که برخی اهمیت مهدها را مهمتر از دبستان و دانشگاه ذکر می‌کنند.

امیرعلی حسن‌نیا، فرهنگی بازنشسته، آموزش و پرورشی را موفق می‌داند که از دوران مهد تا دانشگاه را برای جامعه هدف خود برنامه‌ریزی متناسب با راهبردهای کشور داشته باشد. وی عنوان داشت: زنجیره تعلیم و تربیت هر کشور دارای حلقه‌های بزرگ و کوچکی است که اگر به هریک از این حلقه‌ها اندکی کم‌توجهی شود، چرخه تعلیم و تربیت دچار لنگش و اختلال خواهد شد، و باید بپذیریم که بسیاری از این حلقه‌ها در زنجیره یادشده در کشورمان دچار گسستگی و پارگی شده است که یکی از این حبقه‌های مهم، مهدها هستند که تا امسال در کشاقوس چند دستگاه بوده و دچار سردرگمی‌های جدی و هویتی بسر می‌برند.

وی با برشمردن حلقه‌های متعدد زنجیره تعلیم و تربیت کشورمان، که باید در گزارش دیگری به آنها پرداخت، در مورد مهدها گفت: در آمار منابع رسمی کشور آمده که ۵۰ هزار مجور تاسیس مهد دز کشورمان از سوی ۱۴ نهاد حاکمیتی صادر شده است که همین آمار نشان می‌دهد وضع این مهدها با توجه به تعدد مراجع صارکننده مجوز چگونه باید باشد. بدون تردید یکی از مشکلات مهم این مهدها، نظارت بر فعالیت آنهاست؛ چراکه تعدد مراجع صدور مجوز، نظارت‌ها را نیز دچار کم و کاستی می‌کند و حتی برخی از این نهادها ممکن است هر چند سال یکبار هم نتوانند از این مهدها بازدید و نظارت بعمل آورند، حال بماند کیفیت نظارت.

بی‌برنامگی، اپیدمی مهدهای کودک
باوجود پیشرفت هایی که برخی کشورها در علوم تربیتی و روان شناسی کودک داشته اند، لازم نیست ما حتما برنامه های آموزشی مهدهای کودک را بر اساس الگوهای رایج غربی تدوین کنیم، بلکه می توانیم با نگاهی به پیشرفت کشورهای دیگر در این زمینه، مسائل مبتنی بر الگوهای فرهنگی و تربیتی کشورمان را در محتوای آموزشی مهدهای کودک پیاده سازی کنیم تا فرزندانمان دچار دوگانگی فرهنگی نشوند.

دکتر فریده حمیدی ،روان شناسی کودک، لزوم برخورداری مهدها از برنامه دقیق و فنی را ضرورتری حیاتی برای نوگلان کشور دانست و گفت: امروزه بخش زیادی از مربیان مهدهای کودک بدون داشتن تخصص لازم در این مراکز به آموزش خردسالان می پردازند و همین مساله ازجمله مهم ترین ضعف های مهدهای کودک در شرایط کنونی است. این در حالی است که مهدهای کودک نقاط بسیار حساسی برای تربیت خردسالان هستند و ما باید آموزش کودکان را از همین سنین جدی بگیریم و بهترین مربیان کشور را به مهدهای کودک بفرستیم، زیرا اتفاقا داشتن تحصیلات بالای مربی برای تربیت کودکان در سنین پایین از سن های بالاتر اهمیت بیشتری دارد و برای پیشگیری از عمده اختلالات تربیتی و رفتاری در کودکان نیز لازم است آنها زیر نظر مربیانی آموزش ببینند که از تخصص لازم برخوردار باشند.

وی در همین ارتباط یادآوری کرد: نکته دیگر این که در کشور ما برای مهدهای کودک محتوای آموزشی مدونی وجود ندارد و همین مساله سبب می شود آموزش کودکان در مهدهای کودک، سلیقه ای و بی ضابطه باشد.
این در حالی است که ما باید در مهدهای کودک روی کشف و پرورش خلاقیت های فردی خردسالان کارکنیم تا در آینده بتوانند استعدادهای شان را شکوفا کنند. برای این منظور هم باید برنامه تربیتی جامعی را برای مهدهای کودک تدوین کنیم تا بتوانیم به دوراز افراط وتفریط و با حفظ تعادل های فرهنگی کودکان خود را تربیت کنیم.

آموزش، نیاز اساسی مهدهای کودک
بسیاری از روانشناسان بر این باورند که محیط های اجتماعی نظیر مهدکودک، در آموزش هنجارها و ارزش‌ها به فرزندان دخالت دارند و با افزایش سن کودک به مرور از نقش خانواده‌ها کاسته و بر نقش این کانون‌ها که بیش از خانواده برای کودک جذابیت دارد افزوده می شود.
آنها معتقدند که آموزش مهارت‌ها و یاددهی رفتارهای اجتماعی در برخی از مهدکودک‌ها بنا به دلایلی از جمله کمبود نیروی متخصص و مرتبط و امکانات رعایت نمی‌شود. هر از گاهی تصاویر و فیلم‌هایی از برخی از مهدکودک‌ها در فضای مجازی منتشر می‌شود که نشان‌دهنده‌ای عدم نظارت کافی بر عملکرد و فعالیت مهدکودک‌ها است.

یک روانشناس تربیتی در این زمینه گفت: سال‌های پیش از دبستان در رشد و تربیت کودکان نقش اساسی و تعیین کننده‌ای دارد، زیرا در این دوران حساس و مهم، یادگیری‌کودکان عمیق تر، سریعتر و آسان تر انجام و توانایی‌هایی آنان درجنبه‌های مختلف رشد شکوفا می‌شود و پایه های اصلی شخصیت آنها شکل می‌گیرد.

وی با رد این نکته که فضای مهدکودک نباید صرف صرف آموزش باشد گفت: تاکید بر امر یاددهی رفتارها و مهارت های اجتماعی به آن معنا نیست که
کودک تمام وقت خود را به فراگیری آموزش ها به صورت خشک و تئوری اختصاص بدهد.

این روانشناس ادامه داد: مربیان مهد کودک ها باید با داشتن تخصص لازم در زمینه رواشناسی کودک به آموزش مفاهیم رفتاری و مهارتی در قالب بازی ها و اشکال و روش های جذاب به کودکان بپردازند.

وی تاکید کرد: هر گونه بی توجهی به این گونه آموزش ها بصورت جذاب و کودک پسند می تواند موجب بروز ناهنجاری های رفتاری، آموزشی همچون ناتوانی در برقراری ارتباط با دیگران و درک مفاهیم آموزشی، بیش فعالی، بی علاقگی نسبت به محیط های آموزشی و در نهایت بی تعادلی رفتاری در کودکان شود.

وی از متولیان امر خواست تا اگر به اصلاح رفتار افراد جامعه اهمیت می دهند بیشترین سرمایه گذاری خود را در مهدهای کودک داشته باشند و این مراکز را به عنوان محل صرف نگهداری و بازی کودک تصور نکنند زیرا با اصلاح آن می توانند به آینده رفتارهای اجتماعی بسیار امیدوار باشند.

نقش مهدهای کودک در آموزش هنجارها
افسانه برومند، روانشناس تربیتی، با تاکید بر اینکه شخصیت هر انسانی در ۶ سال اول زندگی شکل می‌گیرد گفت: با توجه به اهمیت سالهای اولیه زندگی کودک به لحاظ تعلیم و تربیت شایسته است که این مهم مورد توجه مسوولان فرهنگی و اجتماعی قرار گیرد.

وی اظهار داشت: در دیدگاه عمومی مهدهای کودک محل نگهداری کودکان ادران شاغل است و بر همین اساس است که بر مبنای آخرین آمار سازمان ثبت احوال کشور از مجموع افزون بر ۶ میلیون کودک زیر ۶ سال در کشور تنها هفت درصد به مهد کودک رفته اند.

این روانشناس افزود: این در حالیست که در کشورنهای پیشرفته بیش از ۹۵ درصد کودکان زیر هفت سال آنها تحت آموزش مهدهای کودک آن هم فراگیری مهارت های اجتماعی قرار دارند.

وی یکی از دلایل بی توجهی در مهدهای کودک به آموزش های جذاب و عملی رفتارهای اجتماعی را بکار نگرفتن نیروهای متخصص در زمینه روانشناسی کودک و همچنین مشکلات مالی آنها عنوان کرد.

برومند یادآور شد: با این وجود دادن مجوز به این گونه مهدهای کودک که صرف مکانی برای دریافت شهریه و نگهداری کودکان است از دست دادن فرصت طلایی تربیت افراد جامعه برمبنای هنجارها و رفتارهای مناسب و صحیح اجتماعی است.

وی با بیان اینکه مربیان مهدها باید ذهن کودک را مانند یک زمین آماده کاشت تصور کنند که می تواند به راحتی هر گونه مفاهیم اجتماعی، اخلاقی و یا علمی را پذیرا باشد گفت: از سوی دیگر بیان این مهم ضروری است که یکی از شاخص های توسعه و تربین نیروی انسانی در کشورهای پیشرفته ارائه آموزش های سنجیده در مهد کودک هاست.

این روانشناس تصریح کرد: کودکانی که زیر پوشش این گونه آموزش ها قرار می گیرند در بسیاری از شاخص‌های آسیب زای زندگی و اجتماعی از جمله بزهکاری، طلاق، افت تحصیلی، مسائل اخلاقی، ابتکار و استقلال حداقل ۲۰ درصد نسبت به دیگران وضع مطلوب‌تری دارند.

وی خاطرنشان کرد: از طرفی هزینه کردن در این مقطع سنی با برنامه‌ها و آموزش‌های صحیح برای کودکان سبب می‌شود بستر فرهنگی مناسبی برای تغییر بسیاری از عادات غلط باشد.

محتواهای آموزشی در مهد کودک‌ها با هنجارها و ارزش‌های جامعه دینی ما تطبیق ندارد
صدیقه صدیق، کارشناس ارشد علوم تربیتی، با اشاره به فعالیت گسترده مهدکودک‌ها در سال‌های اخیر اظهار داشت: مهدکودک‌ها در دنیای امروز به جایگزینی برای خانواده‌ها در زمینه آموزش و نگهداری تبدیل شده‌اند و ضرورت دارد که نظارت جدی‌تری بر روی آن‌ها صورت بگیرد.

وی نظارت بر محتوی آموزشی ارائه شده در مهدکودک را مهم برشمرد و بیان داشت: متأسفانه نظارتی که بر سایر بخش‌های مهدکودک‌ها از قبیل سرانه و. وجود دارد بر محتوای آموزشی و شاخص‌های آموزش‌وپرورشی آن‌ها این نظارت وجود نداشته است.

صدیق ادامه داد: علاوه بر این در بسیاری از زمان‌ها آنچه که در مهدکودک‌ها به‌عنوان آموزش به کودکان که در سنین بسیار حساس و مهم قرار دارند و پایه‌های زندگی آنها شکل می‌گیرد ارائه می‌شود بر اساس محتواهای آموزشی و پرورشی نبوده در برخی موارد با هنجارهای اجتماعی و ارزش‌های جامعه دینی ما تطبیق ندارد.

وی داشتن نگاه اقتصادی در مهدکودک‌ها را یک آسیب برشمرد و ابراز داشت: بسیاری از مهدکودک‌های خصوصی حتی برخی از مهدکودک‌های دولتی تبدیل به بنگاه‌های اقتصادی شده‌اند که بتواند جاذبه بیشتری برای جذب خانواده‌ها داشته باشد.

مهدکودک فرصتی برای رشد رفتارهای اجتماعی در کودکان است
یک استاد جامعه شناسی گفت: مهدکودک فضایی بسیار مناسب برای رشد، تقویت و نهادینه کردن رفتارها و مهارت‌های اجتماعی در کودکان است.

فخری رضایی، اجتماعی شدن را به معنای همبازی و همنوایی فرد با ارزش‌ها، هنجارها و نگرش‌های گروهی و اجتماعی دانست و افزود: به بیان دیگر، اجتماعی شدن فراگردی است که به واسطهٔ آن، هر فرد، دانشی و مهارت‌های اجتماعی لازم برای مشارکت مؤثر و فعال در زندگی گروهی و اجتماعی را کسب می‌کند.

این استاد دانشگاه افزود: مجموعه این ارزش‌ها، هنجارها، نگرشی‌ها، دانش‌ها و مهارت‌ها در مهدهای کودک، کودکان را قادر می‌سازد که در آینده با گروه‌ها و افراد جامعه، روابط و کنش‌های متقابل داشته باشد.

وی با بیان اینکه رابطه با همسالان در سال سوم زندگی تغییر عمده‌ای می‌کند گفت: کودک از آن به بعد از تنها بازی کردن با تماشای بازی دیگران کمتر استقبال می‌کند و بیشتر دوست دارد که با کودکان دیگر ارتباط برقرار کند و در او تمایل به همکاری آشکار می‌شود.

رضایی بیان داشت: از سن دبستان به بعد، کودک بیشتر از مصاحبت همسالان لذت می‌برد و بیشتر کودکان کودکستانی یک یا ۲ دوست صمیمی دارند و اصولاً از نظر اجتماعی بسیار انعطاف پذیر به نظر می‌رسند و مایلند دوستان زیادی داشته باشند.

این جامعه شناس با بیان تأثیرات بسیار مطلوب حضور کودک در مهد کودک گفت: کودکان پس از برقراری ارتباط با گروه همسن خود به طور مرتب رفتار خود را مورد ارزیابی قرار دهند و رفتارهای مفید و مؤثر را در روابط با دیگران انتخاب کند و رفتارهای ناخوشایندی را که باعت طرد و دوری او از دیگران می‌شود را تکرار نمی‌کند.

آموزش کشورمان، قطعاتی از هم گسسته
معصومه ظهیری، دانش‌آموخته علوم حوزوی و دانشگاهی، با اشاره به دغدغه‌های رهبر انقلاب در زمینه مهدهای کودک، اظهار داشت: در روایات ما وجود دارد که کودکان در چهار سال اول زندگی خود بسیاری از مسائل را یاد می‌گیرند، یعنی اولین محل آموزش کودک در خانواده است سپس تحویل مراکز دیگر آموزشی می‌شوند؛ اما اکنون مقطع جداگانه‌ای در کشور وجود دارد که این مقطع جداگانه ما به‌صورت تکه‌تکه است و یکپارچه نیست این مقطع جداگانه مهدکودک‌ها هستند که بخشی از آن‌ها زیر نظر بهزیستی و بخشی دیگر زیر نظر مراکز قرآنی قرار دارند و بعد از آن پیش دبستانی‌ها که به آموزش‌وپرورش سپرده شده است.

وی با بیان این‌که مهدکودک‌ها باید از بی‌برنامگی خارج شوند، افزود: مهدکودک‌ها به یاد از روش تعلیم و پرورش و مراقبت کودک و استفاده کنند و از بی برنامه‌ای خارج شوند یکی از مشکلاتی که اکنون وجود دارد این است که مهدکودک‌ها نظام واحد مدون آموزشی و روشمند را ندارند و در بسیاری از موارد مهدکودک محل نگهداری کودکان است و در بسیاری از موارد مهدکودک‌ها محل تفریحات است و حتی برخی از این مهدکودک‌ها نظام‌مند نیستند و هیچ برنامه خاصی ندارند.

ظهیری به رشد کمی مهدکودک‌ها در دهه‌های اخیر اشاره کرد و بیان داشت: مهدها کودک‌ها تبدیل به سیستم‌های آموزشی شده‌اند و پیش از نظام آموزش رسمی، کودکان وارد آن می‌شوند و اکنون مهدکودک‌ها از فراوانی بیشتری برخوردار هستند.

این مدرس حوزه و دانشگاه ادامه داد: مهدکودک‌ها به نحوی قبل از نظام آموزش‌وپرورش رسمیت دارند پس هر مسئله‌ای که رسمیت دارد باید نظام‌مند باشد این نظام‌مند بودن هم از جهت سخت‌افزاری و هم از جهت نرم‌افزاری باید باشد.

وی تصریح کرد: حتی شاهد هستیم که در سال‌های اخیر مهدکودک‌های بدون مجوز فراوانی ایجاد شده‌اند که هیچ نظارتی بر روی آن‌ها نیست.

خبر خوش برای مهدهای کودک
براساس مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی، مسئولیت صدور مجوز و نظارت و ارزیابی مهدهای کودک، به سازمان ملی تعلیم و تربیت کودک سپرده شده و این مسئولیت از سازمان بهزیستی و هر نهاد دیگر منتزع و به آموزش و پرورش سپرده شده است.

بدون تردید، برای ایجاد پایش‌های لازم و جداسازی سره از ناسره، همچنین روش‌مندسازی و ایجاد پیوند شایسته بین آموزش مهدها با نظام آموزشی کشور و تربیت مربیان شایسته متناسب با محتوای اخلاقی و معنوی گروه سنی کودکان مهدی، راه دشوار و طولانی پیش روی است که باید پس از مدتی به سراغ متولی این مهم رفت و با ارزیابی فعالیت آنها، به قضاوت منطقی دست یافت.