چرا ایران نمی‌تواند در تولید برنج خودکفا باشد؟

به گزارش عصرقائم، در حالی که مسئولان وزارت جهاد کشاورزی خودکفایی در تولید برنج را از اولویت‌های دولت سیزدهم عنوان می‌کنند، به گفته کارشناسان کشت برنج به دلیل بحران آب حتی در شمال کشور هم باید محدود شود.

اخیراً سید جواد ساداتی نژاد، وزیر جهاد کشاورزی با بیان اینکه سالانه یک میلیون تن برنج به کشور وارد می‌شود، اعلام کرده است: با توجه به ظرفیتی که کشور در تولید برنج دارد نباید واردات برنج داشته باشیم و با طرحی که در سه استان شمالی داریم، با افزایش دوره کشت به راحتی می‌توان مقدار مورد نیاز کشور را تولید کرد.

وی با اشاره به انعقاد قرارداد میان جهاد کشاورزی و قرارگاه سازندگی خاتم برای افزایش تولید برنج گفته است: پیش بینی می‌کنیم که از محل تهاتر نفت سه میلیارد دلار یا مبلغی بیش از ۹۰ یا ۱۰۰ میلیارد تومان برای این منظور طی ۵ سال هزینه شود و توافقات اولیه انجام شده و در این سفر ۷۰۰ میلیارد تومان برای این کار گذاشته شده است. (جزئیات بیشتر را اینجا بخوانید)

البته قرارگاه خاتم الانبیا (ص) هر گونه فعالیت در حوزه کشت برنج را تکذیب و اعلام کرد که این قرارگاه هیچ برنامه‌ای برای ورود به حوزه کاشت و تولید برنج در کشور ندارد. (جزئیات بیشتر را اینجا بخوانید)

در همین راستا، روز گذشته نیز معاون امور آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی در نشست خبری خود عنوان کرد که امکان افزایش تولید یک میلیون تنی برنج در کشور وجود دارد.

علی مراد اکبری در این زمینه گفت: ما در کشور حدود ۲ تا ۲.۱ میلیون تن برنج تولید و بین ۸۰۰ هزار تا یک میلیون تن نیز از این محصول را وارد می‌کنیم.

وی با بیان اینکه در شمال کشور این پتانسیل وجود دارد که برنج را دوبار کشت کنیم، افزود: در حال حاضر این اتفاق یا نمی‌افتد یا خیلی محدود است و برای انجام چنین کاری باید زیرساخت‌ها آماده شود که تجهیز و نوسازی، زهکشی‌های زیرزمینی و یکپارچه‌سازی اراضی از جمله این زیرساخت‌ها است.

معاون وزیر جهاد کشاورزی اضافه کرد: بعد از کشت اول و دوم برنج می‌توانیم در کشت سوم محصول کلزا را بکاریم و تنها جایی که برای کشت کلزا منابع آب سبز داریم، استان‌های شمالی است چرا که در این استان‌ها بیش از ۶۰۰ میلیمتر بارندگی وجود دارد و اگر در نقاط دیگر کشور بخواهیم کلزا بکاریم، باید آن را جایگزین محصولات دیگر از جمله گندم یا چغندرقند کنیم.

اکبری با اشاره به اینکه طرح مذکور آماده اجرا است، افزود: با اجرای این طرح ما می‌توانیم بین ۸۰۰ هزار تا یک میلیون تن برنج اضافه‌تر در کشور تولید کنیم.

با این حال کارشناسان ظرفیت منابع آب و خاک کشور را برای خودکفایی در محصولی مانند برنج بسیار محدود می‌دانند و عنوان می‌کنند که حتی در استان‌های شمالی نیز چنین ظرفیتی وجود ندارد و کشت باید در این استان‌ها نیز محدود شود. در همین زمینه ناصر کرمی، اقلیم شناس در گفتگو با خبرنگار مهر با بیان اینکه حداکثر میزان مجاز برداشت از منابع آب تجدید پذیر ۴۰ درصد است و ۶۰ درصد این منابع باید وارد طبیعت شود، گفت: ما هم اکنون حدود ۱۰۰ میلیارد متر مکعب آب تجدیدپذیر داریم اما به جای اینکه ۴۰ میلیارد متر مکعب از این منابع را استفاده کنیم، حدود ۹۰ میلیارد مترمکعب آن را استفاده می‌کنیم و همین باعث ایجاد شرایط فعلی و خشکیدگی، بیابان زایی، فرسایش خاک و خشکی رودخانه‌ها شده است.

وی با بیان اینکه از ۹۰ میلیارد مترمکعب آبی که استفاده می‌کنیم، حدود ۸۰ میلیارد مترمکعب آن مربوط به بخش کشاورزی است، اضافه کرد: آبی در حوزه شرب و صنعت استفاده می‌شود قطعاً کمتر از ۱۰ میلیارد مترمکعب است.

کرمی با تاکید بر اینکه سهم آب در اختیار بخش کشاورزی باید به حدود ۴۰ میلیارد متر مکعب کاهش یابد، گفت: این تنها راه حل نجات ایران از بحران خشکیدگی و خارج کردن نام کشور از لیست کشورهای پیشرو در بیابان زایی است.

این اقلیم شناس تصریح کرد: بر این اساس باید الگوی کشتی تعریف شود که این ۴۰ میلیارد مترمکعب آن صرف تولید چه محصولاتی و در چه نقاطی از کشور شود که این مباحث تکنیکی بعدی است و بحث نخست این است که قبول کنیم آب در اختیار بخش کشاورزی کاسته شود.

کرمی با بیان اینکه براین اساس باید مقداری از سطح زیرکشت کشاورزی کاسته شود، گفت: قطعاً با میزان فعلی سطح زیرکشت نمی‌توانیم مصرف آب را کاهش دهیم و سطح زیرکشت افقی محصولات قطعاً باید کاهش یابد.

وی درباره خودکفایی در تولید محصولی مانند برنج افزود: باید دید این خودکفایی با چه هزینه‌ای انجام می‌شود؟ آیا هزینه‌های اکولوژیکی آن برآورد شده است؟ توسعه کشت خیلی از محصولات منجر به گسترش خشکیدگی در کشور می‌شود.

با توجه به شرایط موجود کشت برنج حتی در استان‌های شمالی نیز نباید مانند سابق انجام شود و محدود شدن آن الزامی است

کرمی با بیان اینکه از نظر فنی و تکنیکی چنین کاری امکان پذیر است، گفت: باید از نظر اکولوژیکی نیز این مساله بررسی شود چرا که همین الان نیز ایران رتبه اول را در فرسایش خاک دارد و در زمینه بیابان زایی و سایر تهدیدات زیست محیطی نیز در رتبه‌های نخست قرار گرفته است.

وی افزود: بعد از بررسی‌های تکنیکی و اکولوژیکی باید بحث تجاری تولید محصولات نیز برآورد شود که آیا این محصول توانایی رقابت با نوع خارجی آن را دارد، اگر جواب مثبت بود می‌توان به کشت آن اقدام کرد و اگر خیر، باید از توسعه کشت، خودداری شود.

وی با بیان اینکه منابع آب در کشور ما بسیار کم و این مساله بسیار جدی است، گفت: درباره کشت محصولی مانند برنج اصل اول توجیه اقتصادی آن است، اگر ما می‌توانیم برنج را وارد کنیم چرا باید در کشوری که این همه منابع آب آن کم است، برنج کشت کنیم؟ چرا بحث خشکیدگی کشور، بیابان زایی و فرسایش خاک کشور را در مباحث کشاورزی کنار می‌گذاریم؟

کرمی تاکید کرد: با توجه به شرایط موجود کشت برنج حتی در استان‌های شمالی نیز نباید مانند سابق انجام شود و محدود شدن آن الزامی است.

وی با اشاره به اینکه در تمام کشورهای جهان برنج‌های محلی به برنج‌های خارجی ارجحیت دارد و به همین دلیل قیمت برنج‌های محلی معمولاً بالاتر است، گفت: بنابراین ما نباید تصور کنیم که برنج‌های کیفی ایرانی ویژگی خاصی نسبت به سایر برنج‌ها دارد و در این زمینه بحث رایحه و مزه و سلیقه مطرح است بنابراین وقتی کشور توان تولید این محصول را دارد نباید بر خوداتکایی در این زمینه و کشت بیش از اندازه آن تاکید کرد.

علاوه بر این انجمن تولیدکنندگان برنج نیز در واکنش به مباحث مذکور امکان خودکفایی در تولید برنج را رد کرده است، در این زمینه جمیل علیزاده شایق، دبیر انجمن تولیدکنندگان برنج در گفتگویی ضمن رد امکان خودکفایی تولید برنج در کشور، گفت: اواخر دهه ۶۰ گروهی تحقیقاتی از کارشناسان زبده و کاربلد برنج، ۱۶ استان برنج خیز کشور را بررسی کردند این بازدیدها در نهایت به تألیف گزارش «طرح تعیین مناسب‌ترین مناطق کشت برنج» شد.

وی با بیان اینکه محدودیت منابع آب و زمین امکان خودکفایی تولید برنج را از ما گرفته است، خاطر نشان کرد: وقتی وزارت کشاورزی گزارش خودکفایی در زمینه تولید برنج را می‌نوشت ما به آنها پیشنهاد دادیم که واژه نسبی را به خودکفایی اضافه کنند و سخن از خودکفایی نسبی را طرح کنند.

این فعال اقتصادی با اشاره به کند بودن عملکرد در واحد سطح، گفت: آمار تولید برنج ۲ میلیون و ۲۵۰ هزار تن در سال است. از ۹۵ به بعد میزان سطح زیر کشت برنج بالا رفت این در حالیست که میزان تولید و عملکرد افزایش پیدا نکرد اینجاست که باید بگویم در این سال‌ها معرفی ارقام پرمحصول از سوی مؤسسه برنج چه فایده‌ای داشت؟

با توجه به شرایط اقلیمی و آب و هوایی کشور امکان خودکفایی در تولید محصولی مانند برنج امری دشوار به نظر می‌رسد که در صورت تحقق منابع آب و خاک کشور را هدف خواهد گرفت. به نظر می‌رسد در حال حاضر مسئولان به جای تمرکز روی چنین طرح‌هایی بهتر است به محصولاتی بپردازند که امکان خودکفایی آنها در کشور به راحتی وجود دارد و علاوه بر این با گسترش صادرات محصولات کشاورزی و ارزآوری حاصل از آن می‌توان کسری کشور به برنج را به راحتی از طریق واردات تأمین کرد ضمن اینکه اصلاح الگوی مصرف در کشور امری بسیار ضروری است که باید مورد توجه مسئولان قرار بگیرد که در این صورت مصرف سرانه به طور چشم گیری کاهش می‌یابد.