ریشه همه پیشرفت ها را سلطنت علمی می‌دانم

به گزارش عصرقائم، علی‌اکبر موسوی موحدی استاد ممتاز دانشگاه تهران و عضو اندیشکده علم مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت در گفت‌وگویی تفصیلی به ارزیابی عملکرد مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت طی یک دهه گذشته پرداخت و گفت: می باید از نظر علمی پیشرفت کنیم تا بتوانیم کشور را خوب اداره نماییم. اگر بتوانیم سلطنت علمی را احیا کنیم  به همه چیز از جمله نظام اجتماعی رضایتمند، فرهنگ مستقل، اقتصاد پیشرفته، امنیت فراگیر و پایدار، محیط زیست خوب و آب و هوای سالم و تمیز دسترسی داشته باشیم.

رییس مرکز تحقیقات بیوشیمی و بیوفیزیک (آی بی بی) دانشگاه تهران پیشنهاد داد: به نظرم اندیشکده علم، مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت به عنوان یکی از اندیشکده‌های اصلی می‌تواند بستر سلطنت علمی را از طریق هم اندیشی با حضور استادان مبرز  طرح های مطالعاتی دقیقی درباره الزامات و بسترهای انسانی و ساختاری و حاکمیتی به نتایجی پر اهمیت دست یابد. این نتایج می تواند مانند بذری باشد که برای سلطنت علمی کاشته و از آن نگهداری و پشتیبانی شود، تا در زمان معین این درخت پرمیوه محصول دهد.  علم مانند گیاه کاشتنی است، گیاه را در خاک می کارند و علم را در وجود انسان ها و جامعه کشت می دهند.

مشروح این گفت‌وگو را در ادامه بخوانید.

با توجه به اینکه بنیانگذار انقلاب اسلامی ایران در شعار «جمهوری اسلامی» از نظر تقدم و تأخر، جمهوری را بر اسلامی مقدم می‌دانستند چرا در نامگذاری اسم مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت اسلامی بر ایرانی مقدم نوشته شده است. آیا دوگانه‌ای در این زمینه وجود دارد یا اسلام و ایران به عنوان ظرف و مظروف ملاک بوده است؟

ایران با اسلام عجین است. تفکر و ایمان ایرانِ قبل از اسلام به حدی بلند و عمیق بود که وقتی اسلام را هم پذیرفت به سمت اهل بیت  پاک، پارسا و دانشمند سوق پیدا کرد و ارادت به پیامبر بزرگوار اسلام و اهل بیت بزرگوار او و امامان راستین  علیهم صلوات الله قرار گرفت.

دانشمندان و حکما و ادبای ایرانی پس از اسلام بسیار رشد نمودند و نقش بسیار عمده‌ای در گسترش اسلام در شرق قاره آسیا و قاره آفریقا و سایر۷ نقاط ایفا داشتند.

ایران به زبان شیرین فارسی و شعرهای پر حکمتش توانست با دنیا به صورت بسیار زیبا سخن بگوید و ارتباط بگیرد.

امروز بخش قابل توجهی از مردم شرق آسیا و آفریقا و سایر ملل به واسطه تفکر ایرانی مسلمان هستند. اینکه اسم ایرانی در نام‌گذاری نام مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، مقدم یا موخر قرار بگیرد، موضوع ظرف و مظروف است.

بشر برای سعادتمندی راهی جز طی کردن مسیر الهی ندارد و ایران به دلیل تفکر یکتاپرستی و اخلاق‌مدارش ، بستر و مایه چنین امتیازی  است. انسان از بدو خلقت  حضرت آدم، موجودی الهی خلق شد و تمایل به یکتاپرستی و صفات اخلاقی متعالی داشت و ایران در ترویج و گسترش این تفکر نقش موثری ایفا کرده است.

اسلام هم به عنوان آخرین و کامل‌ترین دین الهی، در تفکر بزرگ ایرانی ممزوج شد و ارتقاء داد. در مفهوم اسلام و ایران ارتقاء وجود دارد هیچ تقابل و جدایی‌ وجود ندارد. اسلام تفکر بلندتری برای ایران است، چرا که شهروند ایرانی با بهترین پیامبر الهی و امامان راستین و بالاترین کتاب آسمانی آشنا شد و خود را از آنچه بود به کمال رساند.

ایرانیان با دستمایه گذشته خود در یکتاپرستی، در جهت پذیرش اسلام، دانش و پاکی را انتخاب کرد و عصمت ائمه طاهرین را بعد از نبوت پیامبر اعظم  صلوات الله علیهم پذیرفت و مهد فرزندان پیامبر شد.

الزامات تحقق ماهیت سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت چیست؟

به نظر اینجانب هر اندیشه و ایده ای می باید یک پیوست عملیاتی و اجرایی شدن داشته باشد. امروز با حجم متراکمی از  تدابیر در سند الگو روبرو هستیم، لذا پیشنهاد می شود چندین تدبیر از آن انتخاب شود و راهکارهای عملیاتی شدن برای آن ترسیم  و با انجام پایلوت نتایج آن ارزیابی شود.

در مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت استادان و دانشمندان برجسته ای حضور دارند، شایسته است با بهره گیری از اندیشه و ایده های این بزرگواران راه های عملی و اجرایی را پیدا نمود.

پیشنهاد می گردد که بعضی از اندیشه ها که به اجرا و عمل نزدیک تر است،  از ایجاد یک پایلوت عملیاتی شدن در مقیاس کوچک بهره مند شوند تا ایرادات و مشکلات کار نمایان شود، سپس به رفع آن پرداخت و راهکار اجرایی شدن آن برای عموم باز شود.

ما در آزمایشگاه های مرکز تحقیقات بیوشیمی و بیوفیزیک (آی بی بی) دانشگاه تهران  آنچه فکر و اندیشه می‌کنیم، آن را آزمایش و پژوهش می نماییم. هر آزمایش در ارتقاء فکری تاثیر می گذارد تا راه اصلی را در فکر و عمل بیابیم.

پژوهش یعنی چیزی که نمی‌دانیم، بدانیم. نباید بدون پژوهش تصمیم گرفت. بنده مخالف فکر کردن و برنامه‌ریزی نیستم، اما معتقدم هر فکر و برنامه‌ای می باید پیوست اجرایی داشته باشد. اول به صورت پایلوت و آزمایشی طراحی و عمل کنیم تا میزان اجرایی شدن نوشته‌ها و مصوبات‌ تا حدودی سنجش شود.

استفاده از نخبگان و اندیشمندان چه نقشی در اجرایی شدن سیاست ها و تدابیر مرکز  الگوی اسلامی ایران پیشرفت و اندیشکده‌های مرکز دارد؟

شخصیت های که در مرکز الگو و اندیشکده‌های مرکز حضور داشته و دارند، همگی از شخصیت های طراز اول علمی هستند و درست به همین دلیل عرض می‌کنم که می باید تدبیری شود که  اندیشه های این عزیزان برای روشن کردن واژگان سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت از حالت تئوری به قالب  طرحی آزمایشی به صورت مجازی به ماشین‌های یادگیری داده شود و به صورت مدلینگ مطالعه گردد تا بهتر موضوع قابل ارزیابی درآید تا بیشتر از میزان اجرایی شدن آگاهی یابیم.

پیشنهاد بنده آن است که یک رصدخانه علم تشکیل شود. کار این رصدخانه هم این باشد که اسناد توسعه‌ای و نسخه‌های پیشرفت سایر کشورهای دنیا و گذشته کشور خودمان را مطالعه و بررسی و نسخه برداری شود، بعد یک قوه عاقله وزین در شورایی پنج نفره این اطلاعات را با قدرت خلاقیت تجزیه و تحلیل نمایند و راهکار های اجرایی و عملیاتی را پیشنهاد نمایند.

روش مرسوم در کشورهای پیشرفته، همین روش است و به خاطر همین است که برنامه‌های توسعه‌ای در این کشورها تا حد بسیار زیادی قابل اجراست و حاوی نتایج اثر بخش است.

یکی از مهم ترین موارد نظام آموزش و هم اندیشی با مدیران اجرایی کشور است که می باید شکل بگیرد تا با آنان در دوره‌های عالی درباره اهمیت سند الگو و چگونگی اجرایی کردن مفاهیم مندرج در آن مشورت شود. مرحله اجرا می باید همراه با مسائل مستمر فکری و اندیشه ای باشد که بین متفکران و مدیران اجرایی کشور شکل می گیرد.

چه عاملی باعث شد در کشور پیشرفته‌ای مثل ژاپن که عالی‌ترین نخبگان و اندیشمندان در قالب مجمع مشورتی به امپراطور مشورت می‌دهند، با وجود شکاف فکری و نگرشی بین آنان و مجریان اندیشه‌ها، این کشور در قله تولید علم و صنعت جهان قرار بگیرد؟

در ژاپن عمق راهبرد در اختیار هسته‌های فکری و مغزهای متفکر است و امپراطور در مجاورت نزدیک اندیشه‌ها و تفکرات آنان است، برای اجرایی شدن نظرات و دیدگاه‌های آنان فرمان صادر می‌کند و سایر اجزای حاکمیت به خصوص مجریان اوامر امپراطور که خود از نخبگان برجسته هستند، پذیرا هستند و در اجرایی شدن آن کوشا می باشند.

در مدارس و دانشگاه‌های ژاپن نیروی انسانی تحت تدابیر ویژه‌ای پرورش می‌یابند، تا سپس در سیستم مدیریتی کشورشان بتوانند خوب بیندیشند و خدمات شایسته انجام دهند.

در کشورخودمان نیروی انسانی مستعد و کارآمد فراوان داریم که می باید شایسته سالاری در مدیریت کشور صورت پذیرد تا به بهترین حالت کشور اداره شود. در سرمقاله‌ای که تحت عنوان گفتمان دانشمندان با سیاستمداران در سال ۱۳۹۵ در نشریه نشاء علم منتشر گردیده به این موضوع اشاره شده است.

برای حل این چالش چه باید کرد؟

تجربه ملل مختلف نشان می‌دهد پیشرفت علم در هر کشوری بستگی به پشتیبانی مسوولان از علم دارد، به همین دلیل گفتمان دانشمندان با سیاستمداران را از پراهمیت‌ترین تصمیمات برای پیشرفت علم و توسعه پایدار در نظام جمهوری اسلامی می‌دانم.

آمادگی ذهن فعال مسئولان اجرایی برای پشتیبانی از علم بزرگترین سرمایه‌گذاری برای پیشرفت علم است و سایر پیشرفت های کشور در گرو این پیشرفت است. اگر معرفت و محبت به علم ایجاد شود، دنیا و آخرت‌مان آباد می‌شود چون دانش، در راس همه خوبی‌هاست و صد البته رشد پایدار علم بر مبنای اخلاق دست‌یافتنی است. برای ایجاد پیوند بین دانشمندان و سیاستمداران پیشنهاد می شود، تحت همین عنوان دفتری در دانشگاه‌ها و مراکز علمی تشکیل شود تا ارتباط بین استادان، اندیشمندان و سیاستگذاران علمی با مسئولان ارشد نظام بر قرار باشد.

به نظر بنده کار دیگری که این دفتر می باید انجام دهد، استفاده از کارشناسان ارشد و توانا برای رصد علم، نوآوری و فناوری درجهان با هدف بررسی برنامه‌های علمی و توسعه‌ای این کشورها است تا موضوعات  مورد نظر بررسی دقیق و موشکافانه قرار گیرد تا بهتر بتوان سیاست های کلان پیشرفت علمی کشور را به صورت تطبیقی تدوین کرد. البته برای عینیت بخشیدن به این پیشنهاد نیازمند یک رصدخانه علمی جمع و جور به صورت مجازی هستیم که عواید این رصدخانه مستقیما به نفع نظام کشور می باشد.

می باید بین فکر و ایده دانشمندان و نخبگان دانشگاهی و مدیران ارشد نظام جمهوری اسلامی پیوند مستحکم و عمیقی برقرار شود تا از طریق رصدخانه علمی بتوان افکار و اندیشه‌های دو طرف را ترجمه و قابل فهم کرد تا بهتر بستر اجرای آنها فراهم آید.

«پیشرفت» در سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، چه تفاوتی با مفهوم بدیلی مثل توسعه دارد؟

به نظر اینجانب تفاوتی در مفهوم این دو واژه وجود ندارد. پیشرفت واژه‌ای ایرانی و توسعه واژه‌ای عربی است. این افراد هستند که تفسیرهای متفاوتی از هر دو واژه مطرح می‌کنند. روح و جان هر دو واژه یکی است. توسعه یک نوع پیشرفت است و پیشرفت هم نوعی توسعه است.

بنده ریشه همه پیشرفت ها را سلطنت علمی می‌دانم. در این راستا از یک سو می باید به گسترش مرزهای دانش توجه داشت و از سوی دیگر به مصرف علم. البته مصرف علم به این راحتی نیست و خود نیازمند توانایی‌ها و زمینه‌های علمی و اجتماعی دیگر است؛ با این حال مصرف کننده علم دو دسته هستند.  دسته اول همان تولیدکنندگان علم که در حال حاضر کشورهای توسعه یافته و صنعتی هستند. دسته دوم نرم‌افزارها و سخت‌افزارها یا به عبارتی فناوری ها و سیستم‌هایی هست که علم را به تراکم علمی و فنی تبدیل می‌کنند که ما در ایران این ابزار را بیشتر نیاز داریم. به هر طریق امروز علوم و فناوری ها دو فضایی شده است، فضای فیزیکی و مجازی.

امروز هم کوشش می شود که فضای مجازی به دنیای فیزیکی نزدیک شود. لذا لازم است که ایران  بتواند یک کشور بزرگ مجازی هم در کنار خود بسازد تا تمام دنیا را از حکمت و تفکر بزرگ خود آگاه سازد که مطمئنا در جهان بسیار خواستگار دارد.

بنیه کشور از نظر علمی می باید به حدی تقویت شود و ارتقاء یابد که آن را بطور واقعی سلطنت علمی ایران بنامیم و با در اختیار داشتن سیستم‌های فوق مدرن، علم اکتشافی دسته اول با نوآوری های خلاق بتوان کشوری بزرگ از نظر فیزیکی و مجازی که زبانزد عالم باشد، بنا کنیم.

ایجاد زیرساخت های انتقال علم به جامعه و صنعت، وظیفه قوه عاقله و پشتیبانی حاکمیت است. انجام این کار فرایندی بسیار پیچیده، اما شدنی است که با ورود خلاقانه حاکمیت به این حوزه می‌توان به انتقال علم از دانشگاه‌ها و مراکز علمی به جامعه و صنعت امید پیدا کرد.

ورود به این مسئله بسیار حیاتی و ضروری از کجا باید آغاز شود؟

تا زمانی که گفتمان دانشمندان و سیاستمداران کشور شکل نگیرد، نمی‌توان امیدی به فراهم شدن نظام پیچیده انتقال دستاورد های علمی دانشگاه به جامعه و صنعت را مشاهده کرد،  چرا که این پدیده با این گفتمان آغاز می شود.

پرورش شخصیت هایی که بتوانند نقش حلقه واسط و پل بین دانش و جامعه باشند، نیازمند مطالعات عمیق و فراهم کردن شرایط رمز افزاری، سخت‌افزاری و نرم‌افزاری لازم می باشد  که نظام و دولت می باید برای ساخت این پل نقش کلیدی ایفا نماید.

در کشورهای پیشرو علمی نقش حلقه واسط یا پل بین دانش و جامعه را آژانس های علمی ایفا می‌کنند. این آژانس‌ها بین تولید علم و مصرف علم ارتباط برقرار می‌کنند. کار آژانس‌ها یا شرکت های علمی نیز همین است. این شرکت ها نقش و حلقه واسط بین دانش و جامعه هستند. گردانندگان این شرکت ها خود افراد دانش مدار و فرهیخته‌ای هستند که سطح علمی‌شان بسیار بالا است. این افراد سرمایه‌گذاران قدرتمند در علوم مختلف را با ایده‌پردازان و صاحبان نظریه ها و ایده‌های علمی ارتباط می‌دهند و از این ناحیه برای خود درآمدزایی می‌کنند. این شرکت ها هم در بخش حکومت و هم در بخش خصوصی فعالیت دارند، اما بار اصلی انتقال دانش به جامعه بر عهده شرکت های بزرگ چند ملیتی است.

شرکت های دانش‌بنیان در ایران، الحمدالله  تشکیل شده اند و کارهای خوبی انجام می دهند، اما آنطور نقش پل بین گسترش مرزهای دانش و صنعت را ایفا نمی نمایند. شاید یکی از دلائل بنیه مالی نارس و نداشتن دیپلماسی علمی بین سایر ملل باشد. البته بیشتر این شرکت ها در  مهندسی معکوس نقش دارند.

پیامبر بزرگوار اسلام (ص) فرموده اند «مثال، نشانه‌ای از حق است». امروز نزدیک ترین افراد با هم مانند پدر و فرزند رمز عبور ایمیل هم را نمی دانند، اما شرکت ماکروسافت رمز عبور هر دو را دارد. این نمونه مثالی روشن و گویا از تفاوت بین پیشرفت علمی یا سلطنت علمی و مونتاژکاری علمی است.

تولید کننده علم، هدایتگر اصلی و تصرف کننده در همه محصولات و کالاهایی است که بر مبنای علم ساخته می شود. البته لازم به ذکر است امروز بیشتر نوآوری و فناوری های پیشرفته جهان از چرخه علم می گذرد.

ما در ایران تجربیات و سوابق علمی برای  احیای  سلطنت علمی را داریم. می باید شرایط رشد علمی به وجود بیاید، یعنی سنت آن را بپا کنیم. مثال مفهوم دو واژه به اسم ژن و مِم شاید مناسب باشد. ژن همان بذر فرد است که فرزندان نسلی را ایجاد می‌کند. مِم هم بذر فکری و فرهنگی و تاریخی است که توسط دانشمندان، اندیشمندان و بزرگان در فکر و جان جامعه کاشته و منتشر می‌شود. مثل بذر علمی ابن‌سینا در وجود ایرانیان است که به آن می بالند.

به نظرم اندیشکده علم مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت به عنوان یکی از اندیشکده‌های اصلی می‌تواند بستر سلطنت علمی را با حضور پژوهشگران دانا و خلاق مطالعه و پژوهش نماید ، تا مسیر معین پیشرفت را بیابد، سپس بکارد و مطمئنا در زمان معین ثمر خواهد داد.

خانواده به عنوان اصلی‌ترین هسته اجتماعی بستر بسیار خوبی برای ساختن بذرهای مستعد و انتقال آنها از طریق فرزندان به نسل‌های آینده است، سپس مدارس و دانشگاه ها و مراکز علمی به گونه‌ای بازمهندسی شود که معلمان و کادر آموزشی‌اش از شخصیت های دانش مدار و آموزگاران علم و معنا تشکیل شود، چنین نظام آموزشی می تواند موجب رویش انسان های بزرگ باشد. در مرحله  بعد نظام سیاسی و فرهنگی و اجتماعی کشور می باید به شکلی متحول شود که زمینه رشد و جذب انسان های فرهیخه و دانشمند باشد تا با سلطنت علمی تاثیر گذار درایران و جهان باشد.

یکی از مسئولان کشورهای دیگر در جمع پزشکان از افزایش حقوق معلمان خبر داد، پزشکان پرسیدند چرا؟ گفت:  چون معلمان شما را پزشک کردند. توان علمی کشور با حضور معلمان و استادان دانا و خلاق؛ مدرسه ها و دانشگاه ها و مراکز علمی با برج و بارو؛ آزمایشگاه ها برای اندازه گیری های بسیار دقیق پیشرفته که بتوانند در زمان های بسیار کوتاه و انرژی های بسیار پراکنده دسترسی یابند؛ دسترسی به اطلاعات علمی و دادگان های علمی ملی و جهانی؛ پهنای باند اینترنت برای رصد عالم و پشتیبانی مسئولان اجرایی کشور از این رویکرد تعریف و شکل می گیرد.

ضمانت اجرای سند الگو چیست؟ چه اقداماتی پیش‌بینی شده تا سند الگو به سرنوشت دیگر اسناد برنامه‌ای کشور دچار نشود؟

طی  سال های گذشته اسناد و الگوها و قوانین کلان و راهبردی نوشته شده است اما آنطور اجرایی نشده است؟ هم اکنون یک کار مهم انجام دهیم که رهبر معظم انقلاب هم مکرر فرموده اند، درصد پژوهش از جی دی پی کشور را بالا بریم، مثلا ۳ درصد نماییم. همین کار می تواند خیلی از گره ها را بگشاید. دو صد گفته چون نیم کردار نیست.

نقش اندیشکده ها به خصوص اندیشکده علم در تدوین، اجرا و نظارت بر تدابیر پیشنهادی و مصوب چیست؟

پیشنهاد می‌شود اندیشکده علم یا سایر اندیشکده‌های مرکز الگوی  اسلامی ایرانی پیشرفت، قبل از ابلاغ سند، به دنبال راهکار اجرایی کردن بعضی از  تدابیر این سند باشد. یکی از تدبیرها مورد مطالعه مدلینگ قرار گرفته تا جوانب آن مورد مطالعه قرار گیرد و در این روش معضلات کار شناسایی و راهکار های عملیاتی شدن بهتر درک می شود.  شاید گروه بیو انفورماتیک، مرکز تحقیقات بیوشیمی و بیوفیزیک دانشگاه تهران بتوانند برای این پیشنهاد مشاوران خوبی باشند.

این آیه قران را سرمشق کارمان قرار دهیم: فَبَشِّرْ عِبَادِ الَّذِینَ یَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَیَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ أُولَئکَ الَّذِینَ هَدَاهُمُ اللَّهُ وَأُولَئکَ هُمْ أُولُو الْأَلْبَابِ.  پس بندگان مرا بشارت ده. همان کسانی که سخنان را می‌شنوند و از نیکوترین آنها پیروی می‌کنند. آنان کسانی هستند که خدا هدایتشان کرده و آنها خردمندانند.