آن‌چه در مراسم رونمایی از کتاب عماد افروغ گذشت

به گزارش عصرقائم، به نقل از روابط عمومی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، مراسم رونمایی و معرفی کتاب «فریادهای خاموش روزنگاشت تنهایی» تالیف عماد افروغ با حضور نویسنده کتاب،‌ حسن سبحانی- اقتصاددان-، محسن اسماعیلی – نماینده مجلس خبرگان رهبری- ، سیداحمد حسینی- پژوهشگر در حوزه فلسفه -،‌ مهدی امامی – رئیس مؤسسه علمی و فرهنگی انقلاب اسلامی ،  مانی کلانی – انسان شناس-، علیرضا مختارپور – رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملّی ایران-، حجت الاسلام و المسلمین محمدرضا زائری  -رئیس اندیشگاه فرهنگی-، معاونان و مدیران این سازمان برگزار شد.

علیرضا مختارپور رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران با اشاره به محتوای مجموعه هفت جلدی این کتاب، گفت: هدف نویسنده علاوه برثبت اندیشه‌ها و تجربیات، تلاشی برای اندیشدن به قصد اصلاح است. به عبارت دیگر هدف غایی، نوشتن خاطرات برای خود شخص و به یادگار ماندن نیست، بلکه هدف این است که در مسائل فکری و عملی و نیز ابعاد مختلف اجتماعی جامعه تفکر شود و مشکلات، شناسایی و تبیین شود تا با توجه به منابع اندیشه دینی و تجربه بشری، راه حلی برای اصلاح امور فردی و اجتماعی در جامعه گشوده شود. نکته دوم، باور عمیق نویسنده به حضور خداوند متعال است که موضوع بسیار مهمی است. سومین نکته مربوط به بیان جزئیات فعالیت روزانه یک اندیشمند، متعهد، مسئول و دغدغه‌مند است؛ وقتی جزئیات زندگی بیان می‌شود، می‌توانید متوجه شوید که آیا شکاف و دره عمیقی بین فکر، نظر و عمل این متفکر و نویسنده وجود دارد؟ یعنی آیا او همان‌طور که زیست می‌کند، می‌اندیشد؟

او با بیان این مطلب که گفتار صادقانه افکار، احساسات عمیق نویسنده و پرهیز از سانسور، مصلحت‌اندیشی یا ریای معکوس، نکته دیگر این اثر است، گفت: در کتاب «فریادهای خاموش روزنگاشت تنهایی» مجموعه تصاویر صادقانه و واقعی آمده است و هرآنچه که اتفاق افتاده – خوب یا بد و درست یا غلط – بیان شده است. بنابراین موضع افروغ صادقانه، منتقدانه و واقعی است.

او با تاکید بر مطالعات مفید این نویسنده، یکی از فواید مطالعه این مجموعه را دست یافتن به یک سبک مطالعه دانست و گفت: یکی از ویژگی های برجسته این کتاب، این است که مطالعات نویسنده به خوبی دیده می‌شود و اثر مطالعه را در تار و پود مجموعه می‌توان دید. یکی از آموزش های این کتاب به طور غیرمستقیم، ارائه سبک مطالعه است. طرح این موضوع که چگونه کتاب بخوانیم و چگونه از محتوای کتاب در رفتار، افکار، ارزیابی، بیان و غیره خود استفاده کنیم، به ویژه برای جوانان بسیار اهمیت دارد. اهمیت این مبحث که برای تهیه یک مجموعه باید تعداد قابل توجهی کتاب خوانده شود و این آثار معرفی و ارزیابی شود، از اهمیت و ارزش بالایی برخوردار است.

به گفته مختارپور؛ افروغ با حضور در جامعه درباره تمام وقایعی که می‌بیند و می‌شنود، نظر خود را می نویسند، او روشنفکرِ مسئولِ متعهدِ حاضر در صحنه جامعه است و کاملاً در کنار مردم است.

رئیس سازمان اسناد و کتابخانه مّلی ایران ابراز بندگی و نجوا با خداوند از سوی یک اندیشمند متفکر با خدا را یکی دیگر از ویژگی های این کتاب دانست و افزود: ویژگی دیگر کتاب این است که تکلیف این روشنفکرِ متفکر، با عقل و دل روشن است. به شدت عقل محور بوده و اصالت با تفکر و اندیشه است. درست است که در امور دینی، اجتماعی، سیاسی باید از مسیر عقلانی عبور شود، اما شاهراه اصلی، دل است.

مختارپور صراحت در اعلام نظر و اندیشه را از ویژگی‌های دکتر عماد افروغ برشمرد و گفت: نسبت نویسنده با فکر، مطالعه، خواندن، نوشتن و قلم روشن است که بسیار خواندنی است. نویسنده بر مردم نیست، با مردم و در میان مردم است. آگاه، خودآگاه، خداآگاه، دل آگاه و مرگ آگاه است، هوشیار و بصیر است، می‌بیند، می‌شنوند، می‌خواند، تحلیل می‌کند و نظر می‌دهد. افکار، گفتار، کردار افراد و ملت و دولت ها را دنبال می‌کند. او بی‌نظر نیست، بلکه فعال است. به بهانه تخصص و درک شرایط مردم، خود را کنار نمی‌کشد، به بهانه محبوب همه بودن از ابراز صریح اعتقادات ابا نمی‌کند، به بهانه دانشگاهی بودن خود را از اعتقاد قلبی، فکری و عملی به شریعت و مناسک دینی و شعائر مذهبی مبرّا نشان نمی‌دهد. نگاه نویسنده فقط به بیرون و انتقاد به دیگران نیست، خود را میبیند و ارزیابی می کند و به عیوب خود واقف است. او اهل تقوا است و تقوا را حفظ رابطه معنا کرده که عارف شیرازی فرمود: «اگر هواست که معشوق نگسلد پیوند/ نگاه دار سر رشته تا نگه دارد.»

توجه به خدا در روزنگاشت های دکتر عماد افروغ

سید احمد حسینی، پژوهشگر فلسفه در ادامه آیین معرفی کتاب «فریادهای خاموش روزنگاشت تنهایی» گفت: سال‌هاست که اندیشه‌های دکتر افروغ را با دوگانه‌هایی می‌شناسیم که در یک سیر دیالکتیکی، قرار است وقتی این دوگانه‌ها به هم می‌آیند،‌ به یگانگی و نگاه وحدانی نرسند و این موضوع در عنوان کتاب به وضوح معلوم است. برای این‌که اندیشه‌های عماد افروغ را بکاوم، از دوگانه خیر و شر آغاز می‌کنم؛ همان‌طور که در صحبت‌های جناب آقای مختارپور بیان شد توجه به خدا در روزنگاشت او بارز است. عماد افروغ در این نزدیکی و توجه به پروردگار چنین بیان می‌کند که وقتی با خدا از درِ صلح در آمدیم و خداوند در زندگی ما حضور پر رنگی داشته باشد، در آن صورت دوگانه‌ها رنگ می‌بازند و یگانه می‌شوند.

این پژوهشگر با اشاره به این‌که با مطالعه این کتاب، تعداد ۱۶ دوگانه استخراج کرده است، گفت: به نظرم دوگانه‌ای که ریشه‌ای‌ترین و منشأ دوگانه‌های دیگر است، دوگانه خدا و خلق (انسان) است که اگر این دوگانه‌ها حل شود، دوگانه‌های دیگر نیز رنگ می‌بازند و به یک آشتی می‌رسند.

از دل روزنگاشت‌های افروغ می‌توان به روش‌شناسی جدیدی دست یافت

مهدی امامی رییس مؤسسه علمی و فرهنگی انقلاب اسلامی نیز درباره روایت انسان در این کتاب گفت: کتاب «فریادهای خاموش روزنگاشت تنهایی» از جنس روایت انسان است و نه از جنس تاریخ انسان به معنای «حسین وارث آدم» که بخواهیم از آدم تا حسین علیهما السلام را روایت کنیم. زمانی که از روایت انسان در این کتاب سخن می‌گوییم، در واقع به عمی‌قترین لایه‌های حیات فردی، اجتماعی و انسانی اشاره داریم. شاید در یک دسته بندی کلان، بتوان ساحت تفکر و اندیشه را به سه‌گونه تقسیم کرد:کسانی که نامسئله‌گرا هستند و در حوزه اندیشه‌های انتزاعی قلم می‌زنند و سخنرانی می‌کنند. دسته دیگر در حوزه انضمام‌اندیشی هستند یعنی کسانی که مسئله‌گرا خواهند بود ولی به این دلیل که فلسفه آن‌ها از جنس وجود و هستی نیست، به پاسخ نمی‌رسند. در ادامه، ما با تفکری به نام ضمنی‌اندیشی مواجه هستیم که در نسبت با وجود هستی، اندیشه خود را دنبال می‌کند و من افروغ را در جرگه عمل‌گرایان و ضمنی‌اندیشان می‌دانم و معتقدم از دل این هفت جلد کتاب می‌توان به روش‌شناسی جدیدی در عرض روش‌های موجود علوم اجتماعی دست یافت و از آن‌ها بهره برد.

رئیس مؤسسه علمی و فرهنگی انقلاب اسلامی یادآور شد: اخلاق و عدالت در این کتاب از مباحث جدی است. عدالت از منظر افروغ، از جنس وحدت و کثرت است. نکته دیگر این‌که اخلاق، همه عدل نیست و بخشی از حقوق انسان است و از این جهت، اخلاقی که افروغ در این کتاب از آن سخن می‌گوید، از طریق نسبتی که با وجود هستی برقرار می‌کند،‌ اساساً نمی‌تواند زمینی نباشد، اخلاق در اندیشه افروغ در کنار سایر حقوق انسان ازجمله حق معیشت، به رسمیت شناخته می‌شود.

حسرت و دریغ آیندگان درباره اندیشمندانی چون عماد افروغ

حسن سبحانی اقتصاددان از دیگر سخنرانان حاضر در این برنامه گفت: گاهی که به اندیشمندانی چون دکتر افروغ می‌اندیشم، از خودم می‌پرسم بعد از ما کسانی که تاریخ این ۵۰ سال اخیر را می‌نویسند، درباره این متفکران چگونه قضاوت می‌کنند؟ این موضوع را به اندیشمندانی که در علوم اجتماعی و رفتاری مطالعاتی دارند، تدریس کردند محدود می‌کنم و نمی‌خواهم به همه دانشگاهیان و حوزویان این مهم را تعمیم دهم.  ضمن اینکه علوم اجتماعی و علوم رفتاری را از علوم انسانی جدا می‌دانم، معتقدم غرض اصلی از مجموعه مباحث، رفتار انسان است که در علم اقتصاد، جامعه شناسی، مدیریت، روانشناسی و علوم تربیتی نیز بدان پرداخته می‌شود. افرادی که در ۵۰ سال گذشته وارد این مباحث شده‌اند، از نوجوانی ذهنشان درگیر بوده و دغدغه دین را داشتند و در ادامه و با پیروزی یک انقلاب افتخار آفرین، به دنبال یاری رساندن و پشتیبانی اهداف و آرمان‌های انقلاب و نظام فکری آن انقلاب بوده‌اند. این دسته از اندیشمندان، سرنوشتی دارند که فکر می‌کنم آیندگان درباره آن‌ها با حسرت و دریغ صحبت خواهند کرد.

«فریادهای خاموش روزنگاشت تنهایی» بازتابی از روح زمانه ما است

مانی کلانی، انسان‌شناس، در بخش دیگری از این مراسم گفت: خواندن این کتاب در دوران خوانده شدن‌ها و خوانده نشدن‌ها بسیار سخت است به خصوص که در هفت جلد خاطرات و روزنگاشت‌های اندیشمندی چون عماد افروغ نوشته شده است و اگر جملات برگزیده دکتر افروغ نبود، واقعاً مطالعه این اثر مشکل بود. به اعتقاد من جملات گزینشی، بازتابی از روح زمانه ما است. این جملات کیفیت کشکول‌وار دارد که به خوبی ارائه شده است.  افروغ در این کتاب، درباره سکوت و فریاد صحبت می‌کند و این فرصتی است تا انگیزه بالقوه در مخاطب ایجاد شود تا خود و داستان خود را در این هفت سال پ‍یدا کند و اصطلاحاً نسبت جزء خود را با کل کتاب بیابد. اما این انگیزه در خواننده بالقوه می‌ماند و به فعلیت نمی‌رسد.

هر زمانی که دلم می‌گیرد، می‌نویسم

در پایان عماد افروغ با اشاره به چرایی و اهمیت نگارش روزنگاشت اظهار کرد: این امر یک پاسخ عام و یک پاسخ خاص دارد و سؤال این بود که چرا روزنگاشت؟ اولین پاسخ، آیه شریفه قرآن کریم «ن وَالْقَلَمِ وَمَا یَسْطُرُونَ» است؛ من عشق عجیبی به قرآن و نهج البلاغه دارم. علامه طباطبایی می‌گوید که قرآن به هرچه موهبت است، قسم خورده و مبرهن است که نوشتن و قلم چنان اهمیتی دارد که خداوند بر آن قسم خورده است و واضح است که این قسم به انسان، توانایی او در اندیشیدنِ زبانی و قلمی انسان است. بنابراین انسان با ویژگی ذاتی اندیشیدن و اندیشه‌ورز بودن تعریف می‌شود و باید به فعلیتِ این قابلیت انسانی بیاندیشیم. چراکه در تسکین دردها و آلام بسیار مؤثر است.هر زمانی که دلم می‌گیرد، می‌نویسم و با نوشتن به آرامش و پاسخ می‌رسم.

نویسنده کتاب «فریادهای خاموش روزنگاشت تنهایی» نوشتن برای جامعه را مسئولیت اجتماعی خود دانسته و گفت: تعهد و مسئولیت اجتماعی، موضوع دیگری در حوزه روزنگاشت است که اهمیت بسیاری دارد. از سوی دیگر رویکردِ نظری، چرایی، اهمیت و جایگاه روزنگاشت‌ها در ابتدای وقوع نبوده وپس از وقوع است. من در این روزنوشت‌ها از یک رویکرد ابداعی بهره برده‌ام که از آن به عنوان ژانر فراگیر و یا چند ژانری یاد کرده‌ام. حمایت از منطق، فرهنگ و مضمون وحدت گونه و در بحث چند ژانری نیز تکثر یا ساحت فراگیر چند ساحتی مطرح است.

عضو شورای فرهنگ عمومی کشور با بیان اینکه انسان در شرایط مختلف، حالات مختلف را تجربه می‌کند گفت: انسان، کثرت محض و وحدت محض نیست. برای مثال به لحاظ فردی فقط عشق نمی‌ورزم، فقط خرد نمی‌ورزم، بلکه من، هم عشق می‌ورزم، هم خرد می‌ورزم، هم خطا و صواب می‌ورزم. من این تاثیرپذیری را از قرآن الهام گرفته‌ام. قرآن فلسفه دارد، روانشناسی، جامعه شناسی، تاریخ، طبیعت شناسی و غیره هم دارد. حسب همین نگرش باید توجه کنیم که با مخاطب چندگانه روبه‌رو هستیم و مخاطب واحد نداریم. زمانی که ما روزنگاشت می‌نویسیم، در واقع می‌گوییم که آماده‌ایم تا ایده‌پردازی کنیم و لحظات مختلف را شکار کنیم .

دکتر عماد افروغ در توضیح روزنگاشت خاص گفت: در خصوص روزنگاشت خاص به اهمیت موضوع «ابژه» خود بودن رسیدم و این سؤال را مطرح کردم که چرا همه چیز را ابژه قرار دهیم جز خودمان؟ شهید مدرس زمانی که در زندان بود، زندان بان به او گفت که به من درس بده! شهید مدرس گفت که من در زندان کتاب در اختیار ندارم، اما کتاب نفسم را برای شما تدریس می‌کنم. بنابراین خودِ واقعی، یک گنجینه است. در احوالات بسیاری از افراد خوانده‌ام که تا تنهایی را تجربه نکردند، به مقام بالا نرسیده‌اند. برای کشف خودِ واقعی باید به خلوت کردن با خودمان عادت کنیم. در حال حاضر بزرگترین مشکل در کشور ما مسئله معاش و اقتصاد است. فلسفه اقتصاد سال‌های سال مطرح شد، اما کسی به آن اهمیت نداد. بنابراین، این نحو فلسفه ذهن‌گرا حتی نمی‌تواند تعریف فلسفه را از آنِ خود کند.

این جامعه‌شناس یادآور شد: تفکر، تأمل و مطالعه، جایگاه ویژه‌ای دارد و بر حسب رابطه انسان با دیگری، باید در تأملات و تفکرات دیگران شریک شد. در این مجموعه، از تعداد ۱۸۵ کتاب نام برده شد که برخی از کتاب‌ها انگلیسی هستند و تعداد ۲۵ کتاب ازجمله کتب سختِ فلسفی هستند. چندین مقاله نیز از «راتلج» هست که با عنوان سهم راتلج از اخلاق در روزنوشتم آوردم. همچنین نقدهای فیلم در این کتاب وجود دارد. زیرا زمانی عضو شورای صنفی نمایش وکمیته انتخاب جشنواره فیلم فجر بودم و فیلم‌های زیادی دیدم که ارزیابی از این فیلم‌ها و حقایق پشت پرده را بدون اینکه اسم شخصی آورده شود، برملا کرده‌ام.

در پایان این برنامه، پس از رونمایی از کتاب «فریادهای خاموش روزنگاشت تنهایی» از تلاش‌ها و خدمات علمی و فرهنگی عماد افروغ با اهدای لوح یادبود، تقدیر شد.