هنر تولید صنایع دستی از کاه برنج

به گزارش عصرقائم، ساقه برنج، کاه و ضایعات برنج همیشه برای کشاورزان دردسرساز بوده و پس از برداشت این ضایعات را جمع آوری کرده و چون دورریختن آن باز هم دردسر داشته؛ آن را می‌سوزاندند درحالی که سوزاندن کاه برنج موجب می شده تا زمین دیگر مانند سابق توان حاصلخیزی نداشته باشد. برخی از این اقدام کشاورزان که از روی اجبار انجام می‌شود با عنوان «زرسوزی» یاد می‌کنند.

بررسی این موضوع در کشورهای دیگر نشان می‌دهد که کشاورزان خارجی اصلاً به کاه برنج به عنوان ضایعات نگاه نمی‌کنند بلکه از آن بهره‌های دیگری می‌برند. به عنوان مثال در کشورهای دیگر جشنواره‌ای برای آن برپا و موجب جذب گردشگر می‌شود جشنواره‌هایی که از کاه یا ساقه‌های برنج و گندم مجسمه‌های کاه‌ی می‌سازند و به مسابقه می‌گذارند.

ایجاد فضای مناسب برای بازدید و نشاط آور، استفاده از ضایعات کشاورزی بخشی از بهره‌ای است که کشاورزان از جشنواره کاه برنج و گندم می‌برند. کاربری دیگر این افراد، تهیه خاک ارگانیک است. این خاک را مازندرانی‌ها هم تولید کرده اند.

اما اقدام جدیدی که مازندرانی‌ها انجام داده اند؛ تهیه خمیر کاغذ از کاه برنج است. از چند سال پیش این اتفاق در گیر و دار تجربه بوده است تا اینکه در نمایشگاه صنایع دستی جنگل‌های هیرکانی که در ساختمان وزارت میراث فرهنگی برپا شد؛ یک فارغ التحصیل رشته هنرهای اسلامی از این تولید خود رونمایی کرد. سپیده منادی توانسته بود از کاه برنج؛ کاغذ قابل شستشو بسازد و آن را در نمایشگاه عرضه کند.

سپیده منادی گفت: یکی از معضلات شهرهای شمالی که منبع بزرگ تأمین برنج کشور هستند این است که در زمان برداشت برنج، کاه یک دردسر بزرگ برای شالیکار است. برای خلاصی از کاه، شالیکارها آن را آتش می‌زنند که موجب آلودگی زمین و محیط زیست می‌شود. از طرفی منبع اصلی تولید کاغذ درخت است ولی ما خواستیم کاری نو انجام دهیم. به همین دلیل روش‌های تهیه کاغذ از کاه را امتحان کردیم.

منادی گفت: من در دانشگاه کاغذسازی خوانده بودم و در رشته هنرهای اسلامی نیز فارغ التحصیل شدم همیشه نیز دغدغه خرید کاغذ را داشتم. به همین دلیل از کاه گندم نیز استفاده کردم تا ببینم آیا می‌توان از خمیرش برای کاغذ استفاده کرد یا نه.

این هنرمند ادامه داد: کاغذ تهیه شده زبر شد اما زمانی که از کاه برنج استفاده کردم نرم و لطیف شده بود. بنابراین آن را با گرم‌های مختلف تهیه کردم و دیدم می‌توان حتی آن را شست یا با قلم‌های متعدد روی آن نوشت. این کاغذ برای کسانی که با قلم طراحی می‌کنند بسیار با صرفه است. ما در واقع کاه برنج را طی فرایندی می پزیم، قالب گیری کرده و بعد به کاغذ تبدیل می‌کنیم.

وی گفت: ژاپنی‌ها اولین بار مبدع ساخت این نوع کاغذ بودند اما در کتاب‌هایی که درباره کاغذهای معروف توضیح داده شده نیز خوانده بودم که از سده هفتم و هشتم هجری نیز از کاه برنج در آمل، کاغذ تولید می‌کردند و به آن کاغذ آملی می‌گفتند. ولی نتوانستم ردی از آن پیدا کنم و ببینم آیا هنوز هم این کار را در آمل انجام می‌دهند یا نه. این کاغذها بسته به اینکه چند گرمی باشند و در چه ابعادی تولید شوند، قیمت‌های متعددی دارند. ولی این کاغذها برای کسانی که با رنگ کار می‌کنند باید آهار زده شود به همین دلیل نرخ آن بیشتر می‌شود.

در حال حاضر روند تولید کاغذ از کاه برنج در کارگاه کوچک این هنرمند انجام می‌شود و به عنوان صنایع دستی قابل بازیافت و سازگار با محیط زیست شناخته شده است. در واقع می‌توان گفت که از کاه برنج این بار هم می‌توان استفاده بهینه ای کرد و حالا با آن یک صنایع دستی تولید کرد از طرفی چه بهتر بود این اتفاق در سطح گسترده‌تری بیفتد و حتی از ضایعات شالیکاری استفاده‌های بهینه دیگری نیز شود.