حکومت پس از مهار اعتراضات چه وظیفه ای دارد؟

به گزارش عصرقائم، علی محمد حاضری در گفت وگو ، با بیان اینکه حکومت های موفق حکومت هایی هستند که بتوانند عوامل و دلایل بروز نارضایتی ها را قبل از حاد شدن و بروز آن شناسایی کرده و درصدد رفع  آن بربیایند، اظهار کرد: اگر حکومت بتواند از  فرصت مهار اعتراضات برای شناسایی و رفع دلایل نارضایتی ها استفاده کند، موفق می شود که تاخیرهای خود در پاسخ به مطالبات جامعه را جبران کند.

وی با اشاره به اینکه گشت ارشاد تنها دلیل شکل گیری اعتراضات اخیر نیست، تصریح کرد: نظام حتی اگر بتواند بوسیله قوه قهریه اعتراضات اخیر را مهار کند، باید به سمت شناسایی عوامل بروز نارضایتی حرکت کند. وقتی این اتفاق رخ ندهد، باید انتظار بروز دوباره اعتراضات را داشته باشیم.

متن کامل گفت وگوی ایسنا با علی محمد حاضری استاد جامعه شناسی دانشگاه تربیت مدرس و عضو انجمن اسلامی مدرسین دانشگاه ها به شرح زیر است:

به نظر می رسد که موج اعتراضات به درگذشت مهسا امینی در حال فروکش کردن است. آیا باید منتظر بروز مجدد این اعتراضات بود یا این اعتراضات را باید پایان یافته تلقی کرد؟ در این شرایط وظیفه حاکمیت چیست؟

البته فرض پایان یافتگی اعتراضات فعلا خوش خیالی است اما با فرض چنین امری هم مساله را نمی توان تمام شده دانست. در تئوری های مربوط جنبش ها و اعتراضات و حتی انقلاب ها، این بحث مطرح است که حکومت های موفق حکومت هایی هستند که بتوانند عوامل و دلایل بروز نارضایتی ها را قبل از حاد شدن و بروز آن شناسایی کرده و درصدد رفع  آن بربیایند. در واقع حکومت های موفق با پاسخ دادن به مطالبات و حل کردن مشکلات، از انباشت مطالبات و نارضایتی ها جلوگیری می کنند. اما تقریبا در هیچ کجای دنیا حکومتی وجود ندارد که بتواند همه مطالبات  و مشکلات را کامل بشناسد  و حل کند، بنابراین نارضایتی ها ظهور می کند و در این بین حکومت هایی موفق هستند که کوشش می کنند که اعتراضات را که معَرّف کمبودها و مشکلات هستند را با دفع ریشه ها برطرف کنند.

با این حال برخی دولت ها موفق نمی شوند که بعد از بروز اعتراضات، دلایل آن را بشناسند، بنابراین ممکن است مشکلات انباشته شده و موجب بروز نارضایتی شدیدتر شوند و اعتراضات  از مرحله نارضایتی های پراکنده به سوی اعتراضات گسترده‌تر حرکت کند. در این شرایط اگر حکومت ها هیچ سازوکاری برای کنترل اعتراض ها نداشته باشند، اعتراضات فراگیر اساس حاکمیت را تضعیف کرده و حتی بعضا می تواند منتهی به سقوط حکومت ها بشود. در واقع انقلاب ها محصول ناتوانی حکومت ها در مهار و کنترل اعتراضات فراگیر است.

برخی دولت ها موفق نمی شوند که بعد از بروز اعتراضات، دلایل آن را بشناسند
در این بین نکته بسیار مهم این است که حکومت ها با توسل به قوه قهریه در مهار اعتراض‌ها، برای خود فرصتی می خرند. اگر حکومت بتواند از این فرصت برای شناسایی و رفع دلایل نارضایتی ها استفاده کند، موفق می شود که تاخیرهای خود در پاسخ به مطالبات جامعه را جبران کند، اما در این بین حکومت هایی هم داریم که به کنترل اعتراض ها اکتفا کرده و قدرت شناخت و حل مسائل را نداشته یا اراده ای برای آن ندارند. با این حال سرکوب به هیچ وجه نمی تواند خیال حکومت را از باب ظهور مجدد اعتراضات راحت کند و باید آن حکومت منتظر بماند تا دوباره آن اعتراض یا جنبش بروز کند زیرا دلایل و عواملی که موجب شده است آن اعتراض ها شکل بگیرد همچنان وجود دارد و رفع نشده است.

باید به این نکته توجه شود که صرف کنترل اعتراض مثل این است که خاکستری روی آتش پوشانده شود و چون ریشه ها و دلایل اعتراض ها وجود دارد، شاید پس از یک دوره چند ماهه یا چند ساله و پس از ایجاد یک بهانه یا سوژه جدید، دوباره آتش از زیر خاکستر زبانه بکشد. این روند به صورت تسلسل آمیز ادامه می یابد تا نهایتا حکومتی که توان یا اراده حل مشکلات یا مطالبات جامعه را ندارد، از طریق انباشت پی در پی اعتراضات، مشروعیت زدایی کامل می شود و در این شرایط حتی دیگر ابزار سرکوب هم کارآیی ندارد یا خود دستگاه سرکوب هم مساله دار میشودو روند فروپاشی آغاز می شود.

حکومت در ایران در قبال اعتراضات کدام راه را انتخاب کرده است؟

اگر خواسته باشیم درباره جامعه خودمان صحبت کنیم، باید بررسی کنیم که حکومت در دو دهه اخیر بعد از آنکه هریک از اعتراضات را مهار کرد، آیا به سمت شناسایی و رفع دلایل بروز اعتراضات رفته است یا خیر و کدام مساله را حل کرده است؟ آیا پس از توسل به قوه قهریه برای کنترل اعتراضات، به سمت بهبود شیوه حکمرانی حرکت کرده است؟ اگر در این جهت حرکت کرده باشد، نارضایتی ها کاهش می یابد، مگر اینکه پدیده جدیدی برای شکل گیری اعتراض بوجود بیاید. من معتقدم که  در دو دهه اخیر حکومت کمتر چنین مسیری را طی کرده است و کمتر شاهد تلاش برای شناسایی عوامل بروز نارضایتی ها بوده ایم.

من معتقدم که  در دو دهه اخیر  کمتر شاهد تلاش برای شناسایی عوامل بروز نارضایتی ها بوده ایم
عملکرد حکومت در مورد اعتراضات اخیر چگونه بوده است؟

در مورد اعتراضات اخیر هم همین شرایط وجود دارد. نظام حتی اگر بتواند بوسیله قوه قهریه اعتراضات اخیر را مهار کند، باید به سمت شناسایی عوامل بروز نارضایتی حرکت کند. وقتی این اتفاق رخ ندهد، باید انتظار بروز دوباره اعتراضات را داشته باشیم. من کمتر دیده ام که حکومت دنبال شناسایی این عوامل باشد البته شاید در دوره مهار اعتراضات نباید انتظار درمانگری داشت چون الان دوره مهار اعتراضات است و تلاش برای شناسایی عوامل اعتراضات را باید در دوره بعد مهار دنبال کرد.

 برداشت من از صحبت های شما این است که در مورد اعتراضات اخیر، مساله گشت ارشاد تنها دلیل اعتراض نبوده بلکه اعتراضات انباشته شده وجود داشته است.

قطعا اینگونه است که مساله فقط گشت ارشاد و درگذشت مهسا امینی نبوده است، بلکه این مورد اخیر، یک حلقه ای از مجموعه حلقه های اعتراض است و مساله حجاب تنها عامل بروز اعتراضات نبوده است.

 آیا در شرایط فروکش کردن اعتراضات، احزاب و جامعه مدنی می توانند نقشی در شناسایی عوامل بروز نارضایتی ها داشته باشند و در واقع نقش حلقه واسط بین مردم و حاکمیت را ایفا کنند؟

نه متاسفانه. حاکمیت از گذشته فرصتی برای ایفای نقش میانجیگیری احزاب فراهم نکرده است و به همین دلیل در مواجهه با جنبش و اعتراضات، خود را از این ابزار میانجیگری محروم کرده است.

حاکمیت از گذشته فرصتی برای ایفای نقش میانجیگیری برای احزاب فراهم نکرده است
پیشنهاد شما به حاکمیت برای برون رفت از این شرایط چیست؟

حاکمیت باید بتواند بپذیرد که رویه های حکمرانی مساله آفرینی دارد. در واقع باید شیوه حکمرانی که ناراضی آفرین است را بپذیریم. تا این قدم برداشته نشود، جستجوی راه حل چندان معنا ندارد. در حال باید فرصتی بوجود آورد تا نخبگان، کارشناسان وخود مردمی که روز مره درگیر مشکلات هستند به طرح مشکلات و آسیب های موجود بپردازند و از نا بسامانی ها پرده برداری کنند. اگر این کار در میدان و صحنه علنی هم اتفاق نیفتد، باید در پس پرده با دعوت صاحب نظران و تحلیلگران با رویکردهای مختلف انتقادی انجام شود و با شناخت ضعف‌ها، از طریق تغییر رویه های مشکل آفرین اقدام کرد. فرصت چندانی هم وجود ندارد و اگر خیلی دیر شود خدای ناکرده به مرحله ای می رسیم که انتظار اصلاح و درمانگری منتفی می شود. امیدوارم با فراخوان دلسوزان و دغدغه مندانی که این سال ها طرد و نفی شان کرده ایم، روند آشتی و اصلاح بیش از این به تاخیر نیفتد.