یک تعرض به محوطه ساسانی

به گزارش عصرقائم، محوطه کهنه‌ قلعه میرآباد در شرق روستای میرآباد امامقلی در شهرستان ریگان و دهستان ناصریه بخش گُنبَکی استان کرمان واقع شده است. باستان‌شناسان قدمت این محوطه را که حدود ۱۲ هکتار وسعت دارد، به دوره ساسانی و اسلامی متعلق دانسته‌اند.

به گفته شهرام زارع ـ سرپرست هیأت باستان‌شناسی کهنه قلعه ـ این محوطه شامل چند پشته بوده که بیشترین ارتفاع آن‌ها از سطح زمین‌های مجاور حدود ۳ تا ۵/۳ متر است.

سال ۱۳۹۷ پرونده‌ ثبتی این محوطه تهیه شده بود که در نهایت سال ۱۳۹۹ به شماره ۳۳۰۶۲ در فهرست آثار ملّی به ثبت رسید. پیش از آن اما، محوطه بارها مورد تعرض واقع شده است.

زارع ـ سرپرست هیأت باستان‌شناسی محوطه «کهنه‌قلعه میرآباد امامقلی» در ریگان ـ در این‌باره می‌گوید: این محوطه با وجود اهمیت فراوانی که دارد متأسفانه به خاطر عبور جاده آسفالت ریگان ـ فهرج در اوایل دهه ۱۳۷۰ به شدت آسیب دیده و قسمت‌های مهمی از آن تخریب شده است. در سال‌های اخیر نیز شرکت گاز استان کرمان که زیرنظر شرکت ملّی گاز ایران است، آسیب جبران‌ناپذیری به قسمت‌هایی از این میراث ملّی وارد کرده است.

او این لطمات را جبران‌ناپذیر می‌داند که به سبب ناگاهی رخ داده است، اما بیان می‌کند: انتظار می‌رود وزارت راه و شرکت ملّی گاز برای جبران مافات و به نحو مقتضی در چارچوب مطالعات نجات‌بخشی و باستان‌شناختی و اقدامات حفاظتی مربوط به پژوهش و حفظ این اثر ملّی مشارکت کنند.

به گفته این باستان‌شناس، از جمله بقایای شاخص این محوطه یک بنای چهارطاقی یا آتشکده است که برای مطالعه تحول معماری مذهبی دوره ساسانی حائز اهمیت است. این بنا شامل فضای مربع مرکزی و راهروی پیرامونی است و در اطراف آن نیز فضاهای معماری متعدد وجود دارد.

او به دیگر یافته‌های این محوطه اشاره می‌کند و می‌گوید: یک بنای بزرگ در مجموعه وجود دارد که ممکن است قلعه یا کاروانسرا بوده باشد و کاربری آن هنوز مشخص نیست. دو مجموعه معماری ستون‌دار نیز در این محوطه وجود دارد که مصالح همه بناها از خشت و چینه است و بیشتر پس از متروک شدن زیر خاک و بادرُفت مدفون شده‌اند.

زارع به تازگی برنامه میدانی تعیین عرصه این محوطه کهنه‌قلعه میرآباد امامقلی را به پایان برده و محدوده حریم آن را پیشنهاد کرده است. او می‌گوید: به‌منظور رفع خطر و تأمین حمایت‌های قانونی و همچنین برای پیگیری برخی پرسش‌های پژوهشی، تعیین عرصه و پیشنهاد حریم در دستور کار قرار گرفت و با ایجاد ۱۹ گمانه آزمایشی حدود عرصه محوطه مشخص شد که البته باید پس از تدوین گزارش و نقشه‌های مربوطه فرایندی را برای انجام ارزیابی‌های لازم توسط مراجع میراث طی کند.

سرپرست هیأت باستان‌شناسی کهنه قلعه بیان می‌کند: این مجموعه تاریخی از جمله منابع فرهنگی ناشناخته‌ای بوده که در سال‌های اخیر با فعالیت باستان‌شناسان در معرض شناخت و معرفی قرار گرفته است و خوشبختانه مردم منطقه، شورا و دهیاری روستای میرآباد خواستار حفاظت از آن به عنوان میراثی برای حال و آینده هستند.

او ادامه می‌دهد: مسؤولان و مقامات منطقه نیز به مسائل میراث‌فرهنگی علاقه‌مندند و در عین حال، هنوز آگاهی عمیقی درباره ضرورت توجه به ارزش‌های میراث‌فرهنگی و بهره‌گیری از آن برای برون‌رفت از مشکلات منطقه وجود ندارد.

تخریب‌های ناآگانه و یا تعمدی تنها مشکل این محوطه ساسانی نیست؛ زارع می‌گوید:‌ به سبب بحران‌های زیست‌محیطی، مشکلات عدیده‌ای در مناطق خشکی مانند ریگان بروز کرده و توسعه این مناطق در آینده بدون شناخت و مدیریت منابع فرهنگی جدید امکان‌پذیر نیست. معضلات ناشی از بحران آب آسیب جدی برای اقتصاد تک‌محصولی منطقه و معیشت مبتنی بر کشاورزی سنتی آن در پی داشته و باید تدابیری برای آینده اندیشید.

این باستان‌شناس بیان می‌کند: شهرهای حاشیه کویر متأسفانه از هر حیث مهجور هستند و با وجود غنای فرهنگی و وجود آثار متعدد تاریخی نسبت به مدیریت منابع فرهنگی اقدام قابل توجهی در این مناطق صورت نگرفته است.

برنامه میدانی گمانه‌زنی باستان‌شناسی به منظور تعیین عرصه و پیشنهاد حریم محوطه کهنه‌قلعه میرآباد امامقلی به گفته شهرام زارع، با مجوز پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری و با همکاری اداره کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان کرمان، نمایندگی میراث در شهرستان ریگان، فرمانداری ریگان، بخشداری گنبکی و دهیاری روستای میرآباد امامقلی انجام شده است.