چرا اندازه‌گیری تاثیر پژوهش‌ها اهمیت دارد؟

به گزارش عصرقائم، دکتر بهروز رسولی در نشست تخصصی «تاثیر پژوهش و مسئولیت‌پذیری مؤسسه‌های آموزش عالی» با اشاره به نسل‌های مختلف مؤسسه‌های آموزش عالی که از آموزش‌محوری به سمت مسئولیت‌پذیری و کارآفرینی رفته‌اند، گفت: در راستای این ماموریت‌ها، دانشگاه‌ها و مؤسسه‌های آموزش عالی، به سمت پارادایم تاثیر پژوهش رفته‌اند.

وی ادامه داد: پرسش کلیدی حوزه تاثیر پژوهش، این است که «تحقیقات و مطالعات به چه دردی می‌خورند و چه مشکلی را در جامعه حل می‌کنند؟»

رسولی به تعاریف گوناگونی که در مورد تاثیر پژوهش وجود دارد، اشاره کرد و گفت: تا کنون ۱۰۰ تعریف را در مورد تاثیر پژوهش، شاهد بودیم و جمع‌بندی آن‌ها این تعریف است؛ تاثیر پژوهش به سودمندی‌های قابل اثبات یا درک‌شده‌ای گفته می‌شود که دستگیر افراد، گروه‌ها، سازمان‌ها یا جامعه می‌شود که معلول پژوهش هستند و ذی‌نفعان گوناگون، آن را مثبت می‌پندارند.

عضو هیئت‌علمی ایرانداک با بیان این‌که گروه‌های هدف تاثیر پژوهش متفاوت و گوناگون هستند و ممکن است از سازمان‌ها تا همه جامعه و یا از انسان تا جانداران دیگر و حتی بی‌جان‌ها را در بگیرد.

وی خاطر نشان کرد: تاثیر پژوهش، لزوماً مثبت و سودمند است. به همین دلیل اگر تاثیری ناشی از پژوهش، منفی باشد، نمی‌توان از مفهوم تاثیر پژوهش برای آن استفاده کرد.

رسولی همچنین به زمان تاثیرگذاری یک پژوهش اشاره کرد و گفت: تاثیر پژوهش ممکن است آنی باشد یا آن‌که سال‌ها پس از پایان پژوهش رخ دهد. این سودمندی‌ها باید لزوماً تا اندازه‌ای متاثر از پژوهش باشند و پژوهش عامل ایجاد آن‌ها باشد.

وی ادامه داد: تاثیر پژوهش یا باید با عدد و رقم نشان داده شود و قابل اندازه‌گیری باشد و یا گروه‌های هدف بتوانند آن را به شکل ملموس درک کنند.

عضو هیئت‌علمی ایرانداک در خصوص روند افزایشی انتشارات حوزه «تاثیر پژوهش» در سال‌های اخیر، گفت: انتشارات در مورد تاثیر پژوهش در سال‌های اخیر افزایش داشته و این موضوع نشان‌دهنده افزایش توجه به این موضوع است.

وی در مورد بخش‌های مختلف پژوهش که فرآیند تاثیر پژوهش در آن نقش دارد، گفت: در بخش‌های مختلف پژوهش از جمله درون‌دادها، فعالیت‌ها، برون‌دادها، برآیند و تاثیر، می‌توان تاثیر پژوهش را مشاهده کرد.

رسولی توضیح داد: اگر تاثیر پژوهش را نشان دهیم به نوعی ارزشمندی پژوهش را نشان می‌دهیم، ولی درکشور ما بیشتر کارایی پژوهش را اندازه می‌کنیم و به کارآمدی و ارزشمندی پژوهش توجه چندانی نمی‌شود.

وی به اهداف اندازه‌گیری تاثیر پژوهش اشاره کرد و گفت: بخشی از اهداف این اندازه‌گیری مربوط به «توجیه»  است. این‌که دلیل منطقی برای توجیه سرمایه‌گذاری و هزینه‌کرد پژوهش آورده شود. بخش دیگر، مربوط به «تحلیل» و فهمیدن چگونگی کار کردن علم و چگونگی پیشرفت آن است.

وی ادامه داد: بخش دیگر به تخصیص منابع مالی بر پایه تاثیر پژوهش برمی‌گردد و در نهایت تاثیر پژوهش می‌تواند پاسخ‌گویی به مالیات‌دهندگان، اهداکنندگان و جامعه را تضمین کند.

عضو هیئت‌علمی ایرانداک به انواع تاثیر پژوهش اشاره کرد و گفت: در مؤسسه‌های آموزش عالی مختلف در دنیا، انواع مختلفی از تاثیر پژوهش مورد سنجش قرار می‌گیرند. از جمله تاثیر فناورانه، اقتصادی، فرهنگی، سیاسی، اجتماعی، زیست‌محیطی، تاثیر در همکاری و رؤیت‌پذیری و … .

وی اظهار کرد: زمان اثرگذاری یک پژوهش، بسته به نوع اثرگذاری آن متفاوت است. مثلاً تاثیرات مربوط به افزایش آگاهی و تغییر نگرش، در زمان‌های کوتاه‌تری اتفاق می‌افتند، ولی تاثیرات اقتصادی و زیست‌محیطی زمان طولانی‌تری نیاز دارند.

رسولی با بیان این‌که تاثیر پژوهش را به دو روش کمی و کیفی اندازه‌گیری می‌کنند، گفت: روش کیفی سنجش تاثیر پژوهش شامل موردکاوی، مصاحبه، گزارش ارزیابی، بررسی هم‌ترازان یا peer reviews و تحلیل اقتصادی است و در روش‌های کمی، با استفاده از پیمایش و روش‌های سنجه‌محور مانند اقتصادسنجی و علم‌سنجی، تاثیر پژوهش اندازه‌گیری می‌شود.

رسولی، یکی از چالش‌های اندازه‌گیری تاثیر پژوهش را تخمین زمان انتظار برای اثرگذاری عنوان کرد و گفت: این سوال وجود دارد که بعد از چند سال باید منتظر تاثیر پژوهش باشیم؟ مطالعات نشان داده که از یک سال تا ۶۰-۷۰ سال ممکن است تاثیر پژوهش اتفاق بیفتد، ولی میانگین ۱۷ سال در نظر گرفته شده است.

وی تاخیر زمانی را به عنوان چالش مهمی در تاثیرگذاری پژوهش عنوان کرد و ادامه داد: برای مثال نشریات اولین مقالات اینشتین را رد می‌کردند؛ ولی بعد از چند سال دیدیم که نظریه او تمام حوزه‌ها را تحت تاثیر قرار داد و تاثیر آن یک تاثیر غیر قابل انکار است.

عضو هیئت‌علمی ایرنداک چالش‌های دیگر را نسبت و مشارکت دانست و گفت: مثلا اگر وضعیت اقتصادی سال دیگر بهتر یا بدتر شود، می‌توانیم بگوییم تاثیر یک پژوهش بوده؟ در مورد تاثیرات فرهنگی نیز بررسی تاثیر پژوهش چالش برانگیز است و یک تغییر فرهنگی را شاید نتوان به یک پژوهش نسبت داد.

وی به تفاوت‌های حاشیه‌ای اشاره کرد و افزود: آنقدر مرزهای دانش‌ها نزدیک شده که نمی‌توان گفت یک تاثیر نتیجه یک پژوهش یا یک دانشگاه بوده است یا نه. همچنین موضوع هزینه‌های اجرای بررسی‌های تاثیر پژوهش و تشخیص واحد ارزیابی تاثیر پژوهش (پژوهشگر، پژوهش) چالش‌های این حوزه است.

رسولی تصریح کرد: دسترسی به داده نیز یک چالش دیگر در این حوزه است و مشخص نیست بتوان به داده‌های واقعی در این حوزه دستیابی پیدا کرد یا نه.