برگزاری وبینار «فلسفه سیاسی در اسلام» در آلمان

به گزارش عصرقائم، رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در آلمان به منظور تقویت تعامل بین دانشگاهیان آلمانی و ایرانی و آشنایی بیشتر آلمانی‌ها با فضای دانشگاهی ایران به خصوص در عرصه‌های ایران شناسی و اسلام شناسی، با همکاری دانشگاه تهران اقدام به برگزاری وبیناری با عنوان «فلسفه سیاسی در اسلام» کرد.

در این وبینار، اساتیدی از دانشگاه‌های دو کشور آلمان و ایران درباره ابعاد فلسفه سیاسی در اسلام سخنرانی کردند.

محمود واعظی، استاد و پژوهشگر فلسفه اسلامی و رئیس دانشکده اللهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران، رویزا می، محقق فلسفه از دانشگاه هومبولت برلین، رسول اکبری، محقق و پژوهشگر پست دکترای علوم اسلامی در دانشگاه هومبولت آلمان، نادیا مفتونی، پژوهشگر فلسفه در دانشگاه تهران از سخنرانان این وبینار بودند.

رویزا می در ابتدای این وبینار، سخنرانی خود را با طرح سه سوال اساسی در زمینه فلسفه سیاسی در اسلام آغاز کرد. وی در ابتدا به این سوال پرداخت که اساسا امکان وجود فلسفه سیاسی در اسلام هست یا خیر و پاسخ داد که وجود یک فلسفه سیاسی منافاتی با دینی بودن آن فلسفه ندارد و چه بسا می‌تواند زمینه ساز بروز تفکراتی نوین در فلسفه سیاسی شود.

وی تأکید کرد: مادامی که به لحاظ فلسفی و آزادانه به سیاست پرداخته می‌شود، این مسیر درستی برای یک فلسفه سیاسی است.

رویزا می سپس به نمونه‌هایی از فلسفه سیاسی در اندیشه متفکران مسلمان چون ابن سینا و فارابی اشاره و تبیین کرد که چگونه آنان در طراحی یک فلسفه سیاسی مستقل به نحو موفق عمل کرده‌اند.

این محقق دانشگاه هموبولت آلمان به سوال دوم درباره رابطه فقه و شریعت با فلسفه سیاسی پرداخت. وی اشاره کرد که جای سوال بوده است که آیا فقه و شریعت مانع شکل گیری فلسفه سیاسی در اسلام هستند یا نه و ایا این به عنوان یک محدودیت برای فلسفه ورزی به حساب می آید یا خیر.

وی با اشاره به سخنی از اروین روزنتال که به تقسیم سه‌گانه فلسفه سیاسی، (political philosophy)  شریعت‌نامه نویسی، و اندرزنامه نویسی (یا آیینه شاهی) (mirrors for princes) قائل است، بحث کرد که شاید فقه و شریعت بتواند خارج از فلسفه سیاسی مؤثر باشد اما این موضوعی است که باید بیشتر بررسی شود.

رویزا می در بخش آخر سخنانش به این سوال پاسخ داد که چگونه نظریه فلسفه سیاسی فارابی به عنوان نظریه مقبول در فلسفه اسلامی پذیرفته شده است. وی توضیح داد که اصطلاح فلسفه ی سیاسی، اولین بار در جهان اسلام، توسط فارابی مورد استفاده قرار گرفته است. از نظر فارابی دین و فلسفه بسیار به یکدیگر مربوط هستند، تنها از نقطه نظرهای مختلفی واقعیت‌ها را توصیف می‌کنند. همین درباره فلسفه سیاسی او نیز صادق است تا جایی که فارابی موضوع وحی و پیامبری نقش مهمی در اندیشه او دارد.

محمود واعظی در بخش دوم این وبینار سخنان خود را با موضوع عقل و عقلانیت در نظر امام رضا علیه السلام آغاز کرد و به نقش عقل در فلسفه سیاسی در اسلام پرداخت.

وی به فلسفه به معنای کلمه اشاره کرد و معنا لغوی و کاربردی آن را توضیح داد. فلسفه به معنا دوست داشتن دانش و آگاهی علمی است که به نحو آزاد به تفکر می‌پردازد و بر عقلانیت بنا شده است.

این استاد دانشگاه توضیح داد که دو شیوه برای فلسفه ورزی وجود دارد، یکی جنبه عملی فلسفه که فلسفه نظزی خوانده می‌شود و یکی که فلسفه عملی خوانده می‌شود. نظری و عملی در فلسفه گاهی به عنوان تقسیم عقل و گاهی این تقسیم ناظر به حکمت به‌ کار گرفته می‌شود و هنگامی که نظری و عملی بودن درباره دانش و معرفت به کاربرده می‌شود به آن حکمت عملی و نظری گفته می‌شود. حکمت نظری و عملی دو گونه تعریف شده‌ است: در یک تعریف گفته شده حکمت نظری آگاهی از چیزهایی است که شایسته دانستن هستند در حالی که حکمت عملی آگاهی از اموری است که در کاربرد و عمل انسان موضوعیت دارند.

واعظی به حکمت عملی و نظری از منظر اسلامی نگاه کرد و تقسیم فیلسوفان مسلمان را توضیح داد. وی همچنین اشاره کرد که فلسفه سیاسی ذیل حکمت عملی جای می‌گیرد. مهم ترین نکته در این تقسیمات این است که در هردو قسم عقل نقش کلیدی دارد. اگر مساله ادراک‌ شده مربوط به امور عملی باشد به این معنا که از اموری باشد که دانستن آن برای عمل کردن است، در این صورت به آن عقل عملی گویند یعنی قوه‌ای که کار آن درک اموری است که شایسته عمل کردند. اما اگر مساله ادراک شده از امور عملی نباشد مانند علم به خدا، در این صورت عقل را عقل نظری گویند.

وی در ادامه سخنانش، به عقل از نظر ائمه اطهار به ویژه در احادیث امام رضا علیه السلام پرداخت و به این حدیث اشاره کرد که قوام انسان به عقلش است و همچنین اینکه ارزشمندترین ثروت عقل است و بزرگترین فقر حماقت است.

واعظی توضیح داد که در نظر مکتب شیعی عقل بهترین دوست انسان و جهل بزرگترین دشمن انسان است و عقل به عنوان ویژگی خاص و فصل فلسفی به انسان داده شده است.

این استاد دانشگاه همچنین، به اهمیت عقل در سیاست و فلسفه سیاسی پرداخت و بحث را پایان داد.

رسول اکبری، پژوهشگر دانشگاه همبولت آلمان به عنوان آخرین سخنران، ارائه خود را با موضوع الهیات سیاسی شیعه و الگو آن در جمهوری اسلامی آغاز کرد.

وی با نگاهی نوین و معاصرگرایانه به الهیات سیاسی پرداخت و توضیح داد که چگونه متون دینی و روایات در شکل گیری الهیات سیاسی در اسلام و جمهوری اسلامی موثر بوده است.

اکبری درباره مفهوم امت و ریشه سیاسی آن توضیح داد و امت را به عنوان یک واژه سیاسی اسلامی با جامعه مقایسه کرد.

بنابر این گزارش، این نشست با طرح پرسش و پاسخ برای حاضران و سخنرانان به پایان رسید.