«دارخوین»؛ تمام ناتمام ایران

به گزارش عصرقائم، نیروگاه اتمی «کارون» از نوع آب سبک تحت فشار (PWR) با ظرفیت تولید برق ۳۰۰ مگاوات در زمینی به مساحت تقریبی ۵۰ هکتار در مجاورت رود کارون در نزدیکی شهر دارخوین از توابع شهرستان شادگان واقع در استان خوزستان احداث خواهد شد.

نیروگاه‌های آب سبک تحت فشار، رایج‌ترین نیروگاه‌های اتمی در سطح جهان هستند که از آب سبک به عنوان خنک‌ کننده و کند کننده بهره می‌گیرند و سوخت این نوع راکتورها از نوع اکسید اورانیوم و تا غنای ۵ درصد است.

بنا بر اعلام سازمان انرژی اتمی، آغاز احداث این نیروگاه در راستای ماموریت سازمان انرژی اتمی برای تولید برق هسته‌ای از طریق احداث نیروگاه‌های اتمی بومی بوده و زمان تقریبی اجرای این طرح ۸ سال پیش‌بینی شده است.

سازمان انرژی اتمی هم‌چنین تاکید کرده است که کار ساخت این نیروگاه با استفاده از حداکثر توانمندی داخلی کشور در حوزه‌های طراحی، تامین تجهیزات و احداث اجرا و به‌ بهره‌برداری می‌رسد. هم‌چنین برآورد مالی اجرای این طرح حدود ۲ میلیارد دلار است و از جمله مزایای احداث و بهره‌برداری از این پروژه می‌توان به تامین برق منطقه داخوین اشاره کرد. به‌منظور اجرای عملیات احداث نیروگاه اتمی کارون شرکت‌های داخلی نسبت به ساخت تجهیزات مکانیکی ثابت نیروگاه و همچنین طراحی و ساخت پمپ‌های خنک‌کننده مدار اول و ایمنی نیروگاه اقدام خواهند کرد.

نیروگاه اتمی دارخُوِین، قرار بود دومین نیروگاه اتمی ایران بعد از واحد یکم نیروگاه اتمی بوشهر در سال ۱۳۹۵ به بهره‌برداری برسد اما به دلایل مختلف فنی، مالی ناشی از تحریم‌های گسترده بین‌المللی علیه ایران و نیز صنعت هسته‌ای کشور این پروژه ناتمام باقی ماند. این پروژه در زمان شاه در نیمه دوم دهه ۱۹۷۰ با همکاری شرکت‌های فرانسوی شکل گرفت اما چند ماه بعد از انقلاب در سال ۱۳۵۸ فرانسه تحت فشارهای بین‌المللی و آمریکا کار ساخت این پروژه را متوقف کرد. در دهه ۱۹۹۰، کارشناسان ایرانی سعی کردند با کمک چین، جان تازه‌ای به این پروژه ببخشند. در سال ۱۳۷۱ قراردادی با چین برای ساخت دو راکتور ۳۰۰ مگاواتی امضا شد اما به دلایل سیاسی قبل از آنکه چینی ها کاری را شروع کنند، پروژه متوقف شد و هیچ کشور دیگری بعد از این برای همکاری با ایران در پروژه دارخوین اعلام آمادگی نکرد. پس از آن بود که سازمان انرژی اتمی ایران تصمیم گرفت با کمک متخصصان ایرانی و با تکیه به توان داخلی ساخت نیروگاه دارخوین را انجام دهد. از این رو، طراحی نیروگاه دارخوین بر مبنای ظرفیت ۳۶۰ مگاوات در سالـ ۱۳۸۶ با طراحی پایه مبتنی بر راکتور IR-۴۰ و آب سنگین پی‌ریزی شد.

هم‌چنین در سال ۱۳۸۶ قرار شد تا کار ساخت این نیروگاه و دیگر نیروگاه‌های جدید ایران به مناقصه گذاشته شود اما هیچ شرکت خارجی حاضر به شرکت در این مناقصه نشد. با مشارکت نکردن شرکت‌ها و کشورهای خارجی در ساخت این پروژه طبیعی بود تامین تجهیزات و ساخت آن طولانی و با موانع زیادی رو به رو شود. مکان‌یابی دارخوین یک بار قبل از انقلاب انجام شده بود، بار دیگر در اوایل دهه ۸۰ شمسی با توجه به تغییرات ۲۰ و چند ساله در شرایط جاده‌ها و شبکه‌های توزیع مورد ارزیابی و مکان‌یابی قرار گرفت. قرار بود با برنامه ریزی سازمان انرژی اتمی در سال ۱۳۸۶، نیروگاه دارخوین در سال ۱۳۹۵ راه اندازی شود و سوخت این نیروگاه با غنای  ۳.۵ درصد از سوی سازمان انرژی اتمی تامین شود. طراحی این نیروگاه با استفاده از تجارب به دست آمده در ساخت و تکمیل نیروگاه بوشهر، از نوع آب سبک و توسط نیروهای متخصص داخلی انجام شد. در این مقطع زمانی به انجام رسیدن نیروگاه دارخوین تقریبا ۹ سال برآورد شده بود. کارشناسان در آن مقطع معتقد بودند توان ایران برای ساخت نیروگاه دارخوین ۳۰ درصد است، اما در کارهای ساختمانی صد در صد توان دارد.

طراحی تفصیلی راکتور دارخوین در سال ۸۶ آغاز و چهار سال به طول انجامید. برنامه سازمان انرژی اتمی این بود که این نیروگاه و ساخت نیروگاه‌های جدید دیگر با مشارکت کشورهای خارجی انجام شود و در صورت عدم مشارکت کشورهای خارجی، که انتظار می‌رفت مشارکتی هم با توجه به تحریم‌ها و فشارهای سیاسی در کار نباشد، این نیروگاه با دانش فنی و امکانات سخت افزاری داخلی ساخته شود و برای اجرایی کردن این هدف در برنامه بود تا دانش فنی کشور را به سمت صنایع هدایت کنند. با این حال دانش و فناوری بخشی از تجهیزات مورد نیاز در ساخت این نیروگاه در ایران نبود و باید از خارج تامین می‌شد. طراحی نیروگاه دارخوین در سال ۸۶ بر عهده‌ شرکت مدیریت و ساخت نیروگاه‌های اتمی (مسنا) قرار گرفته بود.

موضوع ساخت نیروگاه اتمی دارخوین آنقدر در چهار دهه گذشته مورد اهمیت بوده است که به گفته مقامات وقت سازمان انرژی اتمی، رهبری انقلاب شخصا بر این پروژه نظارت و تاکید داشتند تا با اتکا بر توان و دانش دانشمندان و متخصصان ایرانی با جدیت پیگیری شود و گزارش‌های مربوط به مراحل کار نیروگاه دارخوین نیز به طور ادواری به ایشان ارایه می‌شد و کوچکترین اتفاق در این پروژه‌ را شخصا پیگیری می‌کردند. این رویکرد نشان می‌دهد که که از همان زمان اراده کل نظام برای بومی‌سازی این صنعت فراتر از اراده یا تغییر دولت‌ها بوده است.

ایران از اوایل دهه ۹۰ شمسی به ساخت نیروگاه‌های اتمی با قدرت متوسط علاقه‌مند شد و نسبت به تکمیل نیروگاه دارخوین تمایل نشان داد. چشم‌انداز این تمایل حتی در برجام و توافق‌هایی که ایران با اجرای توافق هسته‌ای با کشورهای مختلف از جمله چین در دست انجام داشت، دیده می‌شد. به شکلی اگر اجرای برجام ادامه می‌یافت قراردادهایی در این رابطه میان ایران و چین و حتی با کشورهای اروپایی به امضا می‌رسید. چین از اولین کشورهایی است که به حوزه ساخت و راه‌اندازی راکتورهای کوچک به ویژه راکتورهایی با قدرت ۱۰۰ مگاوات وارد شده بود. این راکتورهای کوچک از نوع آب سبک بودند که ایران در بهره‌برداری از آنها در سطح قدرت از تجربه خوبی هم برخوردار بود.

در هر حال همان طور که قابل پیش بینی بود، تلاش ایران برای تکمیل طراحی اولیه و تفصیلی و نیز ساخت و راه‌اندازی نیروگاه اتمی ۳۶۰ مگاواتی دارخوین در مدت زمان تعیین شده به نتیجه نرسید و حتی کار طراحی راکتور و نیروگاه با توان داخلی نیز پایان نیافت.

علی اکبر صالحی رییس وقت سازمان انرژی اتمی در ۸ دی ۱۳۸۸ درباره ‌آخرین وضعیت راکتور ۳۶۰ مگاواتی دارخوین از اتمام ۹۰ درصد کار طراحی پایه راکتور خبر داد و گفت: همین قدر که ایران شجاعت و اعتماد به نفس برای ورود به این عرصه را داشته قابل ستایش است.

صالحی در ۸ آبان ۱۳۹۲ درباره نیروگاه اتمی دارخُوِین و زمان راه‌اندازی آن گفت: دارخوین یک راکتور ۳۶۰ مگاواتی است و انجام طراحی‌ها و امکان‌سنجی‌های آن نیاز به یک زمان قابل توجهی دارد و این گونه نیست که ظرف سه، چهار سال آینده تمام شود.

رییس وقت سازمان انرژی اتمی هم‌چنین در ۲۰ شهریور ۱۳۹۵ درخصوص نیروگاه ۳۶۰ مگاواتی دارخوین گفته است: کار طراحی مفهومی و پایه این نیروگاه قبل از تشدید تحریم‌ها در سال‌های اخیر با کمک شرکت‌های اروپایی جلو می‌رفت به شکلی که بعد از طراحی بتوانیم از این شرکت‌ها تأییدیه بگیریم اما در چند سال اخیر این شرکت‌های اروپایی کار را رها کردند و رفتند ولی بعد از برجام آن‌ها آماده‌اند تا دوباره کار را شروع کنند.

رئیس سازمان انرژی اتمی نیز گفته بود: در رویکرد جدید به این نیروگاه، ما طراحی قبلی را تغییر دادیم و بر اساس الگوی یک رآکتور در سوئیس طراحی را با یک شرکت سوئیسی ـ سوئدی جلو می‌بریم، یعنی طراحی قبلی دیگر پیگیری نمی‌شود که در حال حاضر طراحی مفهومی آن تمام شده است و در آستانه امضا قرارداد مربوط به ساخت این نیروگاه با شرکت مذکور هستیم.

به گزارش ایسنا،‌ ایران معتقد است به دلیل شرایط اقلیمی بهتر است به جای ساخت راکتورهای قدرت، استفاده از راکتورهای کوچک و متوسط را در دستور کار قرار دهد.

علی‌اکبر صالحی رئیس وقت سازمان انرژی اتمی گفته بود که استراتژی هسته‌ای جمهوری اسلامی تمرکز بر ساخت و توسعه راکتورهای هسته‌ای کوچک خواهد بود. راکتورهای هسته‌ای کوچک واحدهای از پیش تولید شده هستند و بیشتر در مناطقی که دارای شبکه برق کوچک‌تر هستند یا مکان‌هایی که فضا و آب کافی وجود نداشته باشد به کار گرفته می‌شوند. ایران برای این هدف دو کشور چین و روسیه را در نظر داشت.

بعد از توافق هسته‌ای میان ایران و کشورهای ۱+۵ با انعقاد قراردادهای قابل توجه برای ساخت راکتورهای کوچک در عمل ایران می‌توانست “با یک تیر دو نشان بزند”. از یک طرف راکتور با قدمت طولانی دارخوین را می‌ساخت و از سویی فناوری نو، راکتورهای کوچک را دریافت می‌کرد.