آیا افزایش قیمت آب، مصرف آن در کشاورزی را بهینه می‌کند؟

به گزارش عصرقائم، آب به‌عنوان کمیاب‌ترین نهاده در تولید محصولات کشاورزی، نه‌تنها محدودکننده فعالیت‌های مربوط به این بخش، بلکه محدودکننده دیگر فعالیت‌های اقتصادی و اجتماعی نیز به شمار می‌رود. با افزایش جمعیت و توسعه در ابعاد مختلف و بالا رفتن سطح استانداردهای زندگی، تأمین نیازهای آبی بخش‌های مختلف با محدودیت‌های زیادی روبه‌رو می‌شود. با توجه به این‌که نهاده آب نقش مهمی در تولید محصولات کشاورزی دارد، بهره‌برداری بهینه و استفاده کاراتر از آن، هم می‌تواند به افزایش درآمد در بخش کشاورزی منجر شود و هم در رفع محدودیت‌های این منبع باارزش، مؤثر باشد.

بنا بر نظر متخصصان، مدیریت اقتصادی واحدهای کشاورزی، عامل بسیار مهمی در افزایش عملکرد و کاهش هزینه‌ها و نهاده‌های کشاورزی است. در مناطق خشک و نیمه‌خشک مانند بیشتر جاهای ایران، مهم‌ترین مسئله در مدیریت آب که نهاده محدودکننده توسعه بخش کشاورزی است، ایجاد تعادل بین عرضه و تقاضای آن است. ازآنجایی‌که میزان عرضه اقتصادی آب همیشه محدود بوده و میزان تقاضای آن نیز با افزایش جمعیت در حال بیشترشدن است، برنامه‌ریزی در استفاده بهینه از آب اهمیت ویژه‌ای دارد. با کمیاب‌تر شدن آب در مناطق مختلف ایران، ضرورت استفاده از روش‌های کاراتر از راهکارهای کنونی، برای تخصیص و بهره‌برداری از منابع آب، افزایش یافته است.

پژوهشگران دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری در این رابطه، یک مطالعه پژوهشی را انجام داده‌اند که در آن، تأثیر قیمت‌گذاری آب بر مصرف آن در محصولات زراعی ایران بررسی شده است.

در این تحقیق، داده‌های سالانه مورد نیاز پژوهش طی دوره زمانی ۱۳۸۴ تا ۱۳۹۴ از سایت وزارت جهاد کشاورزی جمع‌آوری شده و مورد ارزیابی قرار گرفتند و بدین منظور از مفهومی به نام قیمت سایه‌ای آب و تابع تقاضای آن استفاده شد.

نتایج این تحقیق نشان داد که میانگین کارآیی آب آبیاری در زیربخش زراعت طی دوره مورد بررسی برابر با حدودا ۸۳ درصد بوده است. همچنین نتایج تخمین تابع تقاضای آب آبیاری نیز نشان داد که تقاضای آب آبیاری در زیربخش زراعت، کشش‌ناپذیر و به میزان ۰.۱۶ است.

بنا بر نظر سمیه شیرزادی لسکوکلایه، استادیار و محقق گروه اقتصاد کشاورزی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری و دو تن دیگر از همکارانش، «بر اساس نتایج پژوهش ما، افزایش قیمت آب آبیاری در زیربخش زراعت تأثیر چندانی بر کاهش تقاضا و مصرف آب در این زیربخش نخواهد داشت و کاهش مصرف آب آبیاری در زیربخش زراعت از طریق بهبود کارایی فنی آب میسر خواهد بود».

آن‌ها افزوده‌اند: «با توجه به این یافته‌ها، پیشنهاد می‌شود سیاست‌گذاران با ارائه تسهیلات و مشوق، شرایط مناسبی را برای کشاورزان جهت پذیرش و اجرای تغییر الگوی کشت به سمت محصولات کم آب‌بر و اعمال سیستم‌های کم آبیاری در اراضی لحاظ کنند».

این نتایج که در نشریه «اقتصاد کشاورزی» متعلق به انجمن اقتصاد کشاورزی ایران منتشر شده‌اند، لزوم توجه و اهمیت بیشتر به مسئله کارایی آب و تلاش در زمینه ارتقا و بهبود کارایی آب آبیاری در بخش زراعت را به‌جای صرفا افزایش قیمت آن برای کشاورزان نشان می‌دهند.