بزرگداشت مترجمی که زیر سایه فیلمفارسی گم شد

رضا کرم رضایی را عموم مردم با فیلم‌هایی می‌شناسند که عنوان فیلمفارسی را یدک می‌کشند، عنوانی که البته اهل فن آن را تحقیرآمیز می‌دانند و به آن نقد دارند ولی به هر حال رضا کرم رضایی برای تماشاگران متخصص‌تر، هم یک کارگردان قابل قبول است و هم مترجمی قابل احترام و این گونه شد که جشنواره بیستم تئاتر فجر برای او در کنار جمعی دیگر از هنرمندان سرشناس تئاتر، مراسم بزرگداشتی برپا کرد.

به گزارش عصرقائم، بیستمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر به دبیری مجید شریف خدایی از یکم تا ۱۲ بهمن سال ۸۰ برگزار شده است. در این جشنواره ۱۷۵ اثر نمایشی در بخش‌های مسابقه، خارج از مسابقه، دانشگاهی، ویژه، بین‌الملل، خیابانی، تعزیه‌های علوی، آیینی موسیقایی و مرور به اجرا درآمده‌اند.

در این دوره از جشنواره بزرگداشت‌هایی برای جمشید لایق، علی نصیریان، رضا کرم رضایی، سعید پورصمیمی، عنایت‌الله شهیدی، خسرو خورشیدی، فرهاد آییش و محمد چرم‌شیر برگزار شده است.

در جشنواره بیستم هم جمع بزرگی از هنرمندان سرشناس تئاتر در نسل‌های گوناگون روی صحنه رفته‌اند. بعضی اولین کارگردانی‌های خود را به نمایش گذاشته‌اند و برخی برای اولین بار دست به قلم شده‌اند.

علی رفیعی در این دوره از جشنواره نمایشنامه مشهور ژان ژنه را روی صحنه برد. او با «کلفت‌ها» در جشنواره بیستم حضور داشت. او این متن زنانه را با بازی بازیگران همیشگی گروهش؛ سهیلا رضوی و شبنم طلوعی در کنار فرزانه نشاط‌خواه اجرا کرد تا یک خاطره زیبای دیگر در ذهن تماشاگران آثارش بر جای بگذارد.

اما با اجرایی که سهیل پارسا از نمایشنامه «آرش» روی صحنه برد، برای چندمین بار ثابت شد این نمایشنامه که بهرام بیضایی آن را در سال‌های آغازین جوانی خود نوشته، همچنان متنی است قابل تامل. سهیل پارسا، کارگردان ایرانی مقیم کانادا که خاطره اجراهای درخشانش در ذهن تماشاگران جشنواره‌های فجر باقی مانده، در این دوره از جشنواره سراغ متن بیضایی رفت.

محمود استادمحمد، هنرمندی که مدتی بعد از انقلاب راهی دیار فرنگ شده بود، دهه هفتاد بعد از بازگشت از کانادا بار دیگر به آغوش تئاتر بازگشت. او در جشنواره بیستم تئاتر فجر نمایش «دیوان تئاترال» را نوشته و اجرا کرد. نمایشی که جزو معدود آثار استادمحمد است که به خودش حالی خوش بخشیده است چراکه او نویسنده‌ای بود که می‌کوشید از نوشتن فرار کند تا درد نوشتن بر جانش چنبره نزند.

او «دیوان تئاترال» را با بازی اکبر عبدی، آزیتا لاچینی، افسانه چهره‌آزاد، سیامک انصاری، نگار جواهریان، لیلی رشیدی، شراره یوسف‌نیا، فرزین صابونی، فرزین سمیعی، علیرضا محمدی، معصومه حسینی و سعید تهرانی روی صحنه برد، نمایشی که روایتی تازه از داستان عاشقانه شیرین و فرهاد داشت.

رضا کرم‌رضایی دیگر هنرمند باسابقه‌ای بود که در این دوره از جشنواره حضور پیدا کرد.

او برای شرکت در بیستمین جشنواره تئاتر فجر نمایشی را با نام «سوگ مضحکه آقا بزرگ‌ها» نوشته و کارگردانی کرد؛ نمایشی که هرگز موفق به اجرای عمومی آن نشد زیرا که سالنی را به اجرای عمومی آن اختصاص دادند که از نظر او مناسب نبود و این آخرین حضور کرم‌رضایی در جشنواره تئاتر فجر بود که با بزرگداشتی هم همراه شد.

کرم رضایی نمایش خود را با بازی انوشیروان ارجمند، مهدی صباغی، حسین افشار و فاطمه شاکری روی صحنه برد. «سوگ مضحکه آقابزرگ‌ها» نمایشی بود سیاسی، آموزشی که به شیوه‌ای تمثیلی در متن و اجرا، به بررسی وضعیت فلسطین از اواسط جنگ جهانی دوم تا به امروز و اوضاع افغانستان در دوران معاصر می‌پرداخت.

قطب‌الدین صادقی که در آن مقطع حضوری مداوم در جشنواره تئاتر فجر داشت، در این دوره نیز تماشاگران آثارش را شگفت‌زده کرد. نمایش «سحوری» او هم از نظر متن و کارگردانی و هم به سبب بازی چشمگیر میکاییل شهرستانی برای تماشاگران آن مقطع خاطره‌انگیز است. در کنار او تعدادی از دانشجویان و بازیگران جوان تئاتر روی صحنه رفتند.

مجید جعفری که پیش‌تر به عنوان مدیر مجموعه تئاتر شهر در این مجموعه حضور داشته است، در این دوره از جشنواره دست به کار اجرای متنی خارجی شده و نمایش «آنتیگونه» اثر معروف سوفوکل را برای اجرا انتخاب کرده است. این اثر نمایشی جزو اولین آثاری بود که با بازی یکی از بازیگران سینما یعنی مهتاب کرامتی روی صحنه رفت. در کنار او نسیم ادبی، هوشنگ قوانلو، بهرام ابراهیمی و … دیگر بازیگرانی بودند که روی صحنه رفتند.

هرچند هادی مرزبان بیشتر به اجرای نمایشنامه‌های اکبر رادی گرایش داشته است ولی او گاهی هم دست به قلم شده که نمونه آن نوشتن و اجرای نمایش «سیمرغ» در بیستمین جشنواره تئاتر فجر است، نمایشی که در تالار وحدت روی صحنه رفت.

حالا دیگر از همکاری محمد چرم‌شیر و آتیلا پسیانی سال‌های زیادی می‌گذشت. آنها برای تازه‌ترین کار گروه تئاتر بازی دست به کار شده بودند و نمایشی را با عنوان «بسه دیگه خفه شو» در بیستمین جشنواره تئاتر فجر روی صحنه بردند. این نمایش با بازی خسرو و ستاره پسیانی، بابک حمیدیان، امیر عباسی، سیروس همتی و فاطمه تقوی روی صحنه رفت و داستان آن درباره «پینوکیو» و « دن کشیوت» بود که در سال ۲۰۰۱ به افغانستان می‌روند تا از تخریب تندیس‌های عظیم بودا افغانستان جلوگیری کنند، ولی توسط نیروهای طالبان دستگیر می‌شوند.

سهراب سلیمی، دیگر هنرمند با سابقه تئاتر که کمتر در جشنواره تئاتر فجر حضور پیدا کرده بود، در جشنواره بیستم نمایش «مده آ» را روی صحنه برد. نمایشی با متنی از داریوفو که با بازی خود سلیمی، افشین هاشمی و آرزو محمدی روی صحنه رفت.

تماشاگرانی که در جشنواره نوزدهم با دیدن نمایش «سعادت لرزان مردمان تیره روز» به وجد آمده بودند در جشنواره بیستم این بخت را داشتند تا نمایش « پچپچه‌های پشت خط نبرد» را به تماشا بنشینند. این نمایش برخلاف متن‌های قبلی نادری، با کارگردانی خود او روی صحنه رفت.

نمایشی درباره سربازان حاضر در جنگ ایران و عراق و روایتگر بعضی از واقعیت‌های پشت صحنه جنگ که در آن دوره برخی را خوش نیامد و دردسرها و تهدیدهایی را متوجه نادری کرد. بازی فرهاد اصلانی در نقش علیرضا در این نمایش فراموش نشدنی است. از سوی دیگر تماشاگران تئاتر هم از دیدن نمایشی که بدون نگاه سفارشی به مقوله جنگ پرداخته بود، به شوق آمدند و این اقبال عمومی از سوی اهل فن و نیز مخاطبان سبب شد این نمایشنامه تا سال‌ها بعد همچنان با کارگردانی نسل‌های جوان‌تر روی صحنه برود.

اجرای اشکان خیل‌نژاد با بازی نوید محمدزاده از این نمایشنامه در ذهن تماشاگران نسل‌های جدیدتر باقی مانده است. نمایش «پچپچه‌ها…» اول بار در جشنواره تئاتر دانشگاهی روی صحنه رفت که در ان زمان در قیاس با دیگر جشنواره‌ها بسیار پیشروتر بود.

حالا دیگر نام کورش نریمانی برای اهل تئاتر نامی آشنا بود. او به واسطه اجرای «شب‌های آوینیون»، توانمندی خود را اثبات کرده بود و با اجرای تازه خود در جشنواره بیستم تئاتر فجر نشان داد که نمایش قبلی‌اش یک درخشش زودگذر نبوده است.

«والس مرده‌شوران» به نویسندگی وکارگردانی کورش نریمانی دیگر نمایش تاثیرگذار این دوره از جشنواره بود که با بازی سیامک صفری، مهدی سلطانی، مائده طهماسبی، مهرداد ضیایی، شبنم فرشادجو و هدایت هاشمی اجرا شد و مورد توجه قرار گرفت.

ریما رامین‌فر که در گروه تئاتر امروز علاوه بر بازیگری گاهی دست به نگارش متن می‌برد، این بار با نوشتن و اجرای نمایش «همان همیشگی» در جشنواره حضور پیدا کرد. نمایشی که جوز آثار موفق این دوره از جشنواره بود و با بازی امیر جعفری، پانته آ بهرام و رحیم نوروزی اجرا شد.

اما سیما تیرانداز که به عنوان بازیگر در بخشی از آثار درخشان نمایشی روی صحنه رفته بود، دل در گرو تجربه‌های تازه داشت و برای این منظور نمایشنامه‌ای از چیستا یثربی را برای کارگردانی انتخاب کرد. نمایش « محاله فکر کنین این جوری هم ممکنه بشه» نوشته چیستا یثربی و کار سیما تیرانداز از دیگر آثار موفقی بود که در جشنواره بیستم روی صحنه رفت و اجرای عمومی آن نیز در تالار سایه با اقبال تماشاگران رو به رو شد. سیما تیرانداز و مجید جوزانی تنها بازیگران این نمایش بودند.

با اجرای نمایش «نِفِر تی تی» مشخص شد که تئاتر کشورمان هنوز استعدادهای تازه‌ای برای معرفی دارد. این نمایش نوشته و کار جلال تهرانی بود. نمایشنامه‌ی این تئاتر بر مبنای نمایش‌های خنده‌آور عامیانه و تلفیق آن با اولین نمایشنامه‌ی مدرن ایرانی به نام «جعفرخان از فرنگ آمده» نوشته شده است.این نمایش با بازی صادق ملکی، امیر قنبری و فرشاد اسدالله‌پور، مجید آقاکریمی و … روی صحنه رفت.

رحیم نوروزی دیگر عضو گروه تئاتر امروز هم گاهی دست به نوشتن و کارگردانی می‌برد و حیطه فعالیت خود را از بازیگری صرف دور می‌کرد. او در جشنواره بیستم با نمایش « می‌رم روزنامه بخرم» حضور داشته است. این نمایش با بازی ریما رامین‌فر، فرزین صابونی، هومن برق‌نورد، هایده حسین‌زاده اجرا شده است.

امیر امجد در جشنواره بیستم تئاتر فجر با نمایش «چشم بد دور» حاضر بود، نمایشی که درباره آدم‌های فرودست جامعه و با بازی فرزین صابونی، علیرضا محمدی، مریم معینی، مهسا مهجور، فرانک ترابی و … روی صحنه رفت.

اما کسی فکرش را نمی‌کرد که جوانکی ناشناخته با دو بازیگری که از خودش هم ناشناس‌تر بودند، به عنوان یکی از فاتحان تئاتر ایران در جشنواره بیستم تئاتر فجر روی صحنه برود. امیررضا کوهستانی، این کارگردان ناشناس بود که در این دوره از جشنواره نمایش «رقص روی لیوان‌ها» را نوشته و اجرا کرد. او با اجرای این نمایش به سرعت به شهرت رسید و خیلی زود فضای همکاری با هنرمندان دیگر کشورها را پیدا کرد. کوهستانی که همچنان چهره مهمی در تئاتر ماست، نشان داد که موفقیتش یک جرقه ناگهانی و زودگذر نبوده چراکه این موفقیت در تمام این سال‌ها تدوام داشته است. او همواره بدون جنجال و هیاهو و حاشیه‌سازی به کار خود ادامه داده و بر اعتبار کارنامه هنری خود افزوده است.

اما روبرتو چولی، کارگردان آلمانی و سرپرست گروه تئاتر روهر که در آن سال‌ها به عنوان هنرمندی فعال و شناخته شده در تئاتر ایران مطرح بود، در این دوره از جشنواره نمایش «خانه برناردا آلبا» نوشته فدریکو گارسیا لورکا را روی صحنه برد.

این نمایش کاری مشترک از ایران و آلمان بود که با حضور جمعی از بازیگران سرشناس همچون مهتاج نجومی، فریده سپاه منصور،‌ نرگس هاشم‌پور، مهسا مهجور،‌ آشا محرابی،‌ پانته آ پناهیها، رویا تیموریان، مائده طهماسبی و عاطفه تهران روی صحنه رفت.

«رام کردن زن سرکش» نوشته و کار داود فتحعلی بیگی، «فصل مادربزرگ» به نویسندگی حمیدرضا نعیمی و کارگردانی خسرو شهراز، «قصیده بلند باران» نوشته مرتضی سخاوت و کار حسین پارسایی، «کسی به سرهنگ نامه نمی‌نویسد» نوشته والتر آکوستاک و کار داود دانشور، «ملاقات شبانه» به نویسندگی و کارگردانی نیما دهقان از جمله آثاری بوده‌اند که در جشنواره بیستم تئاتر فجر روی صحنه رفتند.