سرنوشت شناسایی آب های ژرف سیستان

به گزارش قائم آنلاین، بحران آب در ایران باعث شده تا دولت ها در هر دوره ای به دنبال راهکارهایی برای حل این بحران بگردند بنابراین هر دولتی با اختصاص بودجه هایی سعی کرده تا کمبود آب در کشور را به نوعی مرتفع کند.شاید انتقال آب حوضه به حوضه و یا سدسازی و استفاده از آب شیرین کن ها راههایی بوده که سالهاست از آن ها استفاده شده و در خصوص آن مطالب متفاوتی عنوان می شود.

اما اکتشاف آب های ژرف از سوی روسها در دولت یازدهم موضوع تا حدودی جدید بود که باعث شد کارشناسان اظهارات متفاوتی از خود در این خصوص ارائه کنند و هر کدام از ظن خود آنرا رد و یا تایید کنند.

در موافقت با طرح اکتشاف و استفاده از آب های ژرف حبیب الله دهمرده نماینده مردم زابل در مجلس شورای اسلامی در این باره در گفت‌وگو با خبرگزاری فارس، با اشاره به تلاش‌ها برای بهره‌برداری از رودخانه‌ زیرزمینی با ظرفیت ۱۰۰ میلیارد متر مکعب آب در سیستان،‌ اظهار داشت: بحث مربوط به پروژه چاه آب رژفی است که سورنا ستاری معاون علمی و فناوری رئیس‌جمهور آن  را شروع کرده است.

وی افزود: از مدتی پیش کارهای مربوط به این چاه آب را آغاز کردند که حفاری‌های چاه هم انجام شده است؛ البته این موضوع برای اولین بار است که انجام می‌شود که درباره آن به نتایج خوبی هم دست یافته‌اند.

سید محمدمهدی زاهدی عضو کمیسیون آموزش مجلس شورای اسلامی نیز با بیان اینکه برای استفاده از آب‌های ژرف که زیر یک هزارمتر است اقدام شده، گفت: نخستین چاه در منطقه سیستان و بلوچستان و زابل در عمق ۲ هزار متری زده شده و آب آن در دست آزمایش است.

وی یادآور شد: تلاش می‎شود حجم آب این چاه افزایش و از ۱۰ لیتر به ۴۰ لیتر بر ثانیه برسد و اگر وزارت بهداشت سلامت آن را تأیید کند اتفاق بزرگی درکشور رخ می‎دهد.

در این باره مرتضی تیموری رئیس جهاد دانشگاهی واحد صنعتی اصفهان هم می‌گوید: مطالعات فعلی گواه بر این است که با احتمال بسیار زیاد گسل‌های ایران و از جمله گسل‌های پهن استان اصفهان ذخیره بسیار خوبی از آب گسلی تجدیدپذیر دارند که قابل بهره‌برداری است و شواهد بسیار زیادی در بخش‌هایی از این استان بر وجود آب‌های ژرف (آب‌های گسلی) دیده و شنیده شده است.

با این وجود، برخی از کارشناسان نیز در مخالفت با این اقدام بر این باور هستند برداشت آب از عمق ۲۵۰۰ متری در منطقه سیستان در قالب آب ژرف آیا می‌تواند توجیه اقتصادی داشته باشد؟ هزینه تولید و استحصال این آب که مشابه هزینه استحصال نفت است، چه میزان خواهد بود؟ و اگر این منطقه دارای آب ژرف باشد قرار است با آن آب که تولید آن هزینه زیادی داشته چه محصولی کشت شود که صرفه اقتصادی داشته باشد؟

* موضع غیر شفاف وزارت نیرو در دولت دوازدهم درباره اکتشاف آب‌های ژرف

علیرغم آنکه معضل کم آبی، روز به روز حادتر می شود، وزارت نیرو در دولت دوازدهم موضع مشخصی در موضوع اکتشاف آب در ذخایر ژرف زمین اتخاذ نکرده است.

در اینکه جزئیات و اهداف این پروژه چیست و تا چه حد راهگشای تامین منابع آبی است ابهاماتی وجود دارد و این سوال مطرح است که انجام این طرح تا چه حد به واقعیت نزدیک است؟ و آیا می تواند راهکار مناسب علمی و عملی برای تامین منابع آبی در کشور باشد و آیا واقعا وقت آن رسیده که از آب­‌های ژرف به عنوان منابع جایگزین فعلی استفاده کرد؟

در دوره وزارت حمید چیت چیان در دولت یازدهم قرار بود با سرمایه‌گذاری ۲۵۰ میلیون دلاری روس‌ها و پس از انجام مطالعات عملیاتی ژئوفیزیک برای شناسایی آب‌های ژرف در عمق بیش از هزار متری زمین، عملیات حفاری در جستجوی منابع تجدیدپذیر آب در مناطق اولویت‌بندی شده کشور صورت بگیرد.

چیت چیان وزیر سابق نیرو در همان دوران از استخراج و مطالعه آب های ژرف حمایت کرده و اعلام کرده بود که دستیابی به آب‌های ژرف که در دستور کار دولت تدبیر و امید قرار گرفته موجب تامین منابع آبی پایدار برای کشور خواهد شد بنابراین طرح اکتشاف آب‌های ژرف از اعماق زمین قرار است با کمک محققان روس در ایران اجرایی شود.

رحیم میدانی معاون وزیر نیرو در امور آب و آبفا در آذر ماه ۹۴ در خصوص جزییات تفاهم‌نامه همکاری امضا شده میان ایران با روسیه گفته بود که قرار است که روس‌ها در زمینه‌ی شناسایی آب‌های ژرف همکاری تنگاتنگی با ایران داشته باشند.

وی با بیان این‌که برای انجام این کار متخصصین خوبی در داخل کشور حضور دارند، گفت: تیم‌های خبره و متخصصی در داخل کشور برای انجام این کار شناسایی شده‌اند، اما برای انجام عملیات ژئوفیزیک عمیق نیازمند تجربه کشورهای دیگر هستیم.

به گفته میدانی، عقل سلیم حکم می‌کند که کار را از صفر شروع نکنیم و برای انجام آن از تجربه کشورهایی که برای شناسایی آب ژرف موفق بوده‌اند همچون روسیه استفاده کنیم.

شاهین پاکروح معاون وقت مهندسی و توسعه شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور گفته بود که در حین حفاری و گمانه زنی وقتی به عمق هزار متری می رسند، ممکن است به یک لایه آب دار و یا به یک لایه سفت برسند، این موضوع طبیعی است که لایه های مختلفی در اعماق وجود دارد، پس رسیدن به یک لایه آب دار نمی تواند به معنای اتمام مطالعات دستیابی به آب های ژرف باشد.

*اکتشاف آب ژرف یک کار مفید و موثر است

یک مقام ارشد در وزارت نیرو نیز در گفت و گو با خبرنگار اقتصادی خبرگزاری فارس می‌گوید که این اقدام یک کار مفید و موثر است و باید آنرا دنبال کرد.

وی ادامه داد: قرار بود که روس‌ها تکنولوژی اکتشاف آب ژرف را که یک تکنولوژی نفتی است را وارد کار کنند و اتفاقا بحث قرارداد ۲۵۰ میلیون دلاری نیز در همان سال‌های دوره وزارت حمید چیت چیان وزیر سابق نیرو نیز مطرح شد اما چون روس‌ها تامین مالی و فاینانس آن را انجام ندادند این کار عملیاتی نشد.

این مقام ارشد وزارت نیرو اضافه کرد:بنابراین قراردادی با روس‌ها امضا نشد و کاری هم به آنها ارجاع نشد و در حال حاضر یک شرکت ایرانی وابسته به بنیاد مستضعفان کار حفاری در منطقه سیستان را انجام می‌دهد.

وی خاطر نشان کرد: اینکه چاهی در منطقه سیستان حفر شده و هنوز نتیجه نداده مثل هر اکتشاف دیگری شاید نتیجه مثبت و یا منفی داشته باشد و نتیجه منفی آن نیز به این معنی نیست که موضوع آب ژرف در منطقه سیستان و بلوچستان منتفی است چرا که منطقه سیستان یکی از مستعدترین مناطقی است که گفته می شود آب ژرف در آن منطقه وجود دارد.

* آب های ژرف فسیلی میراثی برای آیندگان

کارشناسان می گویند که ۵۰ سال پیش لیبی به دنبال نفت بود که به صورت تصادفی به چاه آب رسید. به همین دلیل بزرگترین سفره آب زیرزمینی فسیلی در کشورهای لیبی، چاد، مصر و الجزایر بوده که با هم حدود ۱.۵ برابر مساحت ایران مساحت دارد.

کاظمی، استادیار سابق دانشگاه صنعتی شاهرود و متخصص ایزوتوپ و شیمی آب زیرزمینی با بیان اینکه این پروژه اگر بخواهد در ایران اجرایی شود باید به صورت یک پروژه ملی تعریف و از همه ظرفیتها استفاده شود؛ اما اگر بخواهند این پروژه را به یک گروه کوچک بسپارند، امکان موفقیت آن کم است. با وجودی که قرار است برای اولین بار پروژه ای در این سطح انجام شود که در دنیا نیز تجارب زیادی از آن وجود ندارد، باید از تمام اطلاعات و دانش متخصصان این بخش برای آن استفاده کرد.

وی می افزاید: در اغلب مناطق امکان وجود آب در اعماق زمین وجود دارد اما کیفیت آن مناسب نیست. به همین دلیل حتی اگر سفره های آب زیرزمینی ژرف کشف شوند و کیفیتشان مناسب نباشد، املاح آنها ارزش بیشتری نسبت به آب خواهد داشت و ما می توانیم از املاح آن استفاده کنیم. چرا که این املاح با توجه به اینکه با لایه های مختلف زمین درتماس هستند با املاح آب دریا متفاوت هستند.

این استادیار سابق دانشگاه با تاکید براینکه از نظر اقتصادی ضرری در این پروژه دیده نمی شود، در موفقیت اجرای این طرح ادامه می دهد: در اجرای این پروژه برای پیدا کردن منابع آب شیرین تضمین ۱۰۰ درصدی وجود ندارد. اگرچه امکان پیدا کردن آب وجود دارد اما تضمین آب شیرین نیست. البته اگر آب شیرین هم نباشد باز هم به صرفه است.

در طرف مقابل برخی کارشناسان معتقد هستند که اینگونه راه حل‌ها بیشتر در کشورهای جهان سوم راه‌حل‌های جذابی محسوب می‌شوند. چرا که عموما راه‌حل‌های عجیب و غریب برای این کشورها جذاب‌تر از راه حل‌های ساده و منطقی است و باید گفت که آب‌های ژرف به تنهایی کلیدی برای گذر از بحران کم آبی نخواهد بود و نمی توان به منابع عظیم آب های ژرف فسیلی که میراثی برای آیندگان محسوب می شود، به عنوان منبع تامین برداشت روزانه آب، اکتفا کرد.