چرا خون خاشقجی برای اردوغان رنگین‌تر بود؟

به گزارش قائم آنلاین، اردوغان با بیان این جملات در سخنرانی‌اش پارلمان ترکیه نشان داد که درباره‌ی قتل جمال خاشقجی، روزنامه‌نگار واشنگتن‌پست دغدغه‌های جدی دارد اما دغدغه‌های او دقیقاً شامل چه مسائلی است؟

رئیس‌جمهوری ترکیه در سخنرانی در پارلمان این کشور از قتل خاشقجی به عنوان یک «برنامه‌ی از پیش تعیین‌شده وحشیانه» یاد کرد. موضع‌گیری اردوغان درباره‌ی مرگ یک روزنامه‌نگار شاید این نکته را به ذهن متبادر کند که این کشور حتی در سطح ریاست جمهوری، نگران حال روزنامه‌نگاران است یا دست کم در این کشور قتل یک روزنامه‌نگار اتفاق فوق العاده‌ای است. اما با رجوع به گذشته‌ی نه چندان دور می‌شود خلاف این فرض را اثبات کرد.

اردوغان در حالی با جدیت مسئله‌ی کشته‌شدن خاشقجی را در بالاترین سطوح سیاسی پیگیری می‌کند که پس از اتفاقات موسوم به «کودتای نافرجام» در سال ۲۰۱۶، ده‌ها روزنامه‌نگار ترکیه‌ای به اتهامات مختلف از جمله «تبلیغات تروریستی» بازداشت شدند و دست کم  ۱۵۶ رسانه در ترکیه تعطیل شد. به گفته‌ی سازمان‌های حقوق بشری، بعد از «کودتا» در ترکیه، حدود ۱۵۰ رزونامه‌نگار زندانی شدند و ده‌ها روزنامه‌نگار از این کشور گریخته‌اند. با وجود اینکه آمارهای سال جاری نسبت به دوران پس از «کودتا» کاهش چشمگیری داشته اما همچنان ترکیه با داشتن بیشترین روزنامه‌نگار زندانی، «بزرگترین زندان روزنامه‌نگاران» خوانده می‌شود.

اردوغان از کی دلسوز روزنامه‌نگاران شد؟

اما این همه‌ی بلایی نیست که در ترکیه ممکن است بر سر یک روزنامه‌نگار نازل شود. در سال ۲۰۱۵، در فاصله‌ی کمتر از دو ماه چهار روزنامه‌نگار بطرز فجیعی در ترکیه به قتل رسیدند: یک نفر حلق‌آویز شد، یکی در خیابان به گلوله بسته شد و دو نفر دیگر در اتاق‌خوابشان سربریده شدند.

جسد خانم جکی ساتون پنجاه‌ساله خبرنگار سابق بی‌بی‌سی و مدیر دفتر عراقِ «مؤسسه‌ی گزارشگر صلح و جنگ» (I.W.P.R)، ۱۹ اکتبر ۲۰۱۵ در حالی در سرویس بهداشتی فرودگاه آتاتورک استانبول پیدا شد که با بند کفش از سقف مستراح حلق‌آویز شده بود. او از لندن آمده بود که با پرواز دیگری به اربیل برود. رسانه‌های ترکیه اعلام کردند که او خودکشی کرده است. دلیل؟ از پرواز اربیل جامانده بود و پول کافی برای خرید مجدد بلیت نداشت! هیچ فیلمی از دوربین‌های مداربسته‌ی فرودگاه که نشان دهد او وارد سرویس بهداشتی شده وجود نداشت و مسئولان ترکیه اعلام کردند دوربین‌ها به دلیل نقص فنی تصویری ضبط نکرده‌اند.

جسد ابراهیم عبدالقادر و فارِس حَمادی، ۳۱ اکتبر ۲۰۱۵ در حالی که سر از تنشان جدا شده بود در خانه‌شان در شهر اورفا کشف شد. این دو روزنامه‌نگار جوان عضو گروه موسوم به «رقه در سکوت قربانی می‌شود» (R.B.S.S) بودند. اعضای این گروه شهروند – روزنامه‌نگارانی‌اند که از داخل شهر رقه در شمال سوریه که در تصرف داعش بود، جنایت‌های داعش را گزارش می‌کرد و به قول بی‌بی‌سی «یکی از معدود منابع مستقل در حوزه‌ی اخبار داعش در شهر رقه به شمار می‌رفت».

پیش از اینکه این دو روزنامه‌نگار به قتل برسند، داعش در پیامی ویدئویی آنها را تهدید کرده بود که «شما از تیغ دولت اسلامی در امان نخواهید بود. هرجا که باشید دستمان به شما می‌رسد».

قربانی دیگر ناجی جِرف، مستندساز و فعال ضد داعش،  بود که به گزارش بی‌بی‌سی ۲۸ دسامبر ۲۰۱۵ با شلیک گلوله‌ی افراد ناشناس از اسلحه‌ای مجهز به صداخفه‌کن، در محله‌ی غازی‌انتپ ترکیه (نزدیک مرز سوریه) کشته شد. جرف سی‌وهشت‌ساله، پدر دو دختر، فیلمساز و سردبیر نشریه‌ی «حنطه» سوریه بود و با گروه «رقه در سکوت …» همکاری می‌کرد. خانواده‌ی آقای جرف در فرانسه پناهنده بودند و او هم قصد داشت در همان هفته به پاریس سفر کند.

پس از قتل او «کمیته‌ی حفاظت از روزنامه‌نگاران» با اعلام اینکه روزنامه‌نگارانی که به ترکیه پناه می‌آورند، امنیت ندارند، از مقامات این کشور خواست عاملان این قتل را به دست عدالت بسپارد. البته پلیس ترکیه هم اعلام کرد که تحقیقاتی در این باره به جریان انداخته اما نتیجه‌ی تحقیقات هرگز مشخص نشد.

اردوغان هفته‌ی گذشته در سخنرانی‌اش در پارلمان برای نمایندگان حزب حاکم «عدالت و توسعه» که به ماجرای قتل جمال خاشقجی اختصاص داشت، ملک سلمان، پادشاه عربستان را خطاب قرار داد و از او – و نه «محمد بن‌سلمان» – خواست درباره‌ِ قتل خاشقجی تحقیقاتی انجام دهد. او پیشنهاد داد تا تحقیقات بین‌المللی هم در این‌باره صورت گیرد و محاکمه‌ی ۱۸ مظنون این پرونده در استانبول انجام شود و عاملان و آمران مجازات شوند.

اردوغان در حالی درباره‌ی مرگ خاشقجی سؤالات و ابهاماتی را مطرح کرد و عربستان را به چالش کشید که درباره‌ی مرگ چهار روزنامه‌نگار و مستندساز دیگری که در خاک ترکیه کشته شدند هرگز چنین اظهارنظرهایی نکرد.

هرچند اردوغان آمارها درباره‌ی روزنامه‌نگاران زندانی در ترکیه را قبول ندارد و مدعی است فقط دو روزنامه‌نگار در ترکیه زندانی‌اند و «بقیه یا تروریستند یا سلاح حمل می‌کنند یا از دستگاه‌های خودپرداز، پول دزدیده‌اند»! اما مواضع متناقض او درباره‌ی قتل روزنامه‌نگاران در ترکیه نشان می‌دهد که احتمالاً موضع‌گیری اخیرش درباره‌ی قتل خاشقجی از سر دلسوزی برای روزنامه‌نگاران و رسانه و آزادی بیان یا حتی خون ناحق ریخته‌ی یک انسان نبوده است.

آنچه اردوغان از قتل خاشقجی می‌خواهد

نشریه‌ی گاردین در تحلیل خود از مواضع رجب طیب اردوغان درباره‌ی قتل این روزنامه‌نگار نوشت: «بحران خاشقجی فرصتی برای اردوغان فراهم کرده است؛ او نگران نزاع برای قدرت و نفوذ منطقه‌ای است.

ابوظبی و قاهره و ریاض، سه گانه‌ای‌اند که  از زمان سقوط محمد مرسی در مصر در جایگاه برتری منطقه‌ای قرار داشته‌اند.

برای اردوغان قتل بی‌رحمانۀ خاشقجی که حتی انزجار هم‌پیمانان عربستان را در پی‌داشت، یک لحظۀ تاریخی است: این اقدام بی‌رحمانه و بی‌محابا شانسی به او داد تا از فرصت استفاده کند و وضعیت را تغییر دهد.

این اتفاق تبدیل به مبارزه‌ای راهبردی میان دورنمایِ اردوغان برای خاورمیانه، در برابر دورنمای محمد بن‌سلمان و هم‌پیمانان منطقه‌ای‌اش (شامل ولیعهد ابوظبی و رئیس‌جمهوری مصر) شده است.

اردوغان اندیشۀ بزرگ‌تری در دورنمای خود دارد: مطرح کردن مجدد ترکیه به عنوان یک پایگاه قدرت اسلامیِ منطقه‌ای و همزمان تضعیف ادعای ریاض مبنی بر اینکه صدای غالب اسلامِ سنی است.

اما فعلاً اهداف اردوغان محدودترند. او نمی‌خواهد خاندان سلطنتی عربستان را که برای آنها احترام قائل است، تحت تعقیب قرار دهد. او می‌خواهد در این قضیه محمد بن‌سلمان را به حاشیه براند یا دست‌کم او را خنثی کند. او می‌خواهد یکی از مخالفانش را در ائتلاف سه‌گانۀ مخالفش خنثی کند.»

روزنامه‌ی واشنگتن پست نیز در سرمقاله‌ی خود درباره‌ی مواضع اردوغان درباره‌ی قتل خاشقجی نوشت: «رئیس جمهوری ترکیه وعده داده بود که حقیقت عریان درباره‌ی جمال خاشقجی را در سخنرانی روز سه‌شنبه در پارلمان بگوید اما خلف وعده کرد و به نظر می‌رسد که تمایلش در افشای آنچه واقعاً برای این روزنامه‌نگار سعودی رخ داد، کمتر از اهرم قرار دادن آن برای دستاوردهای سیاسی بوده باشد.»