علت نزول آيه نجوا و نسخ آن پس از مدتي كوتاه چه بود؟

به گزارش قائم آنلاین، درباره سبب نزول اين آيه گفته شده كه گروهى از مردم مخصوصا از اغنيا مرتبا مزاحم پيامبر (ص) مى ‏شدند و با او نجوى مى ‏كردند، كارى كه مايه اندوه ديگران، و يا كسب امتياز بى دليلى براى اينان بود، بعلاوه موجب ضايع شدن وقت گرانبهاى پيامبر (ص) مى ‏شد، به همين دليل حكم فوق نازل گشت كه اگر مي خواهيد با پيامبر خدا(ص) سخن بگوييد، قبل از آن صدقه بدهيد و اين آزمونى بود براى آنها و نيز كمكى به مستمندان [ صدقه صرف ايشان مي شد] و وسيله مؤثرى براى كم شدن اين مزاحمت ها.

اكثر مفسران شيعه و اهل سنت نوشته اند تنها كسى كه به اين آيه عمل كرد امير مؤ منان على (عليه السلام ) بود چنانكه طبرسى در روايتى از خود حضرت نقل مى كند كه فرمود: «آية من كتاب الله لم يعمل بها احد قبلى ، و لا يعمل بها احد بعدى كان لى دينار فصرفته بعشرة دراهم فكنت اذا جئت الى النبى (صلى اللّه عليه و آله ) تصدقت بدرهم» آيه اى در قرآن است كه احدى قبل از من و بعد از من به آن عمل نكرده و نخواهد كرد، من يك دينار داشتم آنرا به ده درهم تبديل كردم و هر زمان مى خواستم با رسول خدا (صلى اللّه عليه و آله ) نجوا كنم درهمى را صدقه مى دادم ).
همين مضمون از بسياري از علماي شيعه و اهل سنت نقل شده است .
فخر رازى نيز اين حديث را كه تنها كسى كه به آيه فوق عمل كرد على (عليه السلام ) بود از جمعى از محدثان از ابن عباس نقل كرده است .
در (در المنثور) نيز روايات متعددى در ذيل آيات فوق در همين معنى آمده است .
در تفسير روح البيان از (عبدالله فرزند عمر بن خطاب) نقل مى كند كه مى گفت : «كان لعلى (عليه السلام ) ثلاث ، لو كانت لى واحدة منهن كانت احب الى من حمر النعم : تزويجه فاطمه (عليه السلام )، و اعطائه الراية يوم خيبر، و آية النجوى» على (عليه السلام ) سه فضيلت داشت كه اگر يكى از آنها براى من حاصل مى شد بهتر بود از شتران سرخ موى[۲] نخست ازدواج با دختر پيامبر (صلى اللّه عليه و آله )، فاطمه (سلام الله عليها)، و ديگر دادن پرچم به دستش در روز خيبر، و ديگر آيه نجوى . ثبوت اين فضيلت بزرگ براى على (عليه السلام ) در غالب كتب تفسير و حديث آمده و چنان مشهور و معروف است كه نيازى به شرح بيشتر نيست .[۳]
اكثر علما معتقدند كه اين آيه با آيه ديگرى نسخ گرديده و آن آيه اين است:
«أَ أَشْفَقْتُمْ أَنْ تُقَدِّمُوا بَيْنَ يَدَيْ نَجْواكُمْ صَدَقاتٍ فَإِذْ لَمْ تَفْعَلُوا وَ تابَ اللَّهُ عَلَيْكُمْ فَأَقِيمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّكاةَ وَ أَطِيعُوا اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ اللَّهُ خَبِيرٌ بِما تَعْمَلُونَ»آيا ترسيديد كه فقير شويد و از دادن صدقه قبل از نجوا خوددارى كرديد؟ اكنون كه اين كار را نكرديد و خداوند توبه شما را پذيرفت؛ نماز را بر پا داريد و زكات را ادا كنيد و خدا و پيامبرش را اطاعت نماييد و [بدانيد كه‏] خداوند از آن چه انجام مى‏ دهيد، آگاه است.[۴]
درباره علت نسخ آيه نجوا بايد گفت همان طور كه لزوم صدقه دادن در نجوا منافعى در برداشت، طبعا جلوى منافع ديگرى را نيز مى ‏گرفت؛ زيرا شكى در اين نيست كه اعراض نمودن مسلمانان و اصحاب پيامبر (ص) در اثر همان حكم از تماس‏ها و گفت و گوهاى خصوصى با رسول خدا (ص)، آنان را از منافع و استفاده ‏هاى زيادى محروم مى‏ ساخت و به مصالح عمومى لطمه وارد مى‏ نمود. براى مقدم داشتن همان مصالح عمومى بر مصالح خصوصى و ترجيح دادن منافع عام بر منافع خاص فقرا، خداوند حكم وجوب اين صدقه را برداشت و حكم به پا داشتن نماز و پرداختن زكات و پيروى از رسول خدا (ص) را جايگزين آن ساخت.
نزول آيه نجوا و سپس نسخ آن فوايد و نتايج زيادى را در برداشت: از جمله اين كه نسخ اين حكم بهترين عامل تنبيه و بيدارى مسلمانان و مهم‏ترين وسيله اتمام حجت براى آنان بود؛ زيرا با صدور فرمان نسخ براى همه روشن گرديد كه تمام صحابه و ياران پيامبر (ص) مال دنيا را بر تماس و گفت و گو با پيامبرشان مقدم داشتند و از ياران وى كسى بر اين حكم عمل نكرد؛ مگر امير مؤمنان على بن ابى طالب (ع).
در عين حال اين حكم اين نكته را نيز مي رساند كه كسانى كه به خاطر پول و بذل مال، تماس‏ هاى خصوصى و ارتباطشان را با رسول خدا (ص) قطع مى‏ كنند، به مال و ثروت بيش‏تر از ملاقات خصوصى و ديدار رسول خدا (ص) اهميت و ارزش قائل هستند.
علت تشريع اين حكم با نسخ شدن آن معلوم و روشن گرديد، زيرا همان نسخ بود كه لطف و عنايت پروردگار را نسبت به بندگانش آشكار و عدم اهتمام مسلمانان را نسبت به مناجات با پيامبرشان برملا ساخت و با همين نسخ بود كه مقام و شخصيت امير مؤمنان (ع) در ميان ساير صحابه شناخته شد.[۵]

پي نوشت:
[۱].مجادله ،۱۲
[۲]. تعبير شتران سرخ موي در ميان عرب براى اشاره به گرانبهاترين اموال به كار برده مى شد، و آن را به صورت ضرب المثل به هنگام بيان بسيار نفيس بودن چيزى ذكر مى كردند.
[۳]. البيان في تفسير القرآن، سيد ابو القاسم خوئى‏،موسسة احياء آثار الامام الخوئى‏، قم، بي تا، بي نا، ص: ۳۷۲؛ تفسير نمونه، دارالكتب الاسلاميه، تهران،۱۳۷۴، ج۲۳،ص۴۵۰-