استرس ، قاتل خاموش

به گزارش قائم آنلاین، امید قاروی آهنگر، متخصص بیماری های داخلی فلوی فوق تخصصی غدد و متابولیسم گفت: تا به حال شده یکی از دوستان یا آشنایان را بعد از مدت ها ببینید و در دل خود بگویید که چقدر «شکسته» شده است؟ شاید هم برای خودتان پیش آمده باشد که پس از یک دوران سخت و پراسترس جلوی آینه رفته و متوجه تغییراتی در حالت چهره تان شده باشید. «شکستگی چهره» میان عوام به حالتی گفته می شود که بدن در آن بر اثر فشار روانی شدید یا استرس مداوم دچار فرسودگی و آسیب دیدگی می شود.

استرس می تواند مانند یک قاتل خاموش، جان شما را به خاطر بیندازد. تعداد افرادی که به دنبال اضطراب دچار تشدید تنگی عروق و سکته های قلبی- مغزی، ریزش مو، پیری زودرس پوست، مشکلات گوارشی و… شده اند، کم نیست. البته نمی توان انکار کرد که استرس به میزان کم، مفید و ضروری است، اما خیلی اوقات کنترل آن از دست خارج می شود. در ادامه با خواندن این مطلب متوجه می شوید هنگام تنش های روانی، ارگان های مختلف بدن دستخوش چه تغییراتی می شوند؟

۱. پوست، مو و زیبایی

استرس از عمر پوست می کاهد و آن را پیرتر از سن واقعی نشان می دهد. حالت هایی مثل اخم کردن و فشردن چشم ها هنگام استرس نیز می تواند باعث پیدایش یا تشدید چین و چروک های پوستی شود. استرس همچنین بر فعالیت غدد سبابسه پوست تاثیر می گذارد. این غدد با ترشح چربی، سلامت و شادابی پوست را حفظ می کنند، اما اگر ترشح آنها کمتر یا بیشتر از حد معمول باشد، فرد دچار خشکی یا جوش های پوستی می شود. استرس با ریزش مو نیز می تواند ارتباط مستقیم داشته باشد و موها را از چرخه رویش وارد چرخ ریزش کند. در این موارد معمولا ریزش مو مدتی بعد از بروز استرس به صورت منتشر در تمام سر اتفاق می افتد. البته این نوع ریزش موقت است و بعد از رفع استرس قطع می شود. موها نیز دوباره بعد از چند ماه رشد پیدا می کنند.

تاثیر استرس بر پوست، مو، قلب، مغز و سایر اعضای بدن

۲. هورمون ها

استرس بر ترشح هورمون های مختلف بدن تاثیر می گذارد. یکی از این هورمون ها، کورتیزول است که در بازار دارویی به صورت مصنوعی تحت عنوان «پردنیزولون» یا «کورتون» عرضه می شود. این هورمون قند خون، فشار خون و ضربان قلب را بالا می برد. همچنین باعث افزایش موهای زائد و اختلال در خواب می شود. البته بالا رفتن کورتیزول بخشی از مکانیسم دفاعی بدن است. بدن در شرایط استرس زا با بالا بردن این هورمون و ظرفیت کار قلب و ریه و قند خون به شما کمک می کند از این شرایط بیرون بیایید و جان خود را نجات دهید. بنابراین استرس در زمان لازم می تواند مفید باشد، اما اگر فرد به طور مداوم در استرس قرار بگیرد دچار آسیب می شود؛ مثل اتومبیلی که یک سره و تخته گاز از تپه بالا برود.

۳. قلب و عروق

استرس با تحریک دستگاه عصبی سمپاتیک باعث بالا رفتن ضربان قلب و فشار خون می شود. این وضعیت برای افراد مبتلا به فشار خون بالا و بیماری های قلبی می تواند خطرناک باشد؛ حتی اگر فرد تحت درمان با داروهای فشار خون قرار گرفته باشد. خیلی اوقات سکته به واسطه استرس های روانی شدید اتفاق می افتد. درواقع، اگر عروق کرونر از قبل دچار گرفتگی و تنگی باشند با بالا رفتن ضربان و فشار خون، توانایی خونرسانی را از دست می دهند و فرد دچار سکته قلبی حاد می شود. استرس در بعضی از افراد ممکن است فشار خون کاذب یا فشار خون «روپوش سفید» نیز ایجاد کند.

این نوع فشار خون معمولا در مواجهه با کادر پزشکی ایجاد می شود. در این شرایط، فشار خون فرد در منزل طبیعی است، اما در مطب و مقابل پزشک افزایش می یابد. مطالعات نشان داده اند این گروه از افراد در آینده در معرض خطر بیماری های قلبی- عروقی قرار می گیرند. استرس در بعضی افراد به صورت درد قلبی نیز تظاهر پیدا می کند. این افراد معمولا از داروهای قلبی جواب نمی گیرند. اما با مصرف داروهای ضداضطراب بهبود می یابند.

۴. مغز و حافظه

استرس باعث افزایش یا کاهش ترشح بعضی از هورمون ها در مغز و بدن می شود. این تغییرات در مواقع لازم می تواند مفید باشد. برای مثال در جلسات امتحان، استرس با کاهش ترشح ملاتونین (هورمون آرام بخش) از خواب آلودگی جلوگیری می کند. همچنین با افزایش هورمون کورتیزول، قند خون را افزایش می دهد تا مغز به اندازه کافی قند بسوزاند و کارکرد مطلوبی داشته باشد، اما اگر استرس بیش از حد یا مداوم باشد، دسترسی به اطلاعات و گروه بندی آنها در مغز دچار مشکل می شود.

به همین دلیل است که بعضی افراد در جلسه امتحان ناگهان تمام مطالب خوانده شده را فراموش می کنند. استرس همچنین می تواند باعث تشدید سردردهای میگرنی شود. خیلی اوقات پزشکان برای پیشگیری از حملات میگرن از داروهای ضداضطراب مثل «نورتریپتیلین» یا «آمی تریپتیلین» و داروهای ضدافسردگی استفاده می کنند. علاوه بر این، استرس خطر سکته مغزی را در افراد با فشار خون بالا، افزایش می دهد.

تاثیر استرس بر پوست، مو، قلب، مغز و سایر اعضای بدن

۵. دستگاه ایمنی

استرس در مواقع لازم سیستم ایمنی را فعال می کند و در حالت آماده باش نگه می دارد، اما وقتی به صورت مزمن ایجاد می شود، قدرت ایمنی بدن را مختل می کند. ضعف سیستم ایمنی خود را با بیماری های مختلفی نشان می دهد و فرد را در برابر انواع عوامل عفونی آسیب پذیر می کند. برای مثال خیلی اوقات افراد در استرس های شدید دچار تبخال می شوند.

عامل تبخال نوعی ویروس است که در سیستم عصبی بدن بسیاری از افراد به صورت نهفته وجود دارد. سیستم ایمنی در حالت عادی این ویروس را سرکوب می کند و اجازه فعالیت به آن نمی دهد، اما وقتی دچار ضعف می شود، ویروس فعال می شود و فرد تبخال می زند. این موضوع در مورد سایر عوامل ویروسی، باکتریایی و قارچی نیز صدق می کند. به طول کلی، افرادی که در استرس مزمن هستند بیشتر دچار انواع عفونت مثل سرماخوردگی، عفونت ادراری، ریوی و… می شوند. علاوه بر این، بسیاری از بیماری های خودایمنی مثل لوپوس و ام اس وابسته به استرس هستند و بر اثر آن تشدید می شوند.

۶. دستگاه گوارش

استرس نه تنها بسیاری از بیماری های گوارشی را تشدید می کند، بلکه می تواند عامل بعضی از این بیماری ها باشد. افراد در شرایط استرس زا معمولا دچار اختلال در هضم و جذب مواد غذایی می شوند. استرس حرکت روده را کند می کند و می تواند باعث یبوست یا اسهال شود. همچنین ترشح اسید معده را بالا می برد و باعث درد و گاهی زخم گوارشی می شود.

استرس مزمن می تواند خود را به صورت بیماری گوارشی مثل نشانگاه روده تحریک پذیر نیز نشان دهد. درواقع عامل اصلی این بیماری، استرس است. در این نشانگان فرد دچار یبوست یا اسهال بی دلیل و درد طول کشنده شکم (بیش از ۳ ماه) می شود. کولونوسکوپی و آزمایش های نیز مشکلی نشان نمی دهند. درمان این افراد معمولا با داروهای ضداضطراب انجام می شود. یکی دیگر از آثار استرس بر دستگاه گوارش، اختلال در کارکرد کبد و کیسه صفراست. استرس می تواند باعث کاهش ترشح صفرا و اختلال در هضم چربی ها شود.

۷. سیستم اسکلتی- عضلانی

استرس در بروز و تشدید دردهای عضلانی- اسکلتی پراکنده نقش پررنگی دارد. فیبرومیالژیا یکی از بیماری هایی است که کاملا به استرس و اضطراب وابسته است و باعث دردهای پراکنده در نقاط مختلف بدن مثل زانو، کمر، گردن و… می شود. در معاینه افراد مبتلا به این بیماری هیچ عامل بیماری زایی یافت نمی شود. این افراد معمولا دچار اختلال خواب هستند و همیشه احساس خستگی می کنند. درمان آنها نیز با کم داروهای ضداضطراب مثل «دولوکستین» انجام می شود.

۸. غدد درون ریز

استرس شدید و مزمن، ترشح غدد درون ریز را مختل می کند. این مساله می تواند باعث قطع یا بی نظمی عادت ماهانه و تغییر در میزان خونریزی عادت ماهانه شود. همچنین می تواند ترشح شیر مادر را کاهش دهد. استرس بر ترشحات لوزالمعده نیز تاثیر می گذارد و قند خون را به خصوص در بیماران دیابتی بالا می برد و از کنترل خارج می کند. یکی از عوامل خطر «گریوز» یا پرکاری تیرویید هم استرس است. علاوه بر این، استرس می تواند باعث افزایش تعریق در نقاط مختلف بدن مثل کف دست شود. این نوع تعریق معمولا با مصرف داروهای ضداضطراب کاهش پیدا می کند.

۹. جریان خون

جریان خون در شرایط استرس زا از اراگان هایی مثل کبد، معده، روده و کلیه ها به سمت اندام هایی مثل قلب و ریه افزایش پیدا می کند. برای مثال اگر استرس به واسطه حمله یک حیوان وحشی ایجاد شده باشد، بدن برای محافظت از فرد، عروق را منقبض و جریان خون را از سایر ارگان ها به سمت قلب و ریه هدایت می کند تا کارکرد آنها را افزایش دهد. این وضعیت به فرار فرد کمک می کند، اما اگر به صورت مزمن باشد، به ارگان های بدن آسیب می رساند.

۱۰. کلیه ها

استرس باعث افزایش ترشح هورمون های بالابرنده فشار خون از کلیه ها می شود. همچنین سیستم دفع ادراری را سرکوب می کند و باعث تنگی عروق کلیه می شود. در این شرایط، جریان ورودی خون به کلیه و عملکرد کلیه در تصفیه خون کاهش می یابد. بعضی افراد نیز به دنبال استرس دچار گرفتگی و انقباض مثانه می شوند. در نتیجه طی فواصل کوتاه نیاز به دفع ادرار پیدا می کنند.

اگر از دوا و درمان جواب نمی گیرید..

بیماری ها را می توان به دو گروه فیزیکی (سوماتیک) و فیزیکی- روانی (سایکوسوماتیک یا روان تنی) تقسیم کرد. بیماری های فیزیکی با روش های مختلف مثل آزمایش خون، سونوگرافی، سی تی اسکن و… قابل مشاهده و اندازه گیری هستند؛ مثل فشار خون، قند خون، تومورها، کیست ها و… . اما بیماری های سایکوسوماتیک به مسائل روانی وابسته هستند و نمی توان آنها را با روش خاصی اندازه گیری یا مشاهده کرد. خیلی اوقات پیش می آید که افراد دچار علائم بیماری فیزیکی می شوند، اما آزمایش هایشان بیماری خاصی را نشان نمی دهد. در این شرایط فرد از درمان های معمولا نیز جواب نمی گیرد. این افراد را باید از لحاظ مشکلات روانی، افسردگی و سطح استرس و اضطراب مورد بررسی قرار داد، شاید علائم فیزیکی آنها ریشه در مسائل روانی داشته باشد.