دو تصمیم مهم درباره بازار ارز

جزئیات و سازوکار اجرایی این دو مصوبه هنوز مشخص نیست، اما به‌نظر می‌رسد اگر مکانیسم مناسبی برای عملی شدن این دو مهم تدوین و اجرا شود، گام مثبتی در راستای افزایش شفافیت و کارآمدی مدیریت بازار ارز برداشته خواهد شد.

بازار متشکل معاملات ارزی

اولین تصمیم شورای پول و اعتبار که به تصویب رسید، دستورالعمل ایجاد و اجرای «بازار متشکل معاملات ارزی» بود. براساس این مصوبه به‌منظور ساماندهی و توسعه بازار شفاف، منصفانه و کارآ، «بازار متشکل معاملات ارزی» تشکیل می‌شود تا ارزها در آن به‌صورت نقد مطابق مقررات این مصوبه و سایر مقررات مرتبط با آن در بستر الکترونیکی مورد معامله قرار گیرند. اما جزئیات این تصمیم اطلاع‌رسانی نشده است.

اگر منظور از بازار آنلاین این است که یک سامانه جدید طراحی شود تا کلیه معاملات صرافان و بازار بین‌بانکی در آنها انجام شود و بانک مرکزی نیز به‌عنوان ناظر، بر نرخ‌ها نظارت داشته باشد، می‌تواند اقدام خوبی باشد؛ هرچند تقریبا سامانه سنا این نقش را بازی می‌کند و شاید ورود بازار بین‌بانکی تنها یک اقدام جدید تلقی شود. اقدام مفیدتر می‌تواند این باشد که بانک مرکزی، میزان مداخله‌اش در بازار را شفاف کند. اما اگر غیر این دو حالت است و صرفا سامانه‌ای است که خرید و فروش ارز در آن صورت گیرد، باید پرسید که چه تفاوتی با بازار موجود می‌کند؟ در چنین حالتی این طور به‌نظر می‌آید که تنها یک سامانه به فهرست سامانه‌های دیگر موجود در بازار ارز افزوده خواهد شد.

فعلا درجه کارآیی سامانه‌های موجود نیز چندان بالا نیست، طوری‌که در بازار نیما میزان اقبال تجار پایین است و مقامات بانک مرکزی همواره از عرضه کم ارز صادراتی گلایه کرده‌اند. در چنین حالتی افزودن یک سامانه یا بازار جدید به لیست قبلی، بدون رویکرد جدید سیاست‌گذار، نمی‌تواند نتیجه‌ای غیر از آنچه تاکنون گرفته شده، حاصل آورد. اکنون دو نرخ نیمایی و بازار آزاد در مجموعه بازار ارز وجود دارند، اگر ایده جدیدی در «بازار متشکل ارزی» پیگیری نشود، تنها تولد نرخ سوم را به بار می‌آورد.

سپرده‌گذاری ریالی مبتنی بر ارز

مصوبه دوم شورای پول و اعتبار مربوط به موضوع سپرده ریالی مبتنی‌بر ارز است. این تصمیم در جلسه چهارم دی‌ماه سال‌جاری گرفته شده و دستورالعمل این نوع سپرده‌گیری، در ۱۴ ماده و ۳ تبصره مورد تصویب قرار گرفت. در مورد این تصمیم نیز فعلا جزئیات زیادی منتشر نشده است. مطابق آنچه بانک مرکزی اعلام کرده، حساب سپرده سرمایه‌گذاری ریالی مبتنی بر ارز، نوعی حساب سپرده سرمایه‌گذاری ‌مدت‌دار خاص ریالی است که به درخواست متقاضی به‌صورت انفرادی یا مشترک افتتاح می‌شود.

در این نوع سپرده، بانک به‌عنوان وکیل سپرده‌گذار، سپرده تودیع شده را برای سرمایه‌گذاری ارزی به کار می‌گیرد. در سپرده عنوان شده، دریافت و پرداخت وجه صرفا به ریال است و با استفاده از میانگین موزون نرخ اعلامی فروش نقدی ارز مندرج در سامانه نظارت ارز بانک مرکزی (سنا) در روز قبل از افتتاح حساب با میانگین موزون نرخ اعلامی خرید نقدی ارز در سامانه نظارت ارز بانک مرکزی (سنا) در روز قبل از بستن یا برداشت حسب مورد، مقدار ارز مبنا برای درج در حساب مزبور تعیین می‌شود.

به زبان ساده‌تر، مشتریان در این نوع سپرده، به بانک ریال می‌دهند اما ریال آنها مطابق با نوسانات ارزی تغییر خواهد کرد و مرجع محاسبات نیز نرخ اعلامی سامانه سنا است. شاید در نگاه اول، برای برخی این ابهام به‌وجود آید که نرخ سامانه سنا از بازار مقداری پایین‌تر است؛ اما نکته اینجاست که در این نوع سپرده، نرخ مطلق سامانه سنا هیچ اهمیتی ندارد و آنچه مهم است میزان تغییرات و نوسان است. در ماه‌های اخیر میزان نوسان در سامانه سنا و بازار آزاد، بر یکدیگر مطابقت داشته و از این رو مشتریان می‌توانند اطمینان داشته باشند که ارزش دارایی آنها مطابق با نوسانات بازار ارز تغییر خواهد کرد و از آن عقب نخواهد ماند.

اما برخی سوال‌ها در مورد این نوع سپرده فعلا بی‌پاسخ است و نیاز به دسترسی به جزئیات بیشتری دارد. مثلا اینکه در مدت سپرده‌گذاری آیا سودی نیز به سپرده تعلق می‌گیرد یا خیر، فعلا مشخص نیست. در کشورهای دیگر این نوع سپرده‌ها در هر دو قالب (با پرداخت سود و بدون پرداخت سود) وجود دارند. اما آنچه فعلا می‌دانیم این است که موجودی سپرده ریالی مبتنی‌بر ارز، هر روز با نوسانات نرخ ارز به‌روزرسانی می‌شود و موجودی ریالی مشتری، همگام با نوسان نرخ ارز(یورو) تغییر خواهد کرد. در مجموع این تصمیم می‌تواند تقاضای احتیاطی را در بازار ارز مدیریت و به سوی نظام بانکی سوق دهد.