منظور از مستغني شدن از خورشيد هنگام ظهور حضرت قائم(عج)

۱- جمعى گفته ‏اند منظور از نور رب، حق و عدالت است كه خداوند صفحه زمين را در آن روز با آن نورانى مى‏ كند. مرحوم علامه مجلسى در بحار الانوار مى ‏گويد: يعني زمين به عدل پروردگار در روز قيامت روشن مى‏ شود زيرا نور زمين به عدالت است[۱] و حديث معروف نبوى را كه مى ‏گويد: «الظلم ظلمات يوم القيامة»: “ظلم در قيامت در صورت تاريكى و ظلمت مجسم مي ‏شود”[۲] شاهد اين معنى گرفته‏ اند.
۲- بعضى ديگر معتقدند كه اشراق، اشاره به نورى است غير از نور خورشيد و ماه كه خداوند مخصوص آن روز مى ‏آفريند.
۳- مفسر عالي قدر نويسنده الميزان مى ‏گويد: مراد از روشن شدن زمين به نور پروردگار كه از خصوصيات روز قيامت است همان انكشاف غطاء و كنار رفتن پرده ‏ها و حجاب ها و ظاهر شدن حقايق اشياء و اعمال انسانها از خير و شر و اطاعت و عصيان و حق و باطل مى ‏باشد، سپس به آيه ۲۲ سوره ق، بر اين معنى استدلال كرده است: («لَقَدْ كُنْتَ فِي غَفْلَةٍ مِنْ هذا فَكَشَفْنا عَنْكَ غِطاءَكَ فَبَصَرُكَ الْيَوْمَ حَدِيدٌ») تو در غفلت از اين موضوع بودى، ما پرده را از برابر چشمت كنار زديم و امروز چشمت به خوبى مى ‏بيند”! درست است كه اشراق الهى در آن روز همه چيز را شامل مى ‏شود ولى‏ ذكر خصوص زمين در اين ميان به خاطر آن است كه هدف اصلى بيان حال مردم روى زمين در آن روز است.

همه احتمالات تفسيري فوق تضادي با هم نداشته و قابل جمع هستند، هر چند تفسير اول و سوم مناسب تر به نظر مى‏ رسد. بدون شك اين آيه مربوط به قيامت است و اگر مى ‏بينيم در بعضى از روايات اهل بيت (عليهم السلام) به قيام حضرت مهدى (عج) تفسير شده در حقيقت نوعى تطبيق و تشبيه است، و تاكيدى بر اين معنى است كه به هنگام قيام حضرت حجت (عج) دنيا نمونه ‏اى از صحنه قيامت خواهد شد، و عدل و داد به وسيله آن امام به حق، و جانشين پيامبر (ص) و نماينده پروردگار، در روى زمين تا آنجا كه طبيعت دنيا مى ‏پذيرد حكمفرما خواهد شد. روايت مفضل بن عمر از امام صادق (ع) نيز در همين راستا قابل تحليل است: «اذا قام قائمنا اشرقت الارض بنور ربها و استغنى العباد عن ضوء الشمس و ذهبت الظلمة»!:” هنگامى كه قائم ما قيام كند زمين به نور پروردگارش روشن مى‏ شود و بندگان از نور آفتاب مستغنى مى ‏شوند و ظلمت برطرف مى ‏گردد[۳].

پي نوشت:
[۱] بحار الانوار، جلد ۶، صفحه ۳۲۱٫

[۲] روح المعانى و روح البيان ذيل آيات مورد بحث.

[۳]  ارشاد مفيد” مطابق” تفسير صافى” و” نور الثقلين” ذيل آيات مورد بحث، همين معنى را مرحوم علامه مجلسى در” بحار الانوار” جلد ۵۲ صفحه ۳۳۰ با تفاوت مختصرى آورده است.
تفسير نمونه، ج‏۱۹، ص ۵۴۵٫