آيا در روز قيامت نسبتهاي خانوادگي از بين مي رود؟

اما در جمله‏ («فَلا أَنْسابَ بَيْنَهُمْ») با نفي اصل انساب، آثار نسبتهاي خانوادگي را نفى كرده و اين بدانمعني نيست كه واقعا در آن روز نسبت ها نباشد (زيرا انساب چيزى نيست كه به كلى از بين برود)، بلكه مراد اين است كه در آن روز انساب خاصيتى ندارد، زيرا در دنيا كه انساب محفوظ و معتبر است، به خاطر علقه هاي خانوادگي و حوايج دنيوى است. اين خاصيت زندگى اجتماعى دنيا است كه ما را ناگزير مى‏ سازد تا خانواده و اجتماعى تاسيس كنيم. و وقتى اين كار را كرديم، باز مجبور مى‏ شويم عواطف طرفينى، و تعاون و تعاضد و ساير اسباب را كه مايه دوام حيات دنيوى است معتبر بشماريم؛ آن كه فرزند خانواده است به وظايفى ملتزم مى‏ شود، و آن كه پدر و يا مادر خانواده است به وظايفى ديگر ملتزم مى‏ گردد.

ولى روز قيامت كه ظرف پاداش عمل است، ديگر نه فعلى هست، نه التزام به فعلى. در آن ظرف همه اسباب كه يكى از آنها انساب است از كار مى‏ افتد و ديگر انساب اثر و خاصيتى ندارد. جمله  («وَ لا يَتَساءَلُونَ«) نيز روشن ‏ترين آثار انساب را يادآور شده، و آن احوال پرسى ميان دو نفر است كه با هم نسبت دارند، چون در دنيا به خاطر عواطف خانوادگي و ساير احتياجاتي كه در جلب منافع و رفع مضار به يكديگر داشتند، وقتى به هم مى ‏رسيدند احوال يكديگر را مى‏ پرسيدند، ولى در روز قيامت، بخاطر هولناكي آن شرائط، ديگر كسى احوال كسى را نمى‏ پرسد.

اگر گفته شود كه اين معنا با آيات ديگر كه سوال و جواب را اثبات مى‏ كند منافات دارد، مانند آيه‏ («وَ أَقْبَلَ بَعْضُهُمْ عَلى‏ بَعْضٍ يَتَساءَلُون»)[۱] در پاسخ مى‏ گوييم: منافاتي ميان اين دو نيست، زيرا اين آيه مربوط به تسائل (پرسش و پاسخ) اهل بهشت بعد از ورود به بهشت، و تسائل اهل جهنم بعد از ورود به جهنم است، در حالي كه آيه مورد بحث مربوط به لحظات ابتدايي قيامت پس از نفخه دوم و شرائط سنگين حساب و كتاب است و تسائل اهل محشر را در آن هنگام نفى مى ‏كند.

پي نوشت:

[۱] سوره صافات، آيه۲۷٫
ترجمه تفسير الميزان، ج‏۱۵،ص ۹۸٫