اهداف سری سفر عبدالمهدی به ایران

همزمان روزنامه العربی الجدید نزدیک به قطر گزارش داده است که بغداد می‌تواند بین تهران و ریاض میانجیگری کند. نخست‌وزیر عراق قرار است پس از دیدار و رایزنی با مقامات ایران، راهی ریاض شود. اواخر سال گذشته نیز یک رسانه عربی مدعی شد که دستیار ویژه وزیرخارجه ایران در امور سیاسی در سفر خود به بغداد با وزیر امور کشورهای خلیج‌فارس در دولت عربستان دیدار کرده است. از زمان قطع روابط تهران و ریاض در دی ماه ۱۳۹۴، تاکنون کشورهای مختلفی تمایل خود را برای میانجیگری نشان داده، اما همگی این تلاش‌ها با عدم تمایل مقامات سعودی به گفت‌وگو با ایران به شکست انجامیده است.

روز شنبه عادل عبدالمهدی در اولین سفر خود به ایران به‌عنوان نخست‌وزیر عراق، وارد تهران شد و با مقامات عالی‌رتبه ایران دیدار و گفت‌وگو کرد. توسعه همکاری‌های اقتصادی میان ایران و عراق محور اصلی این سفر بود با این حال برخی منابع عراقی از احتمال میانجیگری بغداد میان ایران و عربستان سخن گفتند.

در همین ارتباط، یک منبع سیاسی عراقی اعلام کرد نخست‌وزیر عراق در سفر به ایران راهکاری برای نزدیک‌سازی دیدگاه‌های تهران و ریاض ارائه خواهد کرد. این منبع گفت: «سفر عبدالمهدی در ظاهر روابط میان بغداد و تهران و مکانیزم‌های اجرای توافقات و یادداشت‌های همکاری میان دو کشور را بررسی خواهد کرد. اما (عبدالمهدی) راهکاری میان ایران و عربستان هم مطرح خواهد کرد.» حال، در دومین روز سفر عبدالمهدی به ایران، یک منبع دیگر عراقی که از جزئیات سفر نخست‌وزیر آگاه است، در گفت‌وگو با وبگاه عراقی «بغداد الیوم»، مدعی شد که ایران از عبدالمهدی درخواست کرده که روابط (ایران) با عربستان را از طریق برگزاری یک نشست سه‌جانبه ایرانی، سعودی و عراقی در بغداد اصلاح کند. عبدالمهدی چند روز دیگر به ریاض سفر خواهد کرد. برخی از رسانه‌ها به نقل از منابع سیاسی عراق نیز اعلام کردند که طرح میانجیگری از سفر عبدالمهدی به مصر در ماه گذشته آغاز شد و ابعاد آن نیز پس از سفر او به عربستان مشخص خواهد شد.

همزمان با این خبر، یک روزنامه نزدیک به قطر نیز به بررسی ابعاد سفر نخست‌وزیر عراق به ایران پرداخته و گزارش داده است که بغداد می‌تواند بین تهران و ریاض میانجیگری کند. روزنامه «العربی الجدید» -نزدیک به قطر- در گزارشی نوشت، احتمالا در این سفر، طرف عراقی بین ایران و عربستان سعودی میانجیگری کند تا «دیدگاه‌های ریاض و تهران نزدیک شود؛ به‌ویژه اینکه این سفر (سفر عبدالمهدی) چند روز پس از سفر نبیه بری رئیس پارلمان لبنان به عراق و اظهارات وی درباره این میانجیگری و نقش منطقه‌ای عراق صورت گرفت و قبل از سفری است که عبدالمهدی به عربستان خواهد داشت.»

عبدالمهدی در بدو ورود به تهران گفت که عراق تمایل دارد به جنگ و اختلاف در منطقه پایان دهد و در جریان نشست خبری با حسن روحانی رئیس‌جمهوری اسلامی ایران اعلام کرد که بغداد در راستای تقویت صلح در منطقه فعالیت می‌کند. او تصریح کرد که عراق و ایران قصد دارند در برابر هر تهدیدی که دو کشور را هدف قرار دهد، مقابله کنند و گفت که قصد دارد سفرهای مهمی به سایر کشورهای جهان داشته باشد.

العربی الجدید به نقل از یک منبع دولتی عراق گزارش داد که عراق تمایل دارد «به تنش‌های بین ایران و چند کشور منطقه به ویژه عربستان سعودی پایان دهد و عراق امیدوار است که ثبات در سوریه، یمن و همه کشورهای منطقه برقرار شود؛ زیرا هر جنگ یا بحرانی، پس‌‌لرزه‌هایی برای عراق دارد.»

اواخر سال گذشته نیز پایگاه خبری «عربی ۲۱» به نقل از «منابع دیپلماتیک» مدعی شد که حسین جابری انصاری، دستیار ارشد وزیرخارجه ایران در امور ویژه سیاسی در سفر خود به بغداد با ثامر السبهان، وزیر امور کشورهای خلیج‌فارس در دولت عربستان دیدار کرده است. این منابع افزودند: «این دیدار نشان دهنده اوضاع دشوار عربستان در پی جنگ یمن و قتل جمال خاشقجی، خبرنگار مشهور در کنسولگری این کشور است.»

موانع مصالحه

فارغ از صحت و سقم این اخبار که تاکنون از سوی هیچ یک از طرفین تایید یا تکذیب نشده است، و با عنایت به این موضوع که تا چه حد عراق از ظرفیت‌های لازم برای میانجیگری میان دو همسایه خود برخوردار است، (به‌خصوص با توجه به شکست تلاش‌های پاکستان در زمان نواز شریف و سفر به ایران و عربستان در دی ماه ۱۳۹۵) و چه میزان این تلاش از سوی عربستان سعودی مورد استقبال قرار می‌گیرد، باید به موانع و محدودیت‌های مصالحه در روابط ایران و عربستان اشاره کرد که چندان ارتباطی با تمایل و گرایش برخی دولت‌های منطقه برای ایفای نقش میانجیگرانه میان تهران و ریاض ندارد.

عدم تغییر در مواضع عربستان

با وجود انتشار اخباری مبنی بر میانجیگری بازیگران منطقه‌ای مختلف از جمله عراق در روابط ایران و عربستان، تاکنون تمایل روشنی از سوی عربستان برای باز کردن راه گفت‌وگو با ایران اعلام نشده است. در یک سطح بالاتر نیز تغییری در مواضع قبلی عربستان درخصوص ایران صورت نگرفته است. حتی با تغییر عادل الجبیر وزیر امورخارجه عربستان و آمدن ابراهیم العساف تکنوکرات نیز، تغییر مثبتی به نفع مصالحه در روابط تهران و ریاض به‌وجود نیامده است. حتی وزیرخارجه جدید عربستان نهم فروردین ماه ۹۸ در نشست وزیران خارجه عرب که به‌منظور آمادگی برای برگزاری نشست سران عرب در تونس برگزار شد، بار دیگر ایران را به دخالت در امور تعدادی از کشورهای عربی متهم کرد و مدعی شد کشورش دخالت‌های ایران و شبه‌نظامیانش در این کشورها را محکوم می‌کند. او طی سخنانی با این ادعا که موشک‌های بالستیک ایران تهدیدی برای امنیت منطقه و بین‌الملل است، ایران را مسوول کامل حوادث یمن دانست. اتهامات ملک‌سلمان پادشاه عربستان در نشست سران اتحادیه عرب نیز بخش دیگری از تداوم مواضع عربستان در قبال ایران را نشان می‌دهد. اگرچه باید اشاره کرد که تا حد زیادی از مواضع تند محمد بن‌سلمان ولیعهد سعودی در قبال ایران کاسته شده است.

سیگنال‌های متفاوت از سوی ایران

متغیر بسیار مهم دیگری که در روابط ایران و عربستان سعودی نقش آفرینی می‌کند، ارسال سیگنال‌های متفاوت از سوی ایران به عربستان است که به ادعای مقامات سعودی منجر به یک نوع سردرگمی در دریافت این پیام‌ها شده است. اخیرا بندر بن‌سلطان سفیر سابق عربستان در آمریکا در گفت‌وگویی تاکید کرده که مشکل روابط ایران و عربستان این است که کسانی به مذاکره می‌آیند که از اختیارات کامل برخوردار نیستند. خالد بن‌سلمان معاون وزیر دفاع عربستان نیز در توییتی اظهار داشته که ملاک قضاوت عربستان برای جدی بودن ایران در مذاکره صحبت‌هایی است که در داخل ایران راجع به عربستان گفته می‌شود و نه سخنان محمدجواد ظریف در اروپا. این موضوع نشان می‌دهد که در ایران دیدگاه‌های متفاوتی نسبت به عربستان و به‌خصوص درباره مذاکره با ریاض وجود دارد که خود به‌عنوان یک متغیر منجر به ابهام در امکان مصالحه در روابط دو کشور شده است.

پروژه فشار آمریکا

مانع و محدودیت سومی که در این میان نقش ایفا می‌کند پروژه فشار آمریکا بر ایران و همراهی عربستان با این راهبرد است. در واقع در سطح بین‌المللی، زمینه برای ورود ایران و عربستان به فرآیند تنش‌زدایی مهیا نیست، چون راهبرد آمریکا مبتنی بر فشار حداکثری بر تهران در چارچوب سیاست تغییر رژیم تا تغییر رفتار است و عربستان بیشترین بهره‌مندی را از فضای موجود برده و توان خود را مصروف کشاندن آمریکا به در پیش گرفتن یک سیاست عملیاتی در چارچوب راهبرد جامع منطقه‌ای کرده است. اگرچه در روابط عربستان و آمریکا برخی اختلافات بروز کرده و منجر به هشدارها و تهدیداتی از سوی دو کشور نسبت به یکدیگر شده است، اما همچنان بخش عمده‌ای از راهبرد دو کشور نسبت به ایران از استمرار برخوردار است. به نظر می‌رسد تا زمانی که در روابط ایران و آمریکا تغییری حاصل نشود یا در روابط عربستان و آمریکا اتفاق خاصی پیش نیاید، نمی توان چندان به تلاش‌های میانجیگرایانه برخی بازیگران منطقه‌ای در حل اختلافات ایران و عربستان سعودی خوشبین بود.