معلمان شاگردان خاص

به گزارش قائم آنلاین، «معلم درس فرانسه مسیو ریشار فرانسوی است که در سایر علوم نیز مهارتی تمام دارد و به عموم شاگردان درس زبان می‌گوید و قریب به ۱۰ نفر از آنها مبادرت به تکلم می‌توانند نمود و معلمین انصاف می‌دهند که در مدارس سایر دول علم زبان را در پنج سال می‌توانند آموخت و این‌ها در این اندک زمان به این مقام رسیده‌اند که خوب زبان یاد گرفته‌اند.»

در شماره ۹۸ روزنامه وقایع اتفاقیه که در پنجم ربیع‌الاول ۱۲۶۹ برابر با ۲۶ آذر ۱۲۳۱ شمسی منتشر شد بعد از خبر بازدید شاه از تمرین نظامی سواره نظام در میدان مشق، معلمان دارالفنون تهران معرفی می‌شوند؛ معلمانی که در آستانه یک سالگی افتتاح مدرسه یکی‌یکی معرفی و از تخصص‌شان گفته می‌شود.

در ابتدای گزارش مدرسه نوشته شده که دارالفنون حسب‌الامر اقدس پادشاهی در ارگ مبارکه سلطانی ساخته شده است. در این گزارش هیچ ردی از بانی دارالفنون تهران یعنی امیرکبیر نیست؛ چرا که یک سال پیشتر به فرمان شاه رگش در حمام فین کاشان زده شده بود. این گزارش در ادامه می‌نویسد: «معلمین نمساوی و غیره که به اطفال شاهزادگان عظام و امرا و خوانین در آن‌جا تعلیم می‌دهند در این اوقات کمال انتظام را بهم رساندند و ترقیات کلی به جهت متعلمین حاصل گردیده است؛ به‌طوری که در زمان اندک مانند کسانی که سال‌ها کار کرده باشند هر یک در فنی که تعلیم گرفتند کمال مهارت را بهم رسانده‌اند.»

موضوع قابل تأمل این که مدرسه دارالفنون همان‌گونه که در این بخش گزارش اشاره شده برای عموم مردم قابل استفاده نبود و فرزندان شاهزادگان و امرا و خوانین درس می‌خواندند.

نکته قابل توجه دیگر در این گزارش این است که مدرسه زمانی افتتاح شد که به‌لحاظ ساختمانی کامل نشده بود و در یازده‌ماهی که از آن می‌گذشت کارگران در حال تکمیل آن در کنار برگزاری کلاس‌های درس بودند: «در این مدت اگرچه هر روز شاگردان به درس خود حاضر می‌شدند و لکن بنای مدرسه که بنای عالی و طرحی جدید مشتمل بر پنجاه حجره منقش مذهب و وسیع بود به اتمام نرسیده بود، در این روزها به اتمام رسیده و هشت علم را که هر یک محتاج‌الیه امور مملکت و رعیت است به قانون سایر دول در آن‌جا تعلیم می‌دهند.»

اما موضوع تسهیلات دانش‌آموزان یکی دیگر از مسائلی است که در این شماره از وقایع‌اتفاقیه به آن پرداخته شده است: «لباس زمستانی از ماهوت و تابستانی خارا و نهار و مطبوع و رنگین» از چیزهایی بود که برای دانش‌آموزان در نظر گرفته شده بود. همچنین دانش‌آموزان سالی سه بار امتحان می‌دادند تا میزان ترقی خود را به نمایش بگذارند. شاگردان ممتاز اولین دوره دارالفنون از شخص ناصرالدین‌شاه هدیه‌ای دریافت می‌کردند. بعد از این معلم‌ها یکی یکی معرفی می‌شوند. در مورد مسیو ژول ریشار در ابتدای این گزارش خواندیم. ریشار که فرانسوی بود ابتدا برای تعلیم زبان می‌آید. اما با ورود دوربین عکاسی به ایران او کار تعلیم زبان را کمتر کرد و به عکاسی روی آورد. او همچنین تغییر دین داد و مسلمان شد و نام رضا را برای خود انتخاب کرد؛ هر چند که با وجود لقب مودب‌الملک، فرزندانش همچنان به ریشار معروف بودند.

معلم هندسه مدرسه میرزا ملکم‌خان بود. مترجم و سفیر ایران در لندن دوره‌های بعدی است: «معلم هندسه عالیجاه میرزا ملکم است و به شاگردان مدرسه دو درس می‌گوید یکی درس حساب و هندسه عام است که جمیع شاگردان می‌خوانند و یکی درس خاص است که به دوازده‌نفر شاگردان بااستعداد مطالب هندسه را از قواعد محکمه و صنعت نقاشی و علم جغرافیا درس می‌گوید.»

معلم توپخانه مسیو کرشیش بود که می‌دانیم جان داوود خان نماینده امیرکبیر او را انتخاب کرد. این مسیو کرشیش در ابتدا علم توپخانه و حساب و کتاب و جغرافیا به دانش‌آموزان یاد می‌داد. ایشان همان کسی است که چند سال بعد با همراهی دانش‌آموزان مدرسه نقشه تهران را طراحی کرد.

معلم علم سواره نظام هم نمی‌رو بود: «مترجم او اندره خیاط نمساویست (اطریشی) و شاگردان او پنج نفرند که مقرر است در مدرسه علم سواره نظام را بیاموزند ولیکن سیصد نفر سوار به جهت مشارالیه معین فرمودند که با صاحب‌منصبان سواره هر روزه در بیرون دروازه مشق می‌کنند و بسیار خوب از عهده مشق موافق تعلیم معلم برمی‌آیند. علاوه بر آن بیست نفر از شاگردان مدرسه را مشق شمشیر می‌دهد و بسیار خوب مشق می‌کنند.»

از دیگر معلم‌های مدرسه معلم علم معادن مسیو چرنطای اتریشی بود. اما مهم‌ترین درس مدرسه یعنی علم طب را مسیو پولاک که بعدها طبیب مخصوص ناصرالدین‌شاه بود تدریس می‌کرد: «مترجم او محمدحسن‌خان قاجار و بیست شاگرد او در کمال نظم خوبی تحصیل می‌نمودند تا این که علم تشریح را که در سایر مدارس دول خارج از قرار تقریر معلم در یک سال تحصیل می‌نمایند در سه ماه آموختند.»

دو معلم دیگر این مدرسه مسیو فکتی معلم علم طبیعی و معلم فارسی عربی شیخ محمد صالح بودند.