معرفی چند اثر درخشان؛نواهای موسیقی ایران به عشق مولای متقیان

به گزارش قائم آنلاین،نام مولا امیرالمؤمنین (ع)، در طول تاریخ فرهنگ و هنر ایران زمین، همواره سرمایه نابی برای خَلق ناب ترین و از دل برآمده ترین اثرهای هنری؛ خواه در شعر و نثر و نگارگری، خواه در موسیقی بوده است.
در تاریخ پر افتخار ادبیات شکوهمند فارسی، بسیاری از گویندگان نام آور، خالصانه ترین شعرهایشان را در مقام ولایت حضرت اسدالله الغالب سروده اند. البته که این ارادت به آستان شیر خدا، تنها منحصر به شاعرانِ شیعه نیست و بسیاری از گویندگان بزرگِ سنّی مذهب ادب فارسی هم چشم امید و ارادتشان به سوی بارگاه آسمان طاقِ شاه ولایت بوده است؛ همچنانکه شیخ اجل، سعدی شیرین سخن، در بوستان خویش گفته است: فردا که هر کسی به شفیعی زنند دست / ماییم و دست و دامن معصوم مرتضی.
حدود دو سده پیش از سعدی نیز کسایی مروزی، شاعرِ شیعه عصر غزنوی، ارادت خود به امیرالمؤمنین (ع) را با فخامتِ هرچه تمام ابراز کرده است:
«مدحت کن و بستای کسی را که پیمبر / بستود و ثنا کرد و بدو داد همه کار. آن کیست بدین حال و که بودست و که باشد / جز شیر خداوند جهان، حیدر کرّار. این دین هدی را به مثل دایره یی دان / پیغمبر ما، مرکز و حیدر، خط پرگار. علم همه عالم به علی داد پیمبر / چون ابر بهاری که دهد سیل به گلزار».
از رودکی، فردوسی، ناصر خسرو، ابوسعید ابوالخیر، سنایی، عطار، مولانا، اوحدی مراغه یی، امیرخسرو دهلوی، محتشم کاشانی و وحشی بافقی گرفته تا ملک الشعرای بهار و شهریار، شاعران بزرگ ادب فارسی شعر خویش را به گوهر نام امیرالمؤمنین (ع) جاودان کرده اند. حتی به باور اهل فن، این بیت حضرت حافظ نیز در مقام امیرالمؤمنین (ع) سروده شده است؛ آنجا که در اشاره به معراج، پیغامبر (ص) را «عارف سالک» می خواند و ساقی کوثر را «باده فروش»:
«سرّ خدا که عارف سالک به کس نگفت / در حیرتم که باده فروش از کجا شنید».
اما، جدای از غزل و قصیده و مثنوی و رباعی و … ، تصنیف و ترانه هم جزوی از شعر و ادب فارسی است که پیوندگاه دو هنرِ جادویی شعر و موسیقی به شمار می رود.
در موسیقی ایرانی هم شماری از هنرمندان نام آور، با هر تفکر و سلیقه یی، توفیق داشته اند که آهنگ ها و تصنیف های زیبایی را در مدح و ثنای شاه ولایت بسازند و بخوانند؛ که در ادامه ی این سیاهه، از چند اثر درخشانِ موسیقایی که در عرض ارادت به آستان قدسی سلطان سخا و کرم و جود، پدید آمده اند، یاد می کنیم:

** «مولا علی (ع)»؛ گلپایگانی
«همه درها اگر بسته / در قصر خدا بازه / بگو هو یا علی مولا / علی مولا سبب سازه…»؛ این مطلع تصنیفی است در مایه دشتی، به نام «مولا علی» (ع) که اکبر گلپایگانی با صدای پر از سوز خود خوانده اند. شعر و آهنگ این قطعه، از امیر پازوکی است و در آلبوم «موی سپید» منتشر شده است.
گلپایگانی در مصاحبه ای اعلام کرده که این قطعه را به یاد جوانمردی های مرحوم غلامرضا تختی، پهلوان هم روزگارمان که به علی (ع) اقتدا کرده بود، خوانده اند.

** «در مدح علی (ع)»؛ عبدالوهاب شهیدی
«در مدح علی (ع)»، نام آلبومی است از عبدالوهاب شهیدی، خواننده و نوازنده چیره دست بربط. این آلبوم دارای سه بخش است که آواز و تصنیف و دکلمه هایی را در منقبت حضرت علی (ع) در بر دارد. در این آلبوم، شهیدی افزون بر خواندن، نوازندگی بربط یا عود را هم بر عهده داشته است.

** «یار دردمندان»، «مولا»، «یا علی (ع)» و «یا مولا»؛ علیرضا افتخاری
علیرضا افتخاری از خوانندگانی است که بیش ترین کار را در مدح امیرالمؤمنین (ع) خوانده است. «یار دردمندان»، با مطلع: «به جز از علی نباشد، به جهان گره گشایی / طلب مدد از او کن، چو رسد غم و بلایی»، تصنیفی است در دستگاه همایون (شوشتری و بیداد). شعرِ این تصنیف را زنده یاد عباس شهری سروده و آهنگساز و تنظیم کننده ی آن، عباس خوشدل است.
این تصنیف از آلبوم «رازگشا» است که در سال ۱۳۸۶ منتشر شد؛ آلبومی که حاصل آخرین همکاری زوج موفق افتخاری- خوشدل است که با همکاری هم تاکنون آلبوم های موفق «نیلوفرانه ی ۱ و۲»، «صدایم کن» و «شبان عاشق» را پدید آورده اند.
دیگر اثری که در این موضوع با صدای علیرضا افتخاری تولید شده، قطعه ی «مولا» از آلبوم نسیما است. فضل الله توکل این آهنگ را روی شعری از روانشاد حسین منزوی سروده؛ این آهنگ این طور آغاز می شود: «علی مولا، علی یار و علی یاور / علی والا، علی سرّ و علی سرور / در خیبر ز تو چون کنده شد مولا / ز تو لات و هبل افکنده شد مولا…». چند سال بعد، با همین ملودی ترانه ی «تنها» با شعری از فضل الله توکل، در قالب آلبوم «خاطرات جوانی» منتشر شد.
علیرضا افتخاری در آلبوم نسیما، پیش از تصنیف مولا، آوازی خوانده که آن را با عبارت یاعلی به پایان می برد و بدین ترتیب، با ظرافت و به زیبایی آواز را به تصنیف «مولا» پیوند می زند.
اما تصنیف «یا علی (ع)» را محمدجلیل عندلیبی ساخته و شعرش از سهیل محمودی است. این اثر در آلبوم «گرفتار» قابل شنیدن است. «یاعلی(ع)» در دستگاه نوا ساخته شده و پس از اورتور زیبای آن، استاد افتخاری با همراهی نیِ جمشید عندلیبی، بیت نامیِ شهریار (برو ای گدای مسکین در خانه ی علی زن…) را با آوازی زیبا می خواند که پس از این آواز، دوباره اورتور تکرار می شود و تصنیف با مطلعِ «در رهت از پا فتادم، یا علی دستم بگیر…»، آغاز می گردد.
قرار بود این قطعه را سید یوسف مناجاتی (تهیه کننده ی برنامه هایی چون با کاروان شعر و موسیقی، ضیافت و کاروان) بخواند، اما او به عندلیبی می گوید که اگر علیرضا افتخاری این کار را بخواند، تعداد بسیار بیش تری از مردم آن را گوش خواهند داد. بدین ترتیب، این تصنیف قسمت خواننده ی خوش خوانِ اصفهانی می شود.
آلبوم «باباطاهر»ِ علیرضا افتخاری هم دربردارنده ی تصنیفی است که «یا مولا» (یا مولا دلم تنگ اومده…) نام دارد. افتخاری این تصنیف را با همراهی نیِ جمشید عندلیبی خوانده است.
این تصنیف، جزو ملودی های محلی است که خوانندگان دیگری همچون بیژن بیژنی هم آن را خوانده اند.

** «ثنای علی (ع)»؛ مرحوم سید خلیل عالی نژاد
مرحوم سید خلیل عالی نژاد از خوانندگان، آهنگسازان و نوازندگان موسیقی مقامی کردی است که در نواختن ساز تنبور بسیار چیره دست بود. وی آلبومی دارد به نام «ثنای علی(ع)» که در آن هم آهنگسازی را عهده دار بوده و هم خوانده است. این آلبوم دارای هفت قطعه است که همگی در مدح و ثنای حضرت حیدر کرار (ع) پرداخته شده.
قطعه های این آلبوم روی شعرهایی از مولانا، سعدی، حافظ، صغیر اصفهانی، همای شیرازی ، باباطاهر و عراقی، ساخته شده است. از نامی ترین قطعه های آلبوم «ثنای علی (ع)» می توان از تصنیف «دست تولا» (تا به دامان تو ما دست تولا زده ایم…»، یاد کرد.

** امام علی (ع)؛ صدیق تعریف
کلّ صبحٍ و کلّ اشراقٍ (أیا) / تَبکی عینی بِدَمعِ مشتاقٍ (أیا)…
زد مار هوا بر جگر غمناکم / سودی نکند فسونگر چالاکم…».
این دو بیت، بخشی از تصنیف تیتراژ مجموعه ی تلویزیونی «امام علی(ع)» است. این تصنیف را فرهاد فخرالدینی براساس آنچه از نغمه های عبدالقادر مراغه یی، موسیقی دان نامیِ قرن هشتم هجری، باقی مانده، ساخته است و صدیق تعریف هم به زیبایی هرچه تمام آن را خوانده؛ به گونه یی که این قطعه را باید از معروف ترین و بهترین تصنیف های وی برشمرد.
این تصنیف دارای سه بیت عربی و دو بیت فارسی است که بیت های فارسی، به تقریب ترجمه یی است از همان سه بیت عربی.

** «یا علی (ع)»؛ بهرام حصیری
«ز دورن کعبه چو شد رها، به جهان صلای تو یا علی / دل عاشقان تو حلقه زد، به کمند ولای تو یا علی…»؛ این، بیتِ نخست شعری است از مرحوم مشفق کاشانی که با آهنگسازی زیبای روانشاد اسدالله ملک، به تصنیفی بدل شده که بهرام حصیری آن را خوانده است.
این تصنیف را ملک با گروهِ «همنوازان» خود، در صدا و سیما ضبط کرده اند که سال ها است که در قفسه های آرشیو صدا و سیما مانده و دارد خاک می خورد.
تصنیف یا علی (ع) با اورتوری بسیار زیبا، به سبک اغلب پیش درآمدهای استاد ملک، آغاز می شود که به تکنوازی ویلون کوتاه استاد ملک پیوند می خورد و پس از این تکنوازی، بهرام حصیریِ بم خوان، در گام بالا شروع به خواندن می کند و الحق که به خوبی از عهده ی این اوج خوانی برآمده است.

** «علی گویم»؛ علی رستمیان
علی رستمیان، از شاگردان جنت مکان تاج اصفهانی است. رستمیان آلبوم «دل من» خود را با تصنیف «علی گویم» آغاز کرده است. تصنیفی به آهنگسازی کورش شربتی و فرود خاموشیان و شعری از مرحوم حاج میرزا علی اکبر موافق علیشاه اصفهانی. مطلع این تصنیف، این بیت است:
«مرا در تن بُود تا جان، علی گویم علی جویم / چه در پیدا چه در پنهان، علی گویم علی جویم…».
این شعر را جلال الدین محمدیان هم خوانده است.

** «علی مولا»؛ مهرداد کاظمی
مهرداد کاظمی خواننده ی خوش صدای موسیقی ایران که چندی است دچار ناخوشی شده، آهنگی ماندگار دارد به نام «علی مولا»؛ این آهنگ که جزو معروف ترین آهنگ هایی است که کاظمی خوانده، این گونه آغاز می شود: «علی مولا، علی مولا، علی جان / تویی مولود کعبه یا علی جان…». شعر و آهنگ این تصنیف از خود کاظمی است و تنظیم آن را بهنام ابطحی انجام داده است. «علی مولا»، جزو آلبوم «شهر عشق» منتشر شده است.

** «ماه غریبستان»؛ محمد اصفهانی
آلبوم ماه غریبستان از آلبوم های ماندگار موسیقی ایران است. در این مجموعه آهنگ هایی از چند آهنگساز کنار هم قرار گرفته که همه ی آن ها را صدای محمد اصفهانی زینت بخشیده است.
ماه غریبستان چندین قطعه دارد که چهار قطعه آن را محمد اصفهانی در قالب تصنیف، درباره حضرت علی اعلی (ع) خوانده که عبارت است از: «دیده بگشا» با شعری از علی معلم و آهنگ علیرضا کهن دیری؛ «علی ای همای رحمت» با شعر استاد شهریار و آهنگ مرحوم شهریار فریوسفی؛ «جانِ جان» با شعرهای مولانا و علی معلم و آهنگ محمد حقیقی؛ و وصف علی (ع)» با آهنگ مجید اخشابی روی شعرهای پرویز بیگی حبیب آبادی و علی معلم.
افزون بر این ها، اصفهانی در این آلبوم دو قطعه را هم بر اساس دعای کمیل، بداهه خوانی کرده است. همچنین از دیگر ویژگی های این مجموعه، دکلمه خوانی استاد معلم است که شعر «دیده بگشا» را خوانده.

** «لافتی الّا علی»؛ همایون کاظمی
یکی از تصنیف های بسیار شهره در وصف مولا علی (ع) را خواننده یی خوانده که خودش چندان برای عامه ی مردم آشنا نیست؛ همایون کاظمی. تصنیفی را که او خوانده، بسیاری شندیده اند: «… ای قیامت از قامتت راضی / ای سرافراز از تو سرافرازی…». شعر این تصنیف را علی معلم دامغانی سروده و آهنگش را هم محمدعلی مرآتی ساخته است.

** حضرت مولا و دیگران
تمرکز این سیاهه روی برخی از آهنگ ها و تصنیف هایی بود که در ژانر موسیقی اصیل ایرانی برای امیرالمؤمنین ساخته شده است؛ به همین دلیل به قطعه های دیگرِ هم مضمون، که در گونه های دیگر موسیقی پدید آمده است، پرداخته نشد. اما نمی توان این دفتر را بست و از چند قطعه غیرسنتی که در این سال ها خوش درخشیده اند، یادی نکرد، آهنگ هایی مانند:
«مهر علی و زهرا (ع)» با صدای مرحوم ناصر عبداللهی و شعر فرزاد حسنی و آهنگ مهرداد نصرتی (از آلبوم ماندگار)؛ «خاک آستان علی (ع)» با شعری از استاد مظاهر مصفا، آهنگ فؤاد حجازی و صدای گرم خشایار اعتمادی (از آلبوم فصل آشنایی) و «بوسه بر تیغ» (غرقه ی بحر گنهم یاعلی…) با صدای مهراج محمدی.
به هر روی همه ی این خوانندگان، آهنگسازان و شاعرانی که یادشان تازه شد و آن هایی که نامشان در این سیاهه نیامد، عشق خود را در قالب صدا و ساز و قلم خویش نثار دلِ دریایی مردی کرده اند که حقیقتی است بر گونه ی اساطیر؛ مردی و جوانمردی به نام زیبای علی. یا علی (ع)…