فضیلت و آداب ماه مبارک رمضان

ضیافتی که هم آداب و هم چگونگی آن با میهمانی‌های رایج و متعارف ما تفاوتی چشمگیر دارد. در این میهمانی، میهمانان را با برکت و رحمت و مغفرت پذیرایی می‌کنند. متاع دنیا دراین بزم عاشقانه هیچ جایگاهی ندارد و مقصود ازمیهمانی، تقرّب میهمان به میزبان است. این تقرّب هم جز با عمل همراه با پاکی نیّت و عبادت همراه با معرفت به دست نمی‌آید.

رسول خدا (ص) در آخرین جمعه‌ی ماه شعبان، خطبه‌ای خواند و درآن به اهمیت و جایگاه و فضیلت ماه رمضان و آداب روزه داری در آن ماه اشاراتی داشته است؛ این کتاب به طور خلاصه به این خطبه پرداخته و مطالبی را پیرامون آن ارائه کرده است. گر چه ارائه‌ مطالبی دیگر را به تناسب موضوع نادیده گرفته است.

روزه درقرآن

روزه به عنوان یکی از مهم‌ترین جلوه‌های عبادی اسلام شناخته می‌شود. با بررسی آیات خدا درقرآن درمی‌یابیم که این فرمان الهی، اختصاص به دین مبین اسلام ندارد و در تمامی ادیان آسمانی، روزه گرفتن – البته با شرایطی دیگر و با تفاوت درچگونگی – به عنوان یکی ازواجبات و مناسک شرعی معرفی شده است. قرآن کریم روزه‌داری را سلوک همیشگی مردمان با ایمان معرفی نموده است:

“یَا اَیُها الَّذینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیکُمُ الصِّیامُ کَما کُتِبَ عَلَی الذَّینَ مِن قَبلِکُم لَعَلَّکُم تَتَّقُونَ”؛ هان‌ای کسانی که ایمان آورده‌اید! بر شما روزه گرفتن واجب شده است، همان گونه که بر امت‌های پیشین شما واجب شده بود، تا شاید پرهیزگاری پیشه کنید.

خداوند در این آیه، مردم باایمان را مورد خطاب خود قرار داده و وجوب روزه گرفتن را به ایشان یادآوری کرده است. در این آیه تصریح شده که مراسم عبادی روزه مخصوص مسلمانان نیست، بلکه این عبادت بر پیروان ادیان الهی گذشته نیز واجب شمرده شده است. تأکید قرآن کریم بر وجوب عبادت روزه برای تمای ادیان آسمانی نشانگر اهمیت این عمل عبادی و تأثیر شگرف فردی و اجتماعی آن است.

بر اساس دستور خداوند، بر هر مسلمانی واجب است تا در سراسر ماه مبارک رمضان بر طبق احکام اعلام شده‌ای روزه بگیرد. قرآن کریم علاوه بر این آیه، در آیات دیگری نیز بر موضوع روزه پرداخته و مهم‌ترین مسائل کلی آن- از جمله زمان، چگونگی و میزان روزه داری در آن، بیان احکام روزه داران و … را بیان داشته است. از جمله درباره‌ لزوم روزه‌داری در ماه رمضان و چگونگی آن می‌فرماید:

“شَهرُ رَمَضانَ الَّذی اُنزِلَ فیهِ القُرآنُ هُدیً لِلنَّاسِ وَ بَیِّناتٍ مِنَ الهُدی وَ الفُرقانِ فَمَن شَهِدَ مِنکُمُ الشَّهرَ فَلیَصُمهُ وَمَن کانَ مَریضاً أَو عَلی فَعِدَّهٌ مِن اَیَّامٍ أُخَرَ یُریدُ الّلهُ بِکُمُ الیُسرَ وَلایُریدُ بِکُمُ العُسرَ وَ لِتُکمِلُوا الیُسرَ وَ لا یُریدُ بَکُمُ العِدَّةَ وَ لِتُکَبِّرُوا اللهَ عَلی ما هَداکُم وَ لَعَلَّکُم تَشکُرُونَ”؛ ماه رمضان همان ماهی است که قرآن درآن نازل شده تا مایه‌ هدایت و روشنگری و شناخت حق از باطل شود. پس هر یک از شما که این ماه را دریابید، باید تمام آن را روزه بگیرید و هر کس که در آن روز‌ها بیمار شود و یا درسفر بسر می‌برد، باید روزهای دیگر را (به تعداد همان روزها) روزه بدارد.

خداوند بر شما آسایش را خواسته و رنج را اراده نکرده است تا آنکه روزه‌ آن روز‌ها را کامل کنید و او را به خطر هدایتتان به بزرگی یاد کنید، شاید در زمره‌ سپاس گزاران باشید.

از دیدگاه قرآن کریم، روزه داری یکی از نشانه‌های ایمان به خدا به شمار می‌آید و به هنگام برشمردن ویژگی‌های انسان‌های ره یافته که مورد رحمت و بخشش الهی قرار می‌گیرند، از مردان و زنان روزه دار سخن می‌گوید. اهمیت روزه داری درنزد خداوند چنان است که نه تن‌ها یک سلوک معنوی و مناسک عبادی خاص به شمار می‌رود، بلکه در برخی از موارد به عنوان کفاره‌ی برخی از گناهان قرار گرفته و پذیرش توبه‌ی گنهکاران یا جبران اشتباهات خطاکاران را روزه گرفتن معرفی کرده است. وجود این آیات و آیات دیگری که در این باره در قرآن کریم آمده است، اهمیت روزه و روزه داری را به ما نشان می‌دهد.

اما همان گونه که در تمامی احکام الهی “حکمت”‌های پیدا و پنهانی وجود دارد، در روزه نیز حکمت‌های فراوانی است که قرآن کریم به برخی از آن‌ها اشاره کرده و برخی دیگر در سخنان پیامبر خدا (ص) و امامان (ع) آمده است.

نکته اینجاست که یک روزه‌دار بنا بر وظیفه‌ای که بر عهده دارد موظف است در حدّ وسع و امکان خویش بر درک حکمت روزه بکوشد تا بتواند از این فرصت گرانبهای الهیه بهره‌های لازم را ببرد. بزرگان ما گفته‌اند:‌” و از مهم‌ترین کارهای سالک درباره‌ این ماه بزرگ، شناخت حقیقی آن است؛ و این که بداند این ماه منزلگاهی است که خداوند درخواست کنندگان از درگاه خویش را درآن با دعوت به میهمانی خویش گرامی داشته است، و این ماه، ضیافتکده الهی است و نیز باید بداند که “روزه” به چه معناست و ارتباط آن با معنای “میهمانی خداوند” چیست؟ و دیگر آن که پس از به دست آوردن این شناخت برای به دست آوردن اخلاص در تمامی حرکات و سکنات خود بر اساس خشنودی میزبان و صاحبخانه تلاش کند. ”