هرگز از شجریان یا ناظری تک‌آهنگ نشنیده‌ایم

به گزارش قائم آنلاین، این بار تصمیم گرفتیم سوای هنرمندان موسیقی با برخی از ناشران موسیقی نیز در این باره صحبت کنیم؛ به همین دلیل افشین معصومی ـ مدیر موسسه فرهنگی هنری «نغمه حصار» ـ را برای مصاحبه انتخاب کردیم. زمانی که موضوع گفت‌وگو را با او در میان گذاشتیم، گفت: میزان انتشار تک‌آهنگ در تمام دنیا یکسان است ولی در کشور ما خودش را بیشتر نشان داده است چون ما جامعه کوچک‌تری داریم و کاملا محلی (local) هستیم. به این منظور که جامعه ما بین‌المللی نیست. ولی در اروپا یا امریکا و یا هرجای دیگر دنیا که طلیعه‌دار موسیقی هستند، کمتر دست به گریبان افزایش انتشار تک‌آهنگ شده‌اند.

معصومی با بیان اینکه اقتصاد موسیقی از روی آلبوم برداشته شده است، در توضیح این مفهوم گفت: در دهه‌های ۵۰ یا ۴۰ زمانی که یک موسیقیدان قصد انتشار اثرش را در بازار داشت، باید از فرمت تک‌آهنگ استفاده می‌کرد. اگر صفحه‌های گرامافون را نگاه کنید تمام قطعات تک‌ترک هستند. ولی ظهور آلبوم با جمع‌آوری یک مجموعه آثار شکل گرفت و وارد بازار شد و در آن زمان همه از آن استقبال کردند. ولی دوباره به دلیل وضعیت اقتصادی، مارکت موسیقی از روی آلبوم برداشته شد و به سمت تک‌آهنگ رفت.

او افزود: در حال حاضر که انتشار تک‌آهنگ در ایران باب شده است، هنرمندان در بیشتر مواقع اثر خود را به صورت رایگان در اختیار مخاطب قرار می‌دهند تا مردم با کارشان آشنا شوند و پس از اینکه آهنگ‌شان شنیده شد برای اجرای کنسرت آماده می‌شوند. امروزه مردم بیشتر دوست دارند به تماشای اجراهای زنده بنشینند و به این صورت اوقات فراغت خود را پر کنند. می‌توان گفت تک آهنگ به خوراکی تبدیل شده تا مردم به سالن‌های کنسرت کشیده شوند.

این تهیه‌کننده موسیقی بیان کرد که حوزه‌های موسیقی همانند کلاسیک، نواحی و یا سنتی می‌توانند در رابطه با انتشار تک‌آهنگ یا آلبوم تأثیرگذاری بالایی داشته باشند. به این منظور که انتشار تک‌آهنگ در حوزه موسیقی‌های جدی کمتر دیده می‌شود.

او اضافه کرد: ولی در موسیقی‌های جدی هنوز به ارائه آلبوم و کار هنری دلبستگی وجود دارد؛ چراکه در این حوزه‌ها آثاری که ارائه می‌شود باید دارای انسجام و هماهنگی باشند؛ هنرمند به دلیل اینکه می‌تواند با انتشار آلبوم آثاری مرتبط ارائه دهد، آن را ترجیح می‌دهد. ولی موسیقی پاپ خلاف این روند عمل می‌کند و ترجیح می‌دهد کارهای خود را به صورت تک‌آهنگ به مخاطب عرضه کند؛ چراکه در این سبک نیازی به انسجام بین کارها نیست.

از معصومی سوال کردیم که در انتشار تک‌آهنگ ذی‌نفعان چه کسانی هستند؟ که او در پاسخ، به استفاده هنرمند از تک‌ترک به عنوان خوراکی برای کشاندن مخاطب به سالن کنسرت، اشاره کرد و ادامه داد: ناشر در انتشار تک‌آهنگ خیلی دخیل نیست؛ چراکه این کار اصلا سود مالی ندارد. تک‌ترک‌ها حتی در سایت‌های مجازی مانند «بیپ تونز» نیز به صورت رایگان منتشر می‌شوند. درواقع این امر اصلا ساز و کار مالی ندارد. انتشار تک‌آهنگ راهی برای جذب مخاطب است؛ چراکه گردش مالی موسیقی از راه عرضه سی‌دی آلبوم به بازار برداشته شده و قرار نیست که مردم آلبوم بخرند.

او مخاطبان موسیقی مصرفی و جدی را با هم مقایسه و اظهار کرد: مردم در ایران موسیقی مصرفی را واقعا مصرف می‌کنند؛ یعنی با دریافت یک ترک مجانی، چند ساعت از آن برای خوشگذرانی در جاده یا مهمانی استفاده می‌کنند و در نهایت ممکن است در اوقات فراغت خود ساعاتی را به کنسرت بروند تا همان قطعات را به صورت زنده گوش کنند. ولی مخاطبان موسیقی جدی این‌گونه نیستند و تنها نمی‌خواهند وقت خود را با اثر پر کنند. به همین دلیل انتشار آلبوم در موسیقی جدی پایدارتر است و گمان نمی‌کنم تا به حال تک‌آهنگی از شهرام ناظری یا از محمدرضا شجریان شنیده باشید.

چرا کسی به قانون کپی‌رایت توجه نمی‌کند؟

این تهیه‌کننده موسیقی در بین سخنانش به رعایت نشدن قانون کپی‌رایت در ایران اشاره کرد. به همین منظور از او سوال می‌کنیم که چرا این قانون در کشور ما رعایت نمی‌شود؟ و چه راهکاری وجود دارد که بتوانیم این امر را به مرور در کشور آموزش دهیم و فرهنگ‌سازی کنیم؟ پاسخ داد که رعایت نشدن قانون کپی رایت در ایران با مسئله چگونگی فرهنگ شنیداری مردم متفاوت است و هر کدام به صورت جداگانه قابل بحث هستند.

او در ابتدا درباره رعایت نشدن قانون کپی رایت در ایران توضیح داد: قانون کپی رایت، قانونی است که حقوق معنوی کار را برای مولف در نظر می‌گیرد و از او دفاع می‌کند. ما در ایران به دلیل اینکه عضو کنوانسیون برن (یک معاهده بین‌المللی درخصوص حق تکثیر و حق مؤلف) نیستیم، در تمام زمینه‌ها از جمله کتاب، سینما و … از این قانون تبعیت نمی‌کنیم. این امر باعث شده که آثار هنری و ادبی ما هر جایی خیلی راحت و به صورت رایگان در دسترس عموم قرار گیرد و کاری هم نتوان در این باره کرد.

معصومی در ادامه درباره فرهنگ شنیداری مردم، صحبت کرد و گفت: فرهنگ شنیداری مردم ما هنوز آنقدر ارتقا پیدا نکرده که بدانند بابت خرید یک کالای فرهنگی مثل موسیقی باید پول بپردازند و هنوز گمان می‌کنند که این کالا مجانی است. حال چرا این فکر را می‌کنند؟ به دلیل اینکه خود هنرمندان نیز در بازار، مجانی بودن موسیقی را به مخاطب القا می‌کنند. یعنی زمانی که هنرمند برای پر کردن سالن کنسرتش یک ترک مجانی به مارکت ارائه می‌کند، پس همیشه مخاطب را به دریافت رایگان موسیقی عادت خواهد داد. درواقع همانند این است که به مخاطب بگوییم: «تو اصلا نمی‌خواهد پولی بپردازی! تنها هر موقع که خواستی اجرای زنده ببینی باید پول بدهی.»

او ادامه داد: پس ما نمی‌توانیم این فرهنگ را درست کنیم. این فرهنگ زمانی درست می‌شود که همه با یکدیگر در مقابل این امر بایستیم و بگوییم که کالای مجانی ندهند تا بتوانیم این ساختار را درست کنیم. ولی وقتی که خود هنرمندان مردم را بد عادت می‌کنند کسی نمی‌تواند به مردم بگوید که آلبوم یا تک‌آهنگ را خریداری کنند. چون در آن صورت طرف مقابل می‌گوید: «پس چرا فلان خواننده اثر خود را مجانی در اختیار ما می‌گذارد؟»

مدیر موسسه «نغمه حصار» در پاسخ به اینکه راه حل موجود برای مشکل کپی رایت چیست؟ گفت: ما فعلا نمی‌توانیم در این زمینه کاری کنیم و جای کار زیادی دارد. باید برای حل این مشکل از نهادهای دولتی و تمام کسانی که ممکن است بتوانند در بحث حقوق معنوی به ما کمک کنند، کمک بگیریم. ولی فعلا چنین توان و انگیزه‌ حمایتی در متولیان حوزه موسیقی وجود ندارد. از طرفی در بین خود ناشران نیز انگیزه‌ای وجود ندارد که بخواهند یک دست شوند و جلوی کپی غیرقانونی اثر موسیقی را بگیرند.

او همچنین نمونه‌ای از همکاری سینماگران را برای متوقف کردن مسائل کپی رایت، مثال زد و تعریف کرد: نمی‌دانم به خاطر دارید یا نه که حدود ۱۰ یا ۱۵ سال پیش، سینماگران یکی شدند و با کمک وزارت ارشاد، خانه سینما و قوه قضاییه توانستند، سی‌دی‌های کپی را از بازار جمع کنند. بعد از آن نیز ساختاری به عنوان سینمای خانگی ساختند و فیلم‌های خود را توسط آن به دست مردم رساندند. در چنین حالتی هر کسی که می‌خواست سینما نرود سی‌دی فیلم را به صورت ارزان‌تر از بازار و یا حتی بقالی سر کوچه دریافت می‌کرد.

دولت نباید دست در جیب مردم کند

در ادامه به معصومی گفتیم که با وجود قانون واریز ۱۰ درصد از سود ناخالص کنسرت‌ها به خزانه دولت و همچنین نداشتن سود مالی انتشار آلبوم در موسیقی جدی، چه اتفاقی برای تولید اثر در سبک موسیقی جدی خواهد افتاد؟ او بیان کرد: خانه موسیقی در تلاش است تا این قانون را از موسیقی جدی که شامل کلاسیک غربی، کلاسیک ایرانی و نواحی است، حذف کند و خوشبختانه دارد به جایی می‌رسد که قرار است از موسیقی جدی حذف شود. در حقیقت قصد دارند قانون ۱۰ درصد را تنها برای موسیقی مصرفی نگه دارند. ولی من با کلیت این امر حتی برای موسیقی مصرفی نیز مخالف هستم و دولت نباید به خاطر پروژه‌های ناتمام خود دست در جیب ملت کند. این امر توهینی به ملت است.

این تهیه‌کننده موسیقی در ادامه به روند مارکت موسیقی جدی در تمام دنیا اشاره کرد و گفت: اگر بخواهید برنامه کاری ارکستر سمفونیک برلین را زیر نظر بگیرید، خواهید دید که توجیه اقتصادی ندارد و حتما باید بودجه مالی داشته باشد و از آن حمایت شود. موسیقی ایرانی هم در یک دوره زمانی توانسته برای خود درآمدی داشته باشد ولی حقیقت این است که این موسیقی جزو موسیقی خواص حساب می‌شود و باید حمایت مالی شود.

او در ادامه بیان کرد که لزوما موسیقی پاپ به محتوا بستگی ندارد و هر موسیقی که طرفدار زیادی داشته باشد و مردم استقبال کنند جزو موسیقی پاپ است.

معصومی همچنین در این باره یکی از هنرمندان را بدون ذکر نام مثال زد و گفت: زمانی که یک هنرمند ۳۰ شب اجرا می‌گیرد، موسیقی او کاملا پرطرفدار است و جزو همان دسته پاپ حساب می‌شود. ما که نباید خود را گول بزنیم. موسیقی این هنرمند جزو موسیقی جدی جا نمی‌گیرد، حتی اگر محتوای آن جدی باشد ولی باید توجه کرد که رویکرد آن پاپ است. او ۳۰ شب در یکی از تالارها اجرا می‌کند و مخاطبان او در این شب‌ها ۲۱هزار نفر بوده‌اند؛ در واقع هر شب ۷۰۰ نفر. من به شما قول می‌دهم که ما در تهران این تعداد مخاطب موسیقی جدی نداریم.

ارشاد دخالتی در افزایش تک‌آهنگ ندارد

از او سوال کردیم که سیاست‌های ارشاد تا چه حد در زمینه افزایش انتشار تک‌آهنگ دخیل بوده است؟ پاسخ می‌دهد: به نظر من سیاست‌های ارشاد در این امر دخالت خاصی نداشته است و براساس عرضه و تقاضا سیاست‌های خود را می‌سازد. سیاست ارشاد باید در جای دیگری موثر باشد که نیست. درواقع باید در قضیه حمایتی از هنرمندان و بروکراسی اداری موثر باشد.

در پایان در پاسخ به اینکه خود او به عنوان تهیه کننده موسیقی تا چه حد به سمت انتشار تک آهنگ رفته، گفت که خیلی کم این کار را کرده‌ و تک آهنگ‌هایی که منتشر کرده‌ شاید برای جذب مخاطب بوده است و درواقع بیشتر جنبه معرفی آلبومی در دست انتشار را داشته‌ است.