درسهایی ماندگار از کفشهای کهنه یک حاکم

به گزارش قائم آنلاین، سایت الف در ادامه نوشت: در مرام حضرت علی(ع) دستیابی به قدرت به ذات فاقد ارزش است. اشاره به یک داستان میتواند در افزایش آگاهی نسبت به فلسفه و نگاه حضرت به حکومت کمک کننده باشد. عبدالله بن عباس میگوید: روزی خدمت حضرت رسیدم. امام که به وصله زدن کفش اشتغال داشت فرمود: «این کفش پاره که مشغول وصله زدنش هستم از حکومت بر شما برایم دوست داشتنیتر است مگر آن که به وسیله حکومت، بتوانم حقی را اقامه کرده و باطلی را از میان بردارم.»

به همین دلیل در جواب عدهای که او را به تاسی از راه و روش معاویه در سیاست دعوت میکردند میفرماید: «سوگند به خدا، معاویه از من سیاستمدارتر نیست اما او حیلهگر و جنایتکار است. اگر نیرنگ ناپسند نبود، من زیرکترین افراد بودم ولی هر نیرنگی گناه و هر گناهی نوعی کفر و انکار است….»

بدون شک حکومت امام علی(ع) نمونه کامل و جامعی از شکلگیری یک نظام سیاسی بر اساس آموزههای اسلامی است. در حال حاضر نیز اگر مقامات و مدیران کردار و رفتار خود را تا حد امکان مطابق زندگی امیرالمومنین تنظیم نمایند تاثیر شگرفی در برقراری عدل، پیشرفت و برخورد با انواع و اقسام مفاسد خواهد گذاشت. به خصوص این که در سالهای اخیر در کشور از انواع و اقسام سلطانها در عرصه اقتصادی رونمایی شد و دادگاههای بسیاری نیز برای رسیدگی به جرائم و مفاسد آن‌ها برگزار شده است اما عملاً تا رسیدن به عدالت واقعی راه بسیاری مانده است.

مطالعه کتاب ارزشمند نهج البلاغه نشاندهنده این است که حضرت علی(ع) تاکید بسیاری بر سالم زیستن کارگزاران نظام اسلامی داشته است. از ایشان روایات بسیاری درباره حساسیت و نحوه نظارت بر قضات، فرمانداران و والیان ذکر شده است. در ادامه ذیل چند محور رفتار امیرالمومنین در این باره شرح داده شده است.

حقوق متقابل مردم و حکومت

نکته مهم در حکومت حضرت علی(ع) عمل به حق و تکلیف به صورت همزمان از جانب مردم و از طرف حاکم جامعه اسلامی است. اما در اینباره همیشه بر حقوق متقابل حکومت و مردم تاکید داشتند و میفرمایند: ای‌ مردم، همانگونه‌ که‌ من‌ بر شما حقی‌ دارم، شما نیز بر من‌ حق‌ دارید. حق‌ شما بر من‌ آن‌ است‌ که‌ همواره‌ در رهنمودهای‌ خالصانه‌ نسبت‌ به‌ شما بکوشم. و در تأمین‌ رفاه‌ در زندگی‌ همگانی، تمامی‌ وسایل‌ ممکن‌ را فراهم‌ سازم. و در تربیت‌ و تعلیم‌ همگان‌ در سطح‌ گسترده‌ کوتاه‌ نیایم. و در نظارت‌ بر رفتار و کردار شما – بر نهج‌ حق‌ – پیوسته‌ هوشیار و هشداردهنده‌ باشم.

و ما حق‌ من‌ بر شما آن‌ است‌ که‌ در پیمان‌ خود نسبت‌ به‌ ولی‌ امر وفادار باشید، و در کاستیها و ناهمگونیها که‌ احیاناً‌ پیش‌ می‌آید، خالصانه‌ پیش‌قدم‌ شوید، در حضور و غیاب‌ دولتمردان‌ در رفع‌ و تذکر دادن‌ به‌ مسؤ‌ولین‌ مربوط‌ بکوشید. و دستورات‌ صادره‌ را در تمامی‌ ابعاد سیاست گذاری‌ دولت، با جان‌ و دل‌ پذیرا باشید و هرگاه‌ – در پیش‌آمدها – فرا خوانده‌ شوید، بی‌درنگ‌ اجابت‌ کنید.

حساسیت فراوان‌ نسبت‌ به‌ بیت‌المال

امام علی(ع) تاکید ویژهای بر تقسیم عادلانه بیت المال داشت. دقیقاً به همین دلیل بود که برخی از همان روز اول زمامداری حضرت، وقتی از شیوه حکومتداری وی مطلع شدند به مخالفانش پیوستند. نقل شده معمولاً‌ امام(ع) بیت‌المال‌ را بین‌ مردم‌ به‌ شکل‌ مساوی‌ تقسیم‌ می‌کرد و پس‌ از خالی‌ شدن‌ بیت‌المال‌ آن‌ را جاروب‌ می‌زد و در آن‌ نماز می‌گذارد. عقیل‌ چون‌ از حضرت(ع) درخواست‌ افزونی‌ نمود، امام(ع) آهنی‌ گداخته‌ به‌ دست‌ او نزدیک‌ کرد و با این‌ عمل‌ او به‌ سمت‌ معاویه‌ متمایل‌ شد.

ارتباط مستقیم با مردم

در حکومت امیرالمومنین رفتار فروتنانه یک اصل است و مردم حق داشتند با حاکم خود مستقیم و رو در رو سخن بگویند.

حضرت علی (ع) در اینباره به یکی از فرمانداران خود میفرمایند: «در هر بامداد و شام ساعتی برای رسیدگی به امور رعیت معین کن و به سؤالات آنها شخصاً جواب ده و نادان و گمراهشان را متوجه ساز، با دانشمندان در تماس باش، جز زبانت، واسطهای و جز چهرهات، حاجبی بین خود و مردم قرار مده.»

برخورد قاطع با کارگزاران فاسد

امام علی(ع) نسبت به رفتار کارگزاران در نظام اسلامی توجه ویژه داشت و بر آنها نظارت میکرد تا از مسیر حق و عدالت منحرف نشوند. امام علاوه بر نظارت پسینی، نوعی نظارت پیشینی نیز بر کارگزاران اعمال میکرد تا احیاناً وسوسه مال دنیا آنها را گرفتار نکند. در اینباره اشاره به وقایع زیر مهم و حایز اهمیت است.

وقتی به امام خبر دادند که شریح بن الحارث (قاضی) خانهای به ۸۰ دینار خریده او را احضار کرد و فرمود: به من خبر دادند که خانهای با هشتاد دینار خریده‏ای و سندی برای آن نوشته‏ای و گواهانی آن را امضا کرده‏اند.

شریح گفت: آری ای امیر مؤمنان، امام علیه السّلام نگاه خشم آلودی به او کرد و فرمود: ای شریح به زودی کسی به سراغت می‏آید که به نوشته‏ات نگاه نمی‏کند و از گواهانت نمی‏پرسد، تا تو را از آن خانه بیرون کرده و تنها به قبر بسپارد. ای شریح اندیشه کن که آن خانه را با مال دیگران یا با پول حرام نخریده باشی که آنگاه خانه دنیا و آخرت را از دست دادهای.

حضرت در نامه به زیاد بن ابیه، جانشین فرماندار بصره، درباره خیانت به بیت المال هشدار میدهد و میفرماید: « همانا من، به راستی به خدا سوگند می‏خورم، اگر به من گزارش کنند که در اموال عمومی خیانت کردی، کم یا زیاد، چنان بر تو سخت گیرم که کم بهره شده و در هزینه عیال، در مانده و خوار و سرگردان شوی».

در نکوهش یکی از فرمانداران که از بیت المال سوء استفاده کرده بود فرمودند: « چگونه با اموال یتیمان و مستمندان و مؤمنان و مجاهدان راه خدا، کنیزان می‏خری و با زنان ازدواج میکنی؟ که خدا این اموال را به آنان وا گذاشته و این شهرها را به دست ایشان امن فرموده است. پس، از خدا بترس و اموال آنان را باز گردان و اگر چنین نکنی و خدا مرا فرصت دهد تا بر تو دست یابم، تو را کیفر خواهم کرد که نزد خدا عذر خواه من باشد و با شمشیری تو را میزنم که به هر کس زدم وارد دوزخ شد. سوگند به خدا اگر حسن و حسین چنان میکردند که تو انجام دادی، از من روی خوش نمی دیدند و به آرزو نمی‏رسیدند تا آن که حق را از آنان باز پس ستانم و باطلی را که به دستم پدید آمده نابود سازم».

مقابه با رشوه و رشوه خواری

یکی از مظاهر فساد رواج رشوهخواری در جامعه است. امام علی علیه السلام به شدت نسبت به این موضوع حساسیت داشت. آن حضرت در این باره میفرمایند: «همانا ملتهای پیش از شما به هلاکت رسیدند به آن جهت که حق مردم را نپرداختند، پس دنیا را با رشوه دادن بدست آوردند و مردم را به راه باطل بردند و آنان اطاعت کردند».

تاکید بر بکارگیری قضات پاکدست

قضات سالم و حق طلب نقش اساسی در ریشه کنی فساد و انحرافات در جامعه برعهده دارند. به جرات میتوان گفت اگر نهادهای نظارتی و قضایی سالم باشند تاثیر مهم بر پیشرفت و توسعه آن کشور دارند.

امام علی(ع) در نامهای به مالک اشتر با تاکید بر اهمیت جایگاه قاضی میفرمایند:« از میان مردم، برترین فرد نزد خود را برای قضاوت انتخاب کن، کسانی که مراجعه فراوان، آنها را به ستوه نیاورد و برخورد مخالفان با یکدیگر او را خشمناک نسازد، در اشتباهاتش پافشاری نکند و بازگشت به حق پس از آگاهی برای او دشوار نباشد، طمع را از دل ریشهکن کند و در شناخت مطالب با تحقیقی اندک رضایت ندهد و در شبهات از همه با احتیاطتر عمل کند و در یافتن دلیل اصرار او از همه بیشتر باشد و در مراجعه پیاپی شاکیان خسته نشود، در کشف امور از همه شکیباتر و پس از آشکار شدن حقیقت، در فصل خصومت از همه برنده‏تر باشد، کسی که ستایش فراوان او را فریب ندهد و چرب زبانی او را منحرف نسازد و چنین کسانی بسیار اندکند. پس از انتخاب قاضی، هر چه بیشتر در قضاوت‏های او بیندیش و آنقدر به او ببخش که نیازهای او بر طرف گردد و به مردم نیازمند نباشد و از نظر مقام و منزلت آنقدر او را گرامیدار که نزدیکان تو، به نفوذ در او طمع نکنند، تا از توطئه آنان در نزد تو در أمان باشد. در دستوراتی که دادم نیک بنگر که همانا این دین در دست بدکاران اسیر گشته بود که با نام دین به هوا پرستی پرداخته و دنیای خود را به دست می ‏آوردند».

همچنین حضرت علی بر نظارت و بی نیازی قضات تاکید داشتند. ایشان در اینباره میفرمایند: «پس از انتخاب قاضی هرچه بیشتر در قضاوت‏های او بیندیش و آنقدر به او حقوق پرداخت کن که نیازهای او برطرف گردد تا به مردم نیازمند نباشد».

رهبر انقلاب هم در تاریخ ۱۳۷۰/۴/۵ در دیدار با مسئولان دستگاه قضایی و جمعی از قضات کشور به بیان مواردی از اجرای عدالت توسط امیرالمؤمنین علی(ع) نسبت به افراد سرشناس در دستگاه آن حضرت پرداختند و ضمن تأکید بر لزوم تصحیح تفکرات امروز و حرکت به سمت عدالت حضرت علی بن ابی‌طالب (ع) فرموند: دستگاه قضایی حقیقتا قابل مقایسه باقضاء‌ در رژیم گذشته نیست. قضات ما امروز بر اساس دین و ایمان قضاوت میکنند. ما ادعا نمیکنیم که همانند امیرالمؤمین(ع) میتوان کار کرد اما جهت حرکت باید به سمت عدالت آن حضرت باشد. زیرا در این صورت است که دستگاه قضایی مورد اعتماد و امید مردم خواهد شد.

اشاره به این موارد صرفاً بخشی از اصول حکومتداری در مکتب حضرت علی(ع) است.

حکومت کردن بر مبنای عدالت و حق طلبی موجب شده بعد از گذشت قرنها، هنوز هم وقتی از نمونه بی عیب و نقص یک نظام سیاسی سخن به میان میآید نه تنها شیعیان بلکه بسیاری دیگر از مردم جهان به یاد امیرالمومنین میافتند. باشد که مقامات و مدیران جمهوری اسلامی نیز تاسی و پیروی بیشتر از ایشان را سرلوحه خود قرار دهند.