نخل‌گردانی روستای فدافن آیینی با دو قرن قدمت

به گزارش قائم آنلاین، آیین نخل‌گردانی که برابر اسناد باقی مانده در کاشمر حداقل سابقه‎ای بیش از دو قرن دارد اکنون فقط در روستای فدافن و در بعدازظهر دوازدهم محرم برگزار می‏‌شود.

این آیین دارای شهرت خاصی است و در سال ۱۳۹۱ به شماره ۸۲۶ در فهرست میراث ناملموس کشور به ثبت رسید و اکنون یکی از حزن‌انگیز‌ترین آیین‌های سوگواری است و علاوه بر این، آیین دیگری نیز با نام دسته بنی اسد اجرا می‌‏شود.

در همین خصوص رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کاشمر به ایسنا گفت: آیین نخل‌گردانی از جمله آیین‌هایی است که در فهرست میراث ناملموس کشور به ثبت رسیده است.

رضا یوسفی افزود: به رغم این‌که همزمان با آیین نخل گردانی روستای فدافن مراسم دسته بنی اسد نیز انجام می‏‌شود اما فقط آیین نخل‎گردانی به ثبت رسیده و حتی در سال ۹۶ از لوح ثبتی مراسم نیز رونمایی شد و اکنون از ارزش خاصی برخوردار است.

وی بیان کرد: این مراسم دوازدهم محرم، همراه با مراسم خاص و باشکوهی از محل روستا آغاز و تا امامزاده سید مرتضی در شهر کاشمر ادامه دارد، این مراسم در حالی به روایت مردم فدافن عمری ۲۰۰ ساله دارد که تا اوایل قرن معاصر فقط در روستا برگزار می‎شد اما پس از آن در کاشمر هم این مراسم اجرا می‌شود.

رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کاشمر اظهار کرد: هرچند در برخی مناطق نخل را برروی ماشین می‏گذارند و حرکت می‎دهند اما در این روستا نخل برروی دوش حدود ۳۰ نفر از اهالی قرار می‎گیرد.

وی با بیان این‌که امروزه میراث فرهنگی لایه‎های ناملموسی را برای حفظ فرهنگ‎ها و معرفی جاذبه‎هایی که در جنس ناملموس جوامع وجود دارد استخراج می‌کند، گفت: باید بتوانیم از این آیین‎های مذهبی برای جذب توریست و گردشگر به بهترین نحو استفاده کنیم.

رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری  کاشمر ادامه داد: مراسم نخل‌گردانی و دسته بنی اسد عصر روز ۱۲محرم توسط اهالی روستای فدافن همراه با دسته بنی اسد برگزار می‌شود و در طول حرکت این مجموعه و بر اساس یک سنت قدیمی دسته بنی اسد، جریده‌ها و علامت‌ها توسط هیئت ابوالفضلی، نخل بزرگ توسط هیئت حیدری به حرکت در می‎آید.

کاشمر از خرده فرهنگ‎های بسیار ارزشمندی برخوردار است 

در ادامه یک پژوهشگر بومی منطقه کاشمر به ایسنا گفت: کاشمر از خرده فرهنگ‎های بسیار ارزشمندی برخوردار است، پیشینه آیین نخل‌گردانی در روستای فدافن از توابع بخش مرکزی کاشمر به  بیش از دو قرن می‌رسد.

لیلا قرایی افزود: براساس آنچه از بزرگان روستا نقل شده تا حدود ۱۰۰ سال قبل در روستا نخل دیگری با وزنی بیش از سه تُن بوده که توسط ۶۰ نفر حرکت داده می‎شده اما طی سالیان قبل نخلی دیگر با وزن کمتری ساخته شد.

وی ادامه داد: نخل چهار مهارکش دارد که دو نفر در جلو و دو نفر در عقب قرار می‌گیرند و با توجه به اینکه افراد زیر نخل مسیر خود را نمی‌بینند مهارکش‌ها مسیر نخل را مشخص می‎کنند و در هنگامی که قرار به ایستادن است، میخ می‌شوند تا نخل کنترل خود را از دست ندهد.

وی با اشاره به این‌که افراد زیر نخل‌، هنگامی که نخل را روی زمین می‎گذارند نواهای “حیدر حیدر” “یا علی مدد” و “یا حسین” سر می‌دهند، عنوان کرد: در گذشته  بالای نخل دو نفر سادات، چاوشی خوانی می‎کردند و کسی در داخل نخل زنگ را به صدا در می‌آورده البته افراد زیر نخل هم یا برای حرکت دادن نخل نذر داشتند یا از توانایی جسمی برخوردار بودند.

قرایی اظهار کرد: این نخل با ۷۲ تکه پارچه که سمبل ۷۲شهید دشت نینواست با عکس امام و آینه و پارچه‌های رنگارنگ و کتیبه‌هایی دور تا دور که با نام ائمه تزئین می‌شود، که این نحوه آذین بندی نشان از احترام مردم روستا به شخصیت این امام بزرگ است.

وی افزود: اسبی سفید و قوی و خون‌آلود در قسمت جلوی این نخل به همراه رکاب‌دار قرار می‌گیرد که اشاره به ذوالجناح امام حسین(ع) دارد که معمولا همه دست‌اندرکاران برپایی این آیین قدیمی مطابق رسمی معمول آن را از بزرگان خود به ارث برده‌اند.

این پژوهشگر بومی گفت:  دراجرای آیین دسته بنی‎اسد، ابتدا گروه اشقیاء قرار دارند که با اسب به تاخت می‌روند و بعد از آن ذوالجناح است، که با بستن پارچه‌های رنگی و زرین به گردنش، گوی نقره بر دمش، آینه‌ای بر پیشانی‌اش، شمشیر دو سر به شکل کمان بر روی گردنش و زدن سیب‌های سرخ بر دو سر شمشیر تزئین شده است.

وی اظهار کرد: همزمان با حرکت نخل که به باور مردم روستا تابوت حضرت سیدالشهداست؛ افرادی زنجیر زنان فریاد « حسین، حسین» سر داده و بر سر و سینه می‌زنند که «حسین شهید شد» و این نوحه‌ها را به ‌قدری تکرار می‎کنند تا دسته بنی‌اسد برای جمع آوری اجساد شهدای دشت کربلا وارد میدان شوند البته در جلوی نخل چند نفر کارشان بیل زدن است تا خار و یا سنگ موجود در مسیر را برای سهولت حرکت جمعیت هموار کنند که این افراد هم هنگام بیل زدن «علی علی» و «حیدر حیدر» می‌گویند تا نخل به مقصد برسد و وقتی نخل به مقصد رسید چون معتقدند، روح امام حسین می‌خواهد به آسمان برود نخل را می‌چرخانند.

این پژوهشگر ادامه داد: پس از این‌که دسته بنی‌اسد بر سر جنازه شهدا می‌رسد، فریاد می زنند «بنی‌اسد غوغا کنید، نعش حسین پیدا کنید» تا این‌که به جایگاه می‌رسند و مشغول جمع‌آوری اجساد شهدا می‌شوند و در حین این کار نوحه‌خوانی نیز می‌کنند.

وی بیان کرد: این مراسم پیش‌تر فقط در روستای فدافن  اجرا می‌شد ولی سال‌هاست کاشمری‌ها نیز از حرکت دسته بنی اسد و اجرای آیین نخل‌گردانی در شهر بی‌نصیب نیستند.

قرایی در ادامه به جزئیات تاریخی دسته بنی اسد اشاره کرد و گفت: براساس آنچه در تاریخ آمده بنی‎اسد نام تیره‎ای از قبیله مشهور عرب است که در قیام امام حسین(ع) به سه دسته موافق حضرت، مخالف و بی‎طرف تقسیم شدند.

قرایی افزود: پس از شهادت سیدالشهدا و یاران ایشان، زنان بنی اسد که جزء دسته بی‎طرفان بودند وقتی گذرشان به میدان جنگ افتاد و اجساد امام و یارانش را در زیر آفتاب سوزان مشاهده نمودند سخت تحت تأثیر قرار گرفته و به سرزمین غاضریه شتافتند و مردان خود را برای دفن اجساد شهدا خبر کردند.

وی عنوان کرد: هرچند مردان قبیله از ترس ابن زیاد حاضر نشدند در خاک سپاری اجساد شرکت کنند؛ اما زنان بنی اسد خود بیل و کلنگ برداشتند و به سمت کربلا حرکت نمودند، پس از مدت کوتاهی، وجدان مردان قبیله بیدار شده و به دنبال زنان حرکت کرده و به دفن پیکر مطهر شهدا پرداختند.

این پژوهشگر بومی منطقه کاشمر گفت: این فداکاری بنی‎اسد سبب شهرت آنان در میان شیعیان جهان شده و مردم روستای فدافن با تاسی از این باور صدها سال است با نمایش آیین‌ها و حرکت کجاوه‌هایی ضمن برپایی عزاداری و سینه زنی، حرکت سمبلیک دسته بنی اسد و نخل‌گردانی را در روز دوازدهم محرم اجرا می کنند و امسال نیز مسیر حرکت این کاروان از خیابان قائم به سمت امامزاده سید حمزه(باغمزار) خواهد بود.