شانس درمان ۵ بیماری لاعلاج با سلول‌ بنیادی

به گزارش قائم آنلاین، فاطمه سامعی؛ کودکانی که در دهه ۸۰ و اوایل ۹۰ در ایران مبتلا به سرطان بوده‌اند و امروز با عبور از بیماری سخت، روزهای نوجوانی را پست سر می‌گذارند، همه یک ردپای مشترک دارند.

در همه این نوجوان‌های امروز، نشانه‌‌ای از سیر پیشرفت دانش درمان سرطان و سلول‌های بنیادی در کشور دیده می‌شود، مسیری که طی ۱۵ سال به تدریج و با دلسوزی متخصصانی از همین کشور پیش رفته و اکنون به ثمر رسیده است.

روزهایی که همه امید کودکان سرطانی به یک بیمارستان و یک پزشک ختم می‌شد امروز دیگر خاطره‌ای از یک موفقیت شده‌اند.

امیرعلی حمیدیه فوق تخصص خون و سرطان کودکان (انکولوژی) و رئیس مرکز جامع پیوند سلول‌های بنیادی مرکز طبی کودکان، فصل مشترک همه نخستین پیوندهای سلول‌های بنیادی خون‌ساز در کشور است؛ با او گفت‌وگو نشسته‌ایم تا این روزها که سرطان پرتکرارتر از همیشه شده است، پاسخ یکی از مهم‌ترین سوالات‌ افراد درگیر با این بیماری را از او بگیریم.

آنچه در مصاحبه با امیرعلی حمیدیه می‌خوانید:

چطور چادرهای خانواده‌های بیماران سخت علاج در حاشیه بیمارستان کاهش یافت

ایران با رکورد ۱۲۰۰ پیوند سلول‌ بنیادی خون‌ساز از وضعیت نامناسب خارج شد

کاهش چشمگیر هزینه پیوند سلول‌های بنیادی خون‌ساز با را‌ه‌اندازی شبکه ملی اهدا کنندگان ایرانی

۱۰ سال همه پیوندهای سلول‌های بنیادی به یک پزشک ختم می‌شد اما امروز در پزشک متخصص پیوند بی‌نیاز شده‌ایم

انجام پیوند‌های ساده‌تر در استان‌ها و ارجاع پیوند سخت به یک بیمارستان در تهران

۵ گروه از بیماران لاعلاج که شانس درمان با سلول‌های بنیادی خون ساز را دارند

شانس درمان کودکان مبتلا به سرطان خون نسبت از بزرگسالان بیشتر است

 یکی از مشکلات کشور در زمینه پیوند سلول‌های بنیادی کم بودن تعداد مراکز پیوند در کشور است که در حال حاضر ظرفیت پیوند از نیاز کشور کمتر است، چرا بسیاری از بیماران برای پیوند سلول‌های بنیادی خون‌ساز باید به تهران بیایند که این اجبار مشکلات زیادی را برای خانواده ها در پی دارد.

حمیدیه: این صحبت که تعداد پیوندهای سلول‌های بنیادی خون ساز هنوز در کشور کافی نیست، صحیح است. ایران ۸۲ میلیون نفر جمعیت دارد و بر اساس کشور ۸۲ میلیون نفری سالانه حدود ۲ هزار پیوند سلول بنیادی خونساز در کشور مورد نیاز است.

* کاهش چادرهای اسکان خانواده‌ بیماران در حاشیه بیمارستان‌ها

در سال‌های اخیر تا حد خوبی در این زمینه پیشرفت داشته‌ایم؛ زیرا در ۴ یا ۵ سال گذشته مشکلات بسیار بود و اغلب بیماران برای دریافت پیوند سلول های بنیادی خون‌ساز حتما باید به تهران مراجعه می‌کردند یا به جز تهران به شیراز هم می‌توانستند مراجعه کنند اما به طور کلی سختی‌های زیادی را تحمل می‌کردند.

عمل پیوند سلول‌های بنیادی خون‌ساز، یک کار یک روزه، یک هفته‌ای یا حتی یک ماهه نیست و گاهی بیمار تا ۶ ماه مجبور است در تهران و در شهر محل پیوند بماند و در نتیجه این اجبار، مشکلات عدیده‌ای ایجاد می‌شد؛ از جمله چادرهایی که در کنار بیمارستان‌ها نصب می‌شد و بسیار حاشیه‌ساز شده بودند که البته در سال‌های اخیر این چادرها جمع‌آوری شدند یا حداقل تعداد آنها کمتر شده است.

* ایران با رکورد ۱۲۰۰ پیوند سلول‌ بنیادی خون‌ساز از وضعیت نامناسب خارج شد

حمیدیه: در سال‌های اخیر، تعداد مراکز پیوند در کشور به ۱۸ مرکز افزایش یافته است و در این ۱۸ مرکز در مجموع سالانه ۱۲۰۰ مورد پیوند سلول‌های بنیادی خون‌ساز در کشور انجام می‌‌شود؛ به این معنا که از آمار سالانه چند صد پیوند سلول‌های بنیادی خون‌ساز در کشور در چند سال پیش، یک باره عدد هزار پیوند را گذرانده‌ایم و در حال حاضر از آمار ۱۲۰۰ پیوند هم عبور کرده‌ایم؛ هر چند این تعداد پیوند در سال کافی نیست اما از وضعیت نامناسب خارج شده‌ایم و تعداد پیوندهای سالانه در کشور تقریبا خوب است.

در حال حاضر پیوندهای خاص فقط در یک یا دو بیمارستان در تهران قابل انجام است اما اغلب پیوندهای مرسوم در مراکز ۱۸ گانه پیوند سلول‌های بنیادی خون‌ساز انجام می‌شود.

بحث توسعه پیوند سلول‌های بنیادی خون‌ساز در کشور، فقط مراکز پیوند را شامل نمی‌شود بلکه بخشی دیگری از این زنجیره، مراکز پذیره نویسی اهدا کنندگان سلول‌های بنیادی است.

* کاهش چشمگیر هزینه پیوند با را‌ه‌اندازی شبکه ملی اهدا کنندگان سلول‌های بنیادی خونساز ایران 

حمیدیه: در حال حاضر مراکز پذیره نویسی اهدا کنندگان سلول‌های بنیادی با همکاری وزارت بهداشت و معاونت علمی فناوری و ریاست جمهوری توسعه پیدا کرده و شبکه ملی اهدا کنندگان سلول‌های بنیادی خون‌ساز ایران در معاونت درمان وزارت بهداشت ایجاد شده است، ۱۳ مرکز پذیره نویسی از شهرهای مختلف ایران به این شبکه ملی متصل شده‌اند.

با راه‌اندازی این شبکه، تعداد قابل توجهی از بیماران نیازمند به پیوند دهنده سازگار غیرخویشاوندی، از یک اهدا کننده ایرانی این سلول‌ها را دریافت کرده‌اند که هزینه برای بیمار فوق العاده کاهش پیدا کرده است.

* ۱۰ سال همه پیوندهای سلول‌ بنیادی به یک پزشک ختم می‌شد امروز در پزشک متخصص پیوند بی‌نیاز شده‌ایم

 افرادی که در دهه ۸۰ پیوند سلول‌های بنیادی خون‌ساز را دریافت کرده‌اند و اکنون به سن نوجوانی رسیده‌اند، اعلام می‌کنند که در بیمارستان شریعتی و توسط دکتر حمیدیه پیوند گرفته‌اند، چرا همه پیوندهای یک دهه در کشور فقط به یک پزشک ختم می‌شود؟ امروز وضعیت کشور در زمینه تعداد پزشکان آموزش دیده که قادر به انجام پیوند سلول‌های بنیادی خون‌ساز هستند، چگونه است؟

حمیدیه: در سال ۸۶ که نخستین بخش پیوند سلول‌های بنیادی کودکان در دانشگاه علوم پزشکی تهران راه‌اندازی شد، سعی کردم که از سال اول پزشکان دیگر را برای این درمان جذب کنم و در این مرکز آموزش دهم.

اکنون در سراسر ایران این نیروها پخش شده‌اند و حتی پزشکان کشورهای دیگر هم مراجعه کردن به ایران و دوره دیدند و به کشورهای خود بازگشتند و این کار را انجام می‌دهند.

حدود ۱۲ تا ۱۱ پزشک تعلیم داده شده‌اند که همه آنان فوق تخصص بوده‌اند و از دانشگاه علوم پزشکی معرفی شدند و نزد من آموزش پیوند کودکان را دیدند. این متخصصان اکنون که دیگر مرکز پیوند کودکان در ایران توسعه پیدا کرده است در آن مشغول هستند.

همچنین از آنجا که عضو هیأت رئیسه مرکز پیوند آسیا و اقیانوسیه هم هستم که منطقه بزرگی از غرب آسیا تا استرالیا را شامل می‌شود سعی کردم که به کشورهای دیگر هم در زمینه آموزش پزشکان پیوند سلول‌های بنیادی خون‌ساز کمک کنم و در نتیجه هم اکنون پزشکانی از کشورهای دیگر از جمله بنگلادش، عراق و سوریه در حال آموزش هستند که آنها هم بتوانند با دانشی که از ایران یاد می‌گیرند و در کشور خود پیاده سازی می‌کنند، بیمارانی بومی دارای بیماری‌های صعب‌العلاج را درمان کنند.

پیوند سلول‌های بنیادی خون‌ساز، بیماران مربوط به دهه ۸۰ و اوایل دهه ۹۰ همه به عهده من بودند که کار بسیار سخت و لطف پروردگار بود که این مسؤولیت را در سال ۸۶ در بخش پیوند کودکان در دانشگاه علوم پزشکی تهران داشتم.

*انجام پیوند‌های ساده‌تر در استان‌ها و ارجاع پیوند سخت به یک بیمارستان در تهران 

 با توجه به اینکه ۱۸ مرکز پیوند سلول های بنیادی در کشور ایجاد شده و انجام این پیوند از انحصار یک بیمارستان در تهران یا در شیراز خارج شده است، آیا اکنون مواردی وجود دارد که حتما باید در بیمارستان خاصی و توسط پزشک خاصی انجام شوند؟ اکنون چه مواردی فقط در مرکز طبی کودکان قابل پیوند هستند؟

حمیدیه: اکنون دیگر مرکز طبی کودکان تقریبا به مرکز پذیرش پیوندهای سخت تبدیل شده است.

پیوندهای سخت برای مثال کودکانی بچه‌هایی هستند که گاهی در سن دو ماهگی نیاز به پیوند سلول‌های بنیادی خون‌ساز  دارند که پیوند سلول بنیادی برای کودک ۲ ماهه کار بسیار مشکلی است.

همچنین پیوندهای نیمه سازگار از جمله پیوندهای سخت هستند. در بحث پیوند تا چند سال پیش هدف فقط این بود که  پیوند سازگار را انجام دهیم اما اکنون سلول‌های بنیادی خون‌ساز نیمه سازگارها را هم می‌توانیم پیوند کنیم؛ پیوندهایی که در آن سلول‌های بنیادی خون‌ساز خانواده بیمار اصلا با بیمار سازگاری ندارند، اتفاقا تاکنون این پیوندها با نتایج خوبی همراه بوده است.

علاوه بر این، در حال حاضر قسمت عمده پیوندهای بند ناف در مرکز طبی کودکان انجام می‌شود.

همه این پیوندها، از جمله پیوندهای سخت است که در حال حاضر در بیمارستان مرکز طبی کودکان انجام می‌شود و اغلب پیوندهای مرسوم در دیگر مراکز پیوند سلول‌های بنیادی خون‌ساز کشور انجام می‌شود.

* ۵ گروه از بیماران لاعلاج که شانس درمان با سلول‌های بنیادی خون ساز را دارند

 در حال حاضر چه بیماری‌هایی به صورت عملی و محقق شده توسط سلول‌های بنیادی خون‌ساز درمان می‌شوند؟

حمیدیه: به طور کلی حدود ۷۰ تا ۸۰ نوع از بیماری‌ با سلو‌ل‌های بنیادی خون‌ساز درمان می‌شود. این بیماری‌ها به ۵ دسته کلی تقسیم می‌شوند. نخست بیماری‌های خونی بدخیم؛ مانند سرطان‌های حاد و مزمن، بیماری‌های خونی غیر بدخیم؛ مانند تالاسمی ماژور،‌کم کاری مغز و استخوان، سوم؛ بیماری‌های نقص ایمنی ارثی و کشنده که با پیوند سلول‌های بنیادی درمان می‌شوند.

دسته چهارم بیماری‌های متابولیک ارثی است که بسیار پرهزینه و کشنده هستند که قسمت اعظم این بیماران هم برای پیوند سلول های بنیادی خون‌ساز مراجعه می‌کنند و دسته پنجم برخی از تومورهای جامد است که برای درمان نیاز به پیوند سلول‌های بنیادی خون‌ساز دارند.

* شانس درمان بیشتر کودکان مبتلا به سرطان خون نسبت به بزرگسالان

 آن چه که در جامعه می‌بینم این است که برای مثال در بیماری سرطان خون وقتی کودکان به این بیماری مبتلا هستند احتمال درمان آنها بیشتر است و راه‌های درمان بیشتری هم به آنان پیشنهاد می‌شود تا وقتی که فردی بزرگسال به این بیماری مبتلا می‌شود، چرا تلاش و شانس درمان برای کودکان بیشتر از افراد بالغ است؟ 

حمیدیه: این صحبت کاملا صحیح است؛ زیرا نتایج پیوند سلول‌های بنیادی خونساز در سن کمتر از ۱۸ سال و در دوره کودکی با نتایج افراد بالغ متفاوت است و درصد موفقیت در درمان کودکان بیشتر از افراد بزرگسال است و بیش از ۷۰ درصد کودکان مبتلا به سرطان خون علاج قطعی می‌شوند.

برای مثال وقتی یک کودک ۵ ساله پیوند سلول‌های بنیادی خون ساز می‌شود، این کودک قبل از پیوند احتمال ۷۰ درصد مرگ قطعی داشته است، معمولا بیمارانی که به ما (مرکز طبی کودکان) ارجاع می‌شوند شانس زندگی صفر دارند که شانس صفر را به ۷۰ درصد می‌رسانیم و علاوه بر این، این کودک حدود ۵۰ یا ۶۰  یا ۷۰ سال دیگر هم می‌تواند عمر کند که بسیار دلچسب است.

اما در افراد بالغ نتیجه میزان موفقیت کمتر است، شانس موفقیت حدود ۲۰ درصد کمتر از کودکان است. علاوه براین، سال‌هایی که فرد پس از پیوند زنده می‌ماند کمتر است، برای مثال یک فرد ۶۰ ساله پیوند می‌شود و اگر پیوند هم موفقیت آمیز باشد ممکن است مانند در اثر بیماری‌های دیگری فوت کند، زیرا سن او بالا‌تر رفته است.

در نتیجه، نتایج پیوند سلول های بنیادی خونساز در کودکان هزینه و اثربخشی بسیار خوبی خواهد داشت و فرد ۵ ساله تا ۷۰ سالگی زنده بماند؛ همچنان که برخی از کودکانی که پیوند سلول بنیادی شده‌اند در حال حاضر در دانشگاه دانشجوی رشته پزشکی شده‌اند یا رشته‌های مختلف علوم مهندسی را می‌خوانند، شاغل شده یا ازدواج کرده‌اند و بچه‌دار شده‌اند و یک زندگی جدید را آغاز کرده‌اند.

 در بچه‌ها ترغیب و تلاش بیشتر است که باید پیوند سلول های بنیادی خون‌ساز انجام شود و کودکان علاج قطعی می‌شود اما در بزرگسالی عوارض پیوند بسیار بیشتر است و علاج قطعی هم نمی‌شود.