رئیس‌کل بانک مرکزی: اینستکس فقط حرف است

همتی نخستین عضو دولت روحانی نیست که نسبت به کارآیی نداشتن اینستکس موضع می‌گیرد.

حسن روحانی اوایل تیرماه امسال و تنها چند روز مانده به اجرای گام دوم کاهش تعهدات هسته‌ای ایران، اینستکس را به‌دردنخور نامید. او که در جلسه هیات دولت سخن می‌گفت، سازوکار مالی اروپایی‌ها (اینستکس) را تنها اقدامی نمایشی دانست و افزود: امروز اینستکس تنها سازوکاری بدون پول است و اینستکس توخالی به هیچ دردی نمی‌خورد اما اگر اینستکس فعال شده و پول فروش نفت ایران به آنها به‌واسطه آن حاصل شود با وجود ایرادات آن، می‌توان تا حدی آن اقدام را قبول کرد. وزیر نفت نیز تیرماه امسال در اظهارنظری به پاسخگو نبودن اینستکس اذعان کرد. بیژن زنگنه که برای نشست اوپک به وین رفته بود، در بدو ورود به هتل کوبورگ، در جمع خبرنگاران اذعان کرد: اگر اینستکس را به عنوان یک عملیات در نظر بگیرند، بدون واریز مطمئن پول به آن یا با واریز ۴ – ۳ میلیون دلار یا یورو، این سازوکار پاسخگو نیست؛ باید پول نفت به آن واریز شود.

دبیر شورای عالی امنیت ملی دیگر مقام دولتی بود که البته بدون نام بردن از اینستکس، رویکرد برجامی اروپایی‌ها در قبال ایران را زیر سوال برد. علی شمخانی تیرماه گذشته طی یادداشتی با اشاره به بدعهدی‌‌های طرف‌‌های اروپایی برجام نوشت: با گذشت یک سال از خروج آمریکا از برجام و «صبر» ایران برای فرصت‌دادن به دیپلماسی، کشورهای اروپایی نشان دادند اگرچه در کلام، مواضع متفاوتی نسبت به آمریکا اتخاذ می‌کنند اما در عمل به تقویت بردارهای فشار واشنگتن علیه ایران یاری رساندند. اروپا تاکنون حاضر نشده هیچ هزینه‌ای برای نجات برجام که دستاوردی تاریخی برای این اتحادیه است پرداخت کند و به نظر می‌رسد از تداوم شرایط موجود که ثمره آن، فشار آمریکا به ایران و بهره‌برداری سیاسی و امنیتی اروپا از آن است، احساس رضایت می‌کند. بدون شک، بیانیه اخیر وزرای خارجه ۳ کشور اروپایی و بازی تحریمی ترامپ، ۲ روی یک سکه است که نقوش آن پس از گذشت یک سال از گفت‌وگوهای بی‌حاصل با اروپا بیش از پیش در حال نمایان ‌شدن است.

انتقاد و اعتراض، رویکرد غالب مقامات دولتی در قبال اروپا و اینستکس طی ۲۰ ماه گذشته بود، با این حال یک صدای متفاوت از دولت درباره اینستکس تعجب همگان را برانگیخت. محمدجواد ظریف دهم تیرماه امسال در اولین اظهارنظر رسمی خود پس از اعلام عملیاتی شدن سازوکار مالی اینستکس در ادعایی عجیب این کانال مالی را دارای اهمیتی استراتژیک خواند.

او در این‌باره گفت: «اینستکس اگرچه پاسخی به تعهدات اروپایی‌ها و خواست ایران نیست اما یک ارزش استراتژیک و راهبردی دارد و آن این است که نزدیک‌ترین متحدان آمریکا در روابط اقتصادی خود در حال فاصله گرفتن از آمریکا هستند!» ظریف البته یک بار دیگر نیز تلاش کرده بود بدقولی اروپایی‌ها برای جبران تبعات خروج آمریکا از برجام را توجیه کند. آذرماه سال گذشته و در شرایطی که انتقادات به ۳ کشور اروپایی برای راه‌اندازی نکردن سازوکار ویژه مالی موسوم به SPV بالا گرفته بود، ظریف در اظهارنظری عجیب مدعی شد: «با توجه به اینکه آمریکایی‌ها به محض اطلاع پیدا کردن از هر تحولی می‌خواهند مانع اجرای آن شوند، اروپایی‌ها می‌خواهند این مرحله را به صورت محرمانه دنبال کنند تا به نتیجه برسند. بنابراین خودشان این مرحله را به صورت مخفیانه پیگیری می‌کنند و وقتی به نتیجه رسیدند اعلام می‌کنند». البته خود ظریف نیز چند ماه بعد به نافرجامی مذاکرات با اروپا پی برد و اذعان کرد ۳ کشور اروپایی حتی به یک درصد تعهدات خود در قبال ایران نیز عمل نکرده‌اند.

ابراز ناامیدی ۲ مقام اقتصادی (سیف و همتی) از نتایج اقتصادی ۲ پروژه اصلی دولت روحانی یعنی برجام و مذاکرات اروپایی که برای اولی ۳ سال و برای دومی حدود ۲ سال زمان صرف شد، نشان می‌دهد برخلاف فضاسازی‌های دولتی پیرامون آورده‌های اقتصادی مذاکره با غرب، این رویکرد هیچ صرفه اقتصادی برای کشور و مردم نداشته و لازم است دولت به تجدیدنظر در مسیر خود بپردازد. این موضوع بویژه درباره اظهارات اخیر همتی، اهمیتی دوچندان می‌یابد، چرا که ایران تا چند روز دیگر باید گام پنجم کاهش تعهدات هسته‌ای خود را بردارد و از آنجایی که ۴ گام قبلی نتوانسته اروپایی‌ها را برای انجام تعهدات‌شان مجاب کند، لازم است در گام پنجم اقدامی قاطع در دستورکار قرار گیرد؛ اقدامی که بازخورد آن در اروپا «صرفا حرف» نبوده و به دستاوردهای ملموس برای کشور و مردم منجر شود.