موانع توسعه کارآفرینی در محروم‌ترین استان ایران

به گزارش قائم آنلاین، استان سیستان و بلوچستان از لحاظ سطح توسعه‌یافتگی، به عنوان محروم‌ترین استان کشور شناخته می‌شود.

بر اساس نتایج آمارگیری سال ۱۳۹۱ این استان در تمامی شاخص‌های توسعه انسانی برنامه توسعه ملل متحد پایین‌ترین سطح را در مقایسه با سایر استان‌های کشور، به خود اختصاص داده است.

شهرستان سرباز در جنوب‌شرقی استان سیستان و بلوچستان واقع شده است. این شهرستان از طرف شرق ۱۲۰ کیلومتر با کشور پاکستان مرز دارد و از جنوب به شهرستان چابهار و از غرب با شهرستان قصرقند و از شمال با شهرستان و مهرستان و ایرانشهر همسایه است.

بر اساس آمار سال ۱۳۹۱ نرخ بیکاری شهرستان سرباز ۳۰ درصد و نرخ مشارکت اقتصادی آن ۲۸ درصد است. علی‌رغم محرومیت محسوس در این منطقه، بررسی‌ها نشان می‌دهد این استان ظرفیت‌های ویژه‌ای دارد که بهره‌گیری از کارآفرینی فناورانه می‌تواند موجبات توسعه این منطقه را فراهم کند.

به همین منظور جواد کیخاکهن، مرتضی اکبری و سید رضا حجازی؛ پژوهشگران دانشکده کارآفرینی دانشگاه تهران به موانع توسعه کارآفرینی در این منطقه را بررسی کردند.

برای انجام این مطالعه با ۲۲ نفر از مسئولان دولتی، کارشناسان محلی و کارآفرینان و تولیدکنندگان شهرستان سرباز استان سیستان و بلوچستان مصاحبه انجام شد.

پس از بررسی مباحث مطرح‌شده از مصاحبه‌ها، موانع توسعه کارآفرینی فناورانه این منطقه در ۹ بخش دسته‌بندی شد.

۱۳ زیر مولفه مربوط به مسائل اقتصادی، ۱۲ زیر مولفه مربوط به مسائل آموزشی، هشت زیر مولفه مربوط به مسائل روان‌شناسی، هفت زیرمولفه مربوط به مسائل زیرساختی، ۹ زیرمولفه مربوط به مسائل سیاسی، شش زیر مولفه مربوط به مسائل مدیریتی، هفت زیرمولفه مربوط به مسائل فناورانه، هفت زیر مولفه مربوط به مسائل منابع انسانی و هفت زیر مولفه نیز مربوط به مسائل فرهنگی و اجتماعی است.

بر اساس یافته‌های این مطالعه، پژوهشگران موانع توسعه کارآفرینی فناورانه این منطقه را به شرح زیر عنوان کرده‌اند:

موانع اقتصادی

این منطقه باتوجه به شرایطی که بر آن حاکم است، از فقدان منابع مالی خطرپذیر در حوزه کارآفرینی فناورانه رنج می‌برد. این در حالی است که سازمان‌های دولتی و خصوصی منطقه مورد نظر نیز مدل حمایت مالی مناسبی برای کسب‌وکارهای فعال در این منطقه ندارند. علاوه بر این ضعف اقتصادی مردم نیز به این عقب‌ماندگی قوت بخشیده است. چرا که مردم منطقه توانایی بهره‌گیری از فناوری‌های روز را جهت توسعه کسب‌وکارهای خود ندارند.

به‌علاوه همسایگی این منطقه با کشور پاکستان و شرایط جغرافیایی ویژه آن، این منطقه را تبدیل به یکی از کریدورهای اصلی قاچاق در کشور کرده است. قاچاق سوخت، دلال‌محور بودن کسب و کارهای منحصر به فرد منطقه مثل خرما و نخلستان، دور بودن از مرکز و هزینه سربار حمل و نقل و عدم رقابت‌پذیری در بازار به دلیل افزایش هزینه‌های، توسعه‌کارآفرینی فناورانه منطقه را با چالش روبرو کرده است.

موانع آموزشی

از جمله زیرساخت های آموزشی در کل شهرستان سرباز، تنها یک شعبه دانشگاه پیام‌نور و یک مرکز فنی و حرفه‌ای در شهر راسک و یک دانشگاه علمی و کاربردی در مرکز بخش (سرباز کلات) است. این مراکز به نسبت جمعیت شهرستان به لحاظ کمی و کیفی محدود است و کافی نیست.

نوع آموزش و مفاد آموزشی این مراکز نیز مناسب نیست و به حوزه کارآفرینی فناورانه نمی‌پردازند. عدم وجود آموزش‌های مکمل و استاندارد، عدم پرداختن به پژوهش‌های کاربردی جهت رفع نیزا منطقه، ضعف کار علمی و آموزشی در سازمان‌های متولی امر و …

موانع روان‌شناسی

برخی از اتفاقات و استمرار شرایط خاص منطقه، رفته رفته باور و روان مردم منطقه را تحت‌تاثیر قرار داده است؛ به گونه‌ای که جز فرهنگ این جامعه شده‌است و توسعه کارآفرینی فناورانه را تحت تاثیر قرار داده است.

دیدگاه‌های سنتی مردم و ممانعت آن‌ها در مقابل پذیرش فناوری و نوآوری موجب سختی فعالیت‌های فناورانه شده است.

عدم وجود نمونه‌های موفق باعث شده انگیزه‌های فعالیت‌های نوآورانه و فناورانه را از بین برود.

عدم وجود حمایت‌های مالی و معنوی برای افراد پیشرو و همچنین به مخاطره افتادن امنیت روانی سرمایه‌گذاران به دلیل شرایط منطقه و … باعث شده زندگی در این شرایط ملکه ذهن و عادت مردم شده و تغییر را برای آن‌ها بی‌معنا، بی‌فایده و نشدنی جلوه داده است.

موانع زیرساختی

کمبود امکانات زیرساختی و وجود موانع زیرساختی در این منطقه بسیار محسوس و قابل لمس است. علاوه بر زیرساخت‌های تولید زیرساخت‌ها حیاتی مثل جاده، شبکه مخابراتی و … نیز دچار مشکل است.

موانع سیاسی

منظور از موانع سیاسی، آن دسته از موانعی است که مربوط به سیاست‌گذاری‌ها اعم از سیاست‌های حمایتی، قانون‌گذاری، مالی و … است. بروکراسی‌های اداری، ضعف در قوانین و مقررات و مجوزهای متعدد، عدم سیاست‌گذاری جامع، مشخص جهت ایجاد امنیت سرمایه‌گذاری و … از جمله موانع سیاسی در منطقه سرباز استان سیستان و بلوچستان است.

موانع مدیریتی

عدم عملکرد مناسب سازمان‌های ذی‌ربط در ترویج کارآفرینی و ضعف در بهره‌برداری از منابع و فرصت‌های موجود نشان از عدم بلوغ سازمان‌های متولی می‌دهد. چرا که منطقه موردنظر فاصله چندانی با منطقه آزاد چابهار ندارد.

موانع فناورانه

در بسیاری از استان‌های کشور به واسطه استقرار صنایع مختلف اعم از صنایع دفاعی و غیردفاعی، توسعه و رشد فناوری و کسب‌وکارهای فناورانه از پیشرفت و توسعه بیشتری برخوردار بوده است.

عدم استقرار صنایع موفق متوسط و کلان در استان سیستان و بلوچستان خود یکی از مواردی است که سرعت انتقال دانش‌وفناوری و رشد کارآفرینی فناورانه را در استان و منطقه با کندی روبه‌رو کرده است.

موانع منابع انسانی

بسیاری از موانع مذکور در این منطقه به‌ویژه ضعف در آموزش، باعث شده است که این منطقه با ضعف نیروی انسانی کارآمد و در واقع رهبران کارآفرین روبه‌رو شود.

موانع فرهنگی

باورهای قدیمی و ذائقه سنتی عموم مردم، آموزش‌پذیری و استانداردپذیری آن‌ها را تقلیلی داده است.

سختی زندگی، گونه‌ای از قناعت را در آن‌ها ایجاد کرده است که آن‌ها را راضی به شرایط فعلی می‌کند. به علاوه بعضی از باورهای مذهبی مردم نیز مانند اعتقاد به حرام بودن وام‌های دارای کارمزد و سود بانکی نیز فعالیت‌های توسعه‌ای را برای بسیاری از سازمان‌هی متولی امر محرومیت‌زدایی دشوار کرده است.

این موانع چگونه رفع می‌شوند؟

پژوهشگران این مطالعه با بررسی موانع کارآفرینی در این منطقه، پیشنهاداتی را برای رفع این موانع ارائه کردند:

– طراحی مدل کارآفرینی فناورانه منطقه‌ای جهت سیاست‌گذاری توسعه کارآفرینی فناورانه و شروع حل نیازهای فناورانه رسته‌های شغلی غالب در منطقه؛

– ورود سازمان‌های دولتی و خصوصی جهت فعالیت و سیاست‌گذاری فرهنگی و اقتصادی جهت حمایت مالی و معنوی از ایجاد و توسعه کسب‌وکارهای منطقه

– توانمندسازی و ایجاد شبکه‌ای از نخبگان کارآفرینی فناورانه و ایجاد تیم‌های اقتصادی جهت استقرار و اجرا پروژه‌های مشارکتی به منظور توسعه کارآفرینی فناورانه و ایجاد انگیزه در مردم

– آموزش جوانان و نیروی بومی توسط تیم‌های مستقر و کمک به توسعه نیروی انسانی

– بهره‌گیری از ظرفیت دانشگاه‌های استان و بدنه دانشجویی کارشناسی و کارشناسی ارشد برای حل نیازهای فناورانه با سطح فناوری پایین مورد نیاز کسب‌وکارهای منطقه

– توجه به ظرفیت‌های ویژه منطقه نظیر خرما، ترویج و توسعه صنایع تبدیلی خرما به عنوان مزیت منطقه و ایجاد بستر توسعه فناوری و کارآفرینی فناورانه در این حوزه؛

– بهره‌گیری از فرصت مرز و مراودات مرزی با ورود حاکمیت و سیاست‌گذاری‌های اقتضایی در منطقه.

یافته‌های این مطالعه به صورت مقاله علمی پژوهشی با عنوان «شناسایی موانع توسعه کارآفرینی فناورانه منطقه‌ای (مورد مطالعه: شهرستان سرباز)» در فصل‌نامه پژوهش‌های روستایی دانشگاه تهران منتشر شده است.