اصول مناظره رضوی

به گزارش قائم آنلاین، روزنامه وطن امروز نوشت: «حجت‌الاسلام محمدمهدی تسخیری سال‌هاست در قامت ریاست مرکز گفت‌وگوی ادیان سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، نماینده جمهوری اسلامی در گفت‌وگو با دیگر ادیان است. حجت‌الاسلام تسخیری با توجه به همین تجربه در گفت‌وگو با «وطن امروز» به بررسی گفت‌وگوهای امام رضا علیه‌السلام با نمایندگان سایر ادیان و مکاتب پرداخت و سعی کرد با تحلیل این گفت‌وگوها، به برخی اصول حاکم بر آداب گفت‌وگو در سیره امام رضا علیه‌السلام بپردازد.

متن این گفت‌وگو که به صورت یادداشت تنظیم شده در ادامه می‌آید.

نکته‌ای را در ابتدا تذکر بدهم که ما در اینجا نمی‌خواهیم به بحث تاریخی درباره مناظره‌ها و گفت‌وگوهای امام رضا(ع) با روسای سایر ادیان و مکاتب بپردازیم. بلکه می‌خواهیم روح این گفت‌وگوها را مورد بررسی قرار دهیم و از آن الگوبرداری کنیم. همان‌ طور که مستحضرید ما روایاتی داریم که به شرح وقایع تاریخی جلسات امام رضا(ع) با افرادی از سایر ادیان و مکاتب می‌پردازد. در این گفت‌وگوها دریایی از معارف و دانستنی‌ها نهفته است که شایسته است به دقت مورد بررسی قرار بگیرد و مورد الگوگیری واقع شود.

نکته اولی که درباره این گفت‌وگوها لازم است به آن دقت شود، «مخاطب‌شناسی» امام رضا(ع) است. امام رضا(ع) در این گفت‌وگوها یک مخاطب‌شناسی کم‌نظیر دارد. شما نگاه کنید جاثلیق در ابتدای جلسه با امام رضا(ع) رو به مأمون می‌کند و می‌گوید: من چگونه با کسی بحث کنم که نه دین او را قبول ندارم، نه پیامبر او را؟ امام رضا(ع) در جواب این حرف جاثلیق می‌گوید: من به همان چیزی که تو قبول ‌داری استدلال می‌کنم. رفتار امام رضا نشان می‌دهد ایشان ابتدا مخاطب را در نظر می‌گیرد که آیا باید با طرف مقابل بحث درون‌دینی کرد یا برون‌دینی؟ درون‌مذهبی یا برون‌مذهبی؟ یا نه اصلا ملحد و دهری است.

نکته دومی که در مناظرات امام رضا(ع) به چشم می‌خورد، روش بحث و نوع استنادهای ایشان است. وقتی طرف مقابل دهری و ملحد است، حضرت از استدلال‌های ادیانی که مبتنی بر ایمان است استفاده نمی‌کند، بلکه از براهین عقلی استفاده می‌کند. این نکته مهمی است. گاهی ما در روش بحث با دیگران، بحث را از جایی شروع می‌کنیم که اصلا مورد موافقت طرف مقابل نیست. برای همین توافقی شکل نمی‌گیرد.

نکته سوم این است که اخلاق حضرت در حین گفت‌وگو، مبتنی بر احترام مقابل و طمانینه است. شما نگاه کنید در روایت آمده است که امام رضا(ع) اول جلسه، وضو می‌گیرند، این یعنی به جنبه الهی آن جلسه نظر دارند، یعنی به خاطر خدا می‌خواهند گفت‌وگو کنند، بعد هم که وارد جلسه می‌شوند به همگی سلام می‌کنند. خود این سلام معنا دارد؛ سلام یعنی سلم و دوستی. یعنی من هرگز بدخواه تو نیستم. به دنبال آزار تو نیستم. من در سلم و سلامت با تو هستم. خب! حضرت بدو ورود این گونه سلام می‌کند، یعنی من بدخواه و دشمن شما نیستم، می‌خواهم شما را به خاطر خدا به راه خدا دعوت کنم، می‌خواهم برای کشف حقیقت با شما گفت‌وگو کنم. به همین دلیل است که رعایت اخلاق در حین گفت‌وگو، در حد اعلا در روش و منش امام رضا(ع) دیده می‌شود. نه تنها در سیره امام رضا(ع)، بلکه در سیره سایر اهل‌ بیت نیز ما این رفتار را می‌بینیم. وقتی آن ملحد با فضل، شاگرد امام صادق(ع) بحث می‌کند، فضل ناگهان عصبانی می‌شود، ملحد از او سوال می‌کند: تو متعلق به کدام مکتب هستی؟ می‌گوید: متعلق به مکتب جعفر بن محمد. ملحد می‌گوید: نه این گونه نیست! من بارها با جعفر بن‌ محمد صحبت کرده‌ام. او هیچ‌گاه کلام مرا قطع نمی‌کرد، طوری به سخنانم گوش می‌داد که من گمان می‌کردم حرفم را پذیرفته است اما بعد از اتمام کلام من، وقتی لب به سخن باز می‌کرد، شروع می‌کرد به نقد آرای من.

ائمه ما این گونه بوده‌اند. در حالی که ما در خیلی از گفت‌وگوها و مناظرات به دنبال تحمیل نظر خودمان هستیم نه تفهیم مطلب. شما ملاحظه کنید ابراهیم بن‌عباس درباره منش امام رضا(ع) تعریف می‌کند که ایشان هرگز در کلامش به کسی جفا نمی‌کرد. یعنی امکان نداشت با کلامش موجب کمترین آزاری به کسی شود. در ادامه می‌گوید امام رضا(ع) کلام هیچ کسی را قطع نمی‌کرد. این آن آدابی است که باید به آن متخلق شویم. ائمه فرموده‌اند کونوا لنا زینا و لاتکونوا علینا شینا. زینت ما باشید نه مایه شرمساری‌مان.

ببینید! امروز جامعه ما نیازمند گفت‌وگو است، از کوچک‌ترین واحد اجتماعی که خانواده باشد تا بزرگ‌ترین واحد که هیات حاکمه باشد، ما نیازمند گفت‌وگو هستیم. امروز می‌بینید در یک خانواده بین اعضای خانواده هیچ گفت‌وگویی شکل نمی‌گیرد. افراد با گفت‌وگو مشکلات خود را حل نمی‌کنند. این سیره اهل‌ بیت نیست. ما باید بتوانیم رفتارهای اجتماعی‌مان را بر اساس رفق و مدارا و گفت‌وگو تنظیم کنیم. امروز اوضاع به گونه‌ای شده است که من تا وقتی سرم را به نشانه تایید سخنان کسی تکان بدهم، او مرا قبول دارد اما به محض این که به او نقدی کنم، از من دل‌چرکین می‌شود. این وضعیت سالمی نیست. چقدر ما در روایات داریم که نگذارید انسان‌های چاپلوس اطراف شما را بگیرند. این یعنی باید روحیه نقادی و نقدپذیری در انسان وجود داشته باشد. این اکنون از نیازهای اساسی جامعه ما است. اگر الگوی گفت‌وگو در جامعه ما پیاده شود، بسیاری از مشکلات به جای این که با درگیری‌های فیزیکی و رفتارهای خشونت‌مآبانه حل شود، به‌راحتی قابل حل است.»