دانشگاه ها در حوزه مجازی کردن آموزش چقدر موفق بودند؟

به گزارش قائم آنلاین، مفهوم دولت الکترونیک همزمان با رشد روز افزون انواع تکنولوژی ها و فناوری های ارتباطی از حدود دو دهه پیش به صورت جدی در دولت ها مطرح شد بر این اساس “دولت الکترونیک” که بر استفاده از فن آوری اطلاعات و ارتباطات توسط دولت و به صورت گسترده ای در فرآیندهای دولتی تمرکز دارد به ادبیات سیاست گذاران و دولتمردان تبدیل شد و تا حدودی سازمان ها و ادارات کشور ما نیز زمزمه های تحول گرایانه و فن آورانه در زیرساخت های اداری را آغاز کردند و به فکر افتادند تبادلات ما بین دولت و بخش عمومی یعنی کارمندان و شهروندان به صورت الکترونیکی و فناوری اطلاعات (مانند شبکه های گسترده، اینترنت و رایانش سیار)صورت بگیرد.در این بین آموزش عالی نیز از ظهور این پدیده بی نصیب نماند و طی سالیان اخیر برخی مراحل آموزش در دانشگاه ها از جمله ثبت نام های آغاز ترم و اراه مدارک به صورت الکترونیکی در آمد و عملا از بسیاری هزینه ها و مراجعات دانشجویان به مراکز آموزشی و ازدحام آنها در مقاطع خاص جلوگیری شد این در حالی بود که ورود دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی به ارائه آموزش الکترونیکی هنوز به صورت تابو مانده بود و دانشگاهها به صورت جدی از وزود به این مرحل پرهیز داشتند.

اما سخنان روز شنبه مقام معظم رهبری در دیدار حضوری با رئیس جمهور و اعضای ستاد ملی مقابله با کرونا مبنی بر ضرورت به حداقل رسانده مراجعات به دستگاه های اجرایی با افزایش خدمات الکترونیکی، بار دیگر بر اهمیت استفاده از بسترهای مجازی و الکترونیکی در ارائه خدمات در تمامی دستگاه ها و نهادها در شرایط خاص و بحرانی صحه گذاشت.

رهبر معظم انقلاب اسلامی در این دیدار با تأکید بر «به حداقل رساندن مراجعات به دستگاههای اجرایی با افزایش خدمات الکترونیک»، مسئولان را به رعایت حداکثری ضوابط بهداشتی توصیه کردند و افزودند: متأسفانه گاهی برخی از مسئولان در رعایت مواردی مثل ماسک زدن به شیوه صحیح یا رعایت فاصله، کوتاهی می‌کنند که این بی‌اعتنایی‌ها بر رعایتهای عمومی مردم هم اثر منفی می‌گذارد.

براین اساس و مبنا نگاهی خواهیم داشت بر فعالیت های وزارت علوم، تحقیقات و فناوری به عنوان یکی از دستگاه های اجرایی پرمخاطب در ایام کرونایی.این وزارتخانه عنوان پرچم دار آموزش عالی کشور پس از شیوع کرونا و از اواخر سال گذشته برنامه ریزی های در مراکز و موسسات تابع خود به منظور مجازی و الکترونیکی کردن فعالیت ها را آغاز کرد که البته تا حدودی هم توانست در میان سازمان های دیگر نمره قابل قبولی را بدست بیاورد به گونه ای که تیر ماه سال گذشته در ارزیابی پنجمین دوره بلوغ خدمات الکترونیکی، در بین ۱۹وزارتخانه ارزیابی شده، موفق به کسب رتبه دوم شد.

ارزیابی خدمات الکترونیکی دستگاه‌های اجرایی بر اساس مصوبه جلسه یازدهم شورای اجرایی فناوری اطلاعات کشور به طور مستمر توسط سازمان فناوری اطلاعات در جهت ارزیابی کیفیت وب‌گاه‌ها و خدمات الکترونیکی دستگاه‌های اجرایی دارای شناسنامه خدمات مصوب سازمان اداری استخدامی کشور منتشر می‌شود.

در ارزیابی دوره پنجم که در پنج‌محور حضور در وب، تعاملی، تراکنشی، یکپارچگی و مشارکتی در بین ۱۹ وزارتخانه و ۱۰۵ دستگاه اجرایی انجام شد، این وزارتخانه توانست رتبه دوم در میانگین کلیه محورها و رتبه اول در محور حضور در وب در بین وزارتخانه‌ها را کسب کند.

همچنین در این گزارش به صعود چشمگیر ۳۵ رتبه ای وزارت علوم نسبت به ارزیابی نوبت چهارم و رشد قابل توجه در تمامی مراحل بلوغ پنج‌گانه در بین کل دستگاه‌های اجرایی ارزیابی شده، اشاره شده است و سازمان امور دانشجویان، سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی، صندوق رفاه دانشجویان و پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران در این دوره در مجموعه وزارت علوم مورد ارزیابی قرار گرفتند.

اگر چه الکترونیکی و مجازی کردن فعالیت ها در زیر مجموعه های دولتی از جمله وزارت علوم و به تبع آن دانشگاه ها وموسسات آموزش عالی یک برنامه بلند مدت مسئولان و سیاستگذارن بود اما شیوع مهمان ناخوانده “کرونا ویروس” همه برنامه ها و سیاست ها را به گونه ای دیگر تغییر داد و این مراکز از اسفند ماه سال گذشته آموزش حضوری و پذیرش فیزیکی دانشجویان را به طور کامل متوقف کردند و با یک وقفه بسیار کوتاه موفق شدند تمامی برنامه های خود را به شکل کاملا مجازی ارائه دهند. امری که قبل از شیوع کرونا و قرار گرفتن در شرایط فعلی دور از ذهن به نظر می آمد اما امروز با گذشت حدود ۸ ماه از شرایط کرونا در کشور؛ مشاهده می کنیم نه تنها فعالیت های دانشگاه ها تعطیل نشده است بلکه در قالب مجازی و الکترونیکی ارائه می شود.هرچند در این راه به دلیل کمبود امکانات نرم فزاری و سخت افزاری نقایص زیادی نیز وجود داشته و بعضا وجود دارد.

با آغاز شیوع ویروس کرونا از ابتدای اسفندماه ۹۸ در سطح کشور (همزمان با آغاز نیمسال دوم تحصیلی)، دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی با مصوبه ستاد ملی مبارزه با کرونا، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری با چالش چگونگی تداوم فعالیت‌های آموزشی مواجه شد و از این‌رو توجه به آموزش‌های غیرحضوری برپایه فضای وب، مورد تأکید معاونت آموزشی وزارت عتف قرار گرفت.

هدف از آموزش حضوری به حداقل رساندن آسیب‌ها و کنترل شیوع ویروس کرونا در جامعه، جبران کاستی‌های پدیدآمده در فعالیت آموزشی دانشگاه‌ها، بهره‌مندی دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی از مزایای آموزش الکترونیکی و توان و آمادگی مراکز آموزش عالی در صورت تداوم مشکل ایجاد شده و در برخورد با شرایط مشابه بوده است.

بخشنامه های کرونایی

معاونت آموزشی وزارت علوم در این راستا پس از صدور بخشنامه به دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی به اقداماتی همچون تأکید بر پیروی از سیاست‌های وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به عنوان متولی قرارگاه کروناویروس، واگذاری تصمیم تعطیلی یا تدوام فعالیت های آموزشی هر استان به مسئولان دانشگاه‌های علوم پزشکی و بهداشت و درمان استان (یا در صورت لزوم اخذ تایید شورای تأمین استان)، تخلیه خوابگاه‌ها، غداخوری‌ها و دیگر فضاهای عمومی و مشترک دانشگاه های تعطیل شده و انجام اقدامات بهداشتی و ضدعفونی این فضاها را در پیش گرفت.

برگزاری نشست تصمیم‌گیری درباره فعالیت آموزشی دانشگاه‌های تهران، ارائه گزارش از وضعیت آموزشی دانشگاه‌های تهران، صدور بخشنامه به دانشگاه‌ها برای توجه به آموزش‌های غیرحضوری، درخواست از دانشگاه‌ها برای توجه به آموزش‌های برخط و برون خط، ایجاد و تقویت زیرساخت‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری، برگزاری کارگاه‌های آموزشی برای آشنایی اعضای هیئت علمی با شیوه‌ها و ابزار آموزش غیرحضوری، ارتباط‌گیری با «کارگروه تخصصی آموزش‌های الکترونیکی»، هم‌رسانی توانمندی‌ها و امکانات بین دانشگاه‌ها، اقدام برای بهره‌مندی دانشگاه‌ها از ترافیک رایگان، گزارش‌گیری از دانشگاه‌ها، ارسال نامه به دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی و درخواست ارسال گزارش در دو محور: اقدامات انجام شده و موانع احتمالی پیش‌رو، مشارکت در نشست وزیران علوم کشورهای درگیر کرونا و صدور بخشنامه برای افزایش سقف مجاز آموزش الکترونیکی در دانشگاه‌ها از دیگر اقدامات صورت گرفته  توسط این معاونت به شمار می رود.

موانع و دستاوردهای آموزش از راه دور

ضعف در کیفیت ارتباطات اینترنتی در برخی مناطق کشور، کمبود سرعت و پوشش خدمات اینترنتی، بالا بودن هزینه‌های خدمات اینترنتی، فیلترینگ و محدودیت‌های موجود در استفاده از نرم‌افزارها و شبکه‌های اجتماعی خارجی و نیز آشنایی کم برخی استادان با آموزش‌های الکترونیکی از جمله برخی موانع موجود در این طرح بود.

همچنین فراهم شدن ۱۰۰ گیگابایت اینترنت رایگان برای همه اتصالات خانگی، تسهیل مناسبی را در اختیار دانشجویان در جهت کاهش هزینه‌ها و بهبود ارتیاطات اینترنتی قرار داده و علاوه بر آن از سوی دیگر وزارت ارتباطات برای دانشگاه‌ها نیز در حال محاسبه میزان ترافیک اضافه تحمیل‌شده است تا آنها از ترافیک رایگان بهره‌مند شوند.

بر اساس نتایج اعلام شده از سوی معاونت اموزشی وزارت علوم، با تشکیل «کارگروه تخصصی آموزش‌های الکترونیکی» و همراهی دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی، در کمترین زمان ممکن ارتباط مناسبی بین مراکز آموزشی برقرار شد و فرآیند آموزش‌های غیرحضوری دانشگاه‌ها عملیاتی و اجرایی شد.

دانشگاه‌های مختلف روش‌های متنوعی را به صورت همزمان برای سرعت بخشیدن و ارائه متنوع خدمات در پیش گرفتند که عبارتند از: ارائه دروس الکترونیکی مهیا شده قبلی و قرار دادن آن در اختیار سایر دانشجویان دوره‌های حضوری، برگزاری کلاس‌های زنده از راه دور (برخط)، ضبط آموزش‌ها و کلاس‌ها توسط استادان و در اختیار گذاشتن آن خارج از وقت و بدون محدودیت زمانی برای دانشجویان (برون‌خط) و معرفی راه‌های تعامل استاد و دانشجو.

در نخستین هفته صدها کلاس درسی در چندین دانشگاه مختلف به صورت زنده و هم‌زمان برگزار شد و هم‌زمان تا بیش از ۱۰۰۰ دانشجو به صورت برخط و همزمان از طریق اینترنت در کلاس‌ها شرکت کردند. برخی نیز تعداد زیادی از دروس را ضبط کرده و به صورت برون‌خط و بدون محدودیت زمانی در دسترس دانشجویان قرار دادند. از طرفی دانشگاه‌هایی که پیشتر هم ارائه خدمات به دانشجویان دوره‌های الکترونیکی را در برنامه داشتند، دوره‌های خود را بدون هیچ وقفه ای همچنان ادامه داده و گسترش بخشیدند.

بر اساس آمار، بیش از ۷۰ درصد جمعیت دانشجویی تحت پوشش وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در حال دریافت خدمات به‌صورت الکترونیکی بوده و دیگران نیز تا پس از تعطیلات نوروز امکان ارائه خدمات را خواهند داشت. برخی دانشگاه‌ها بیش از ۱۰۰۰ کلاس مجازی تعریف کرده و در برخی دانشگاه‌ها به‌طور همزمان در یک ساعت خاص تا ۲۰۰۰ نفر دانشجو روی خطوط کلاس‌های زنده حضور داشته‌اند. این معاونت اعلام کرده که با تجربه حاصل شده در طول دو هفته اخیر، امکان راه‌اندازی سرویس ارائه کامل خدمات ظرف حداکثر ۳ روز، امکان راه اندازی یک سرویس کامل آموزش الکترونیکی برای دانشگاه‌های متقاضی داخل و خارج از کشور وجود دارد.

در واقع شیوع ویروس کرونا، آموزش عالی کشور را همانند سایر حوزه‌ها تحت‌الشعاع خود قرار داد و دانشگاه‌ها را به تعطیلی کشاند. اما با توجه به اینکه مشخص شد این ویروس قرار است به مدت نامعلوم با ما باشد، وزارت علوم را به آن وا داشت که آموزش را تعطیل نکند و کار خود را به صورت غیرحضوری ادامه دهد.

در این راستا دانشگاه‌های بزرگ کشور پیش از شیوع ویروس کرونا تاحدودی زیرساخت‌های لازم آموزش مجازی را داشتند اما بسیاری از دانشگاه‌ها با مشکلات عدیده‌ای مواجه شدند که البته بجای تعطیلی کامل تلاش کردند با کمک امکانات و زیرساخت های موجود پا به پای دانشگاه های دیگر فعالیت های آموزشی و پژوهشی خود را پیش ببرند.

در حال حاضر نیز که بیش از یک ماه از شروع سال تحصیلی نیم سال جاری دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی و پزشکی گذشته است تقریبا تمامی این مراکز تمامی فعالیت های دانشجویی، رفاهی، آموزشی و پژوهشی را به صورت کاملا الکترونیکی انجام می دهند و حتی تمامی فرایندهای آموزشی دانشجویان اعم از ثبت نام نودانشجویان، مصاحبه پذیرفته شدگان دوره های مختلف کارشناسی، ارشد و دکتری به صورت الکترونیکی انجام شد و دانشجویان سال آخر تحصیلی نیز با استفاده از بستر مجازی می توانند اقدام به دفاع رساله یا پایان نامه خود کنند.

فعالیتهای دانشگاهها در روزهای اوج کرونا

در همین زمینه دکتر علی خاکی صدیق به تشریح سیاست آموزشی دانشگاه ها بعد از شیوع کرونا ویروس پرداخت و به ایسناگفت: بعد از اینکه ویروس کرونا در کشور شایع شد یعنی از همان ابتدای اسفند، سیاست وزارت علوم این بود که به سمت آموزش های مجازی حرکت کند.همچنین افزایش اختیارات دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی در ابن خصوص هم از دیگر سیاست های وزارت علوم بود؛ چرا که وقتی که وارد حوزه یادگیری الکترونیکی شدیم طبیعتا این مراکز از نظر کارکرد زیرساخت ها، تسلط اعضای هیات علمی به مباحث و سایر مسائل با یکدیگر تفاوت هایی را داشتند. بطوریکه ما دانشگاه ها و موسساتی داشتیم که بیش از دو دهه تجربه آموزش مجازی را داشتند و دوره های آموزش الکترونیکی را برگزار می کردند ، در سوی دیگر مراکزی هم وجود داشتند که هیچ یک از این امکانات را در اختیار نداشتند.

وی در ادامه تصریح کرد: طبیعتا نمی توان فرمول یکسان و واحدی را در خصوص نحوه ارائه آموزش الکترونیکی به همه دانشگاه ها ارائه داد. در نتیجه تصمیم بر این شد که این اختیار تصمیم گیری را به خود دانشگاه ها واگذار کنیم و وزارت علوم بر چارچوب های کلی آن نظارت داشته باشد و خوشبختانه در حال حاضر دانشگاه ها و موسساتی را داریم که از همان هفته های اول و دوم اسفند آموزش های الکترونیک خود را آغاز کردند و دانشگاه هایی نیز این اقدام را از نیمه دوم فروردین آغاز کردند که در نهایت همه دانشگاه ها به این چرخه متصل شده و تاکنون بیش از ۹۲ درصد آموزش ها به شکل الکترونیک پوشش داده شده است.

دکتر خاکی صدیق تاکید کرد: با توجه به اینکه ارائه آموزش های مجازی تجربه اول دانشگاه ها بود طبیعتا نقاط ضعف و قوت زیادی داشت، اما بر اساس گزارش های دریافتی هر قدر که به سمت جلو پیش می‌رویم ضعف های این آموزش ها کمتر می شود

معاون آموزشی وزارت علوم در خصوص وضعیت آموزشی دانشگاه ها در دوران پسا کرونا نیز گفت: در حال حاضر در کل دنیا در خصوص اینکه دانشگاه ها بعد از کرونا نیز صرفا آموزش حضوری داشته باشند و حتی در کشورهای پیشرفته نیز این ادعا نمی شود که آموزش حضوری را تعطیل کنند.

وی  خاطرنشان کرد:  آموزش بهمن پیش از سال ۹۸ با آموزش بعد از کرونا دیگر یکسان نخواهد شد اما این به معنای این نیست که آموزش حضوری تعطیل شود. هر وقت شرایط فراهم شود آموزش های حضوری را خواهیم داشت. چرا که تاثیرگذاری این نوع آموزش بسیار بیشتر است اما روشی که در حال حاضر بالاجبار افراد مجبور شدند استفاده از آن را یاد بگیرند و با آن کار کنند به اندازه ای امکانات گسترده ای دارد که می توان از آموزش مجازی برای کمک به آموزش حضوری استفاده کرد و به این ترتیب صرفا آموزش ما متکی بر وایت برد، تابلو و حضور در دانشگاه نخواهد بود. بنابراین در آینده نیز آموزش مجازی را در کنار آموزش های حضوری خواهیم داشت.

تشکیل کارگروه مطالعات پساکرونایی در وزارت علوم

معاون آموزشی وزارت علوم همچنین از تشکیل کارگروه مطالعات پساکرونایی در وزارت علوم خبر داد و گفت: هدف از تشکیل کارگروه این است که  وضعیت آموزش دانشگاه‌ها را پس از کرونا و همچنین اثراتی که شیوع این ویروس بر آموزش داشته را بررسی کنیم. در واقع دنبال این هستیم که در این کارگروه دستاوردهای فعلی آموزش مجازی و همچنین بهره برداری از این فرصت برای رشد و تعالی آموزش را مورد بررسی قرار بدهیم.

وی  در ادامه گزارشی از وضعیت آموزش دانشگاه‌ها پس از شیوع کرونا ویروس و تعطیلی این مراکز آموزشی ارائه داد و گفت: با توجه به شرایط ایجاد شده که اوایل اسفند ماه دانشگاه‌ها تعطیل شدند بسیاری تاکید می‌کردند که دانشگاه‌ها به دلیل شیوع این ویروس تعطیل شوند و فشار زیادی در این زمینه اعمال می‌کردند اما طبیعتا تعطیلی کامل دانشگاه‌ها و حذف ترم جاری تبعات زیادی برای جامعه آموزش عالی ایجاد می‌کرد. به همین جهت ما آموزش مجازی را به عنوان روش جایگزین آموزش حضوری به دانشگاه‌ها پیشنهاد کردیم و در این زمینه نیز کارگروهی در وزارت علوم تشکیل شد.

دکتر خاکی صدیق همچنین تاکید کرد: وزارت علوم از سوم اسفند ماه بطور قطعی تصمیم خود را برای ادامه آموزش دانشگاه‌ها به شیوه “مجازی” اعلام کرد و با توجه به اینکه ما جزو اولین کشورها در زمینه شیوع ویروس کرونا بودیم و در نتیجه تجربه‌ای بین‌المللی در این خصوص نداشتیم اما با تکیه بر توانمندی‌های داخلی این روش را تهیه و به همه دانشگاه‌ها ابلاغ کردیم.

استفاده بیش از یک میلیارد نفر در دنیا از آموزش مجازی

دکتر خاکی صدیق همچنین یادآور شد بر اساس آمار اعلام شده از سوی یونسکو  در کل دنیا حدود یک میلیارد و ۱۹۰ میلیون نفر از آموزش مجازی استفاده کرده‌اند که البته این آمار، آموزش عالی و آموزش قبل از دانشگاه را نیز شامل می‌شود و ۱۴۶ کشور آموزش خود را به دلیل شیوع کرونا تعطیل کردند که البته این آمار تعطیلی‌ها تا یک ماه پیش به ۱۹۲ کشور می‌رسید اما اخیرا برخی دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی در برخی کشورها فعالیت‌های آموزشی خود را آغاز کردند و این آمار کاهش پیدا کرده است. بسیاری از آموزش‌های مجازی ارائه شده در دنیا شامل آموزش‌های دانشگاه‌ها می‌شود. چرا که قبل از دانشگاه آموزش حضوری چندان مشکلی نداشت و همچنان درگیر مسائل خوابگاه، سلف، مسافرت‌های بین شهری، بین کشوری و حتی بین قاره‌ای نیز نیستند.

تاثیر منفی کرونا بر فعالیت ۱۰ درصد از دانشگاه ها

دکتر خاکی صدیق تاکید کرد: بر اساس نظرسنجی که یک ماه پیش و در قالب ارسال یک پرسشنامه در دانشگاه‌های دنیا انجام شد، حدود ۱۰ درصد از دانشگاه‌ها عنوان کردند که فعالیت آنها تحت تاثیر شیوع ویروس کرونا قرار گرفته و ۳۰ درصد این مراکز عنوان کردند که دانشگاه‌های خود را به صورت نیمه باز نگاه داشته و فعالیت‌های این مراکز را محدود کردند. ۵۹ درصد آنها نیز عنوان کردند که در دوران شیوع کرونا بطور کامل تعطیل شدند.

وی ادامه داد: در خصوص نحوه آموزش دانشجویان حدود ۲ درصد دانشگاه‌های دنیا تاکید کردند که این آموزش برای آنها تاثیری نداشته و ۶۷ درصد به آنها نیز گفتند از آموزش جایگزین استفاده کرده‌اند و ۲۶ درصد نیز تاکید کردند ما در حال آماده کردن زیرساخت‌های ارائه آموزش‌های مجازی هستند و تنها ۷ درصد دانشگاه‌ها عنوان کردند که بطور کامل آموزش آنها تعطیل شده است.

معاون آموزشی وزارت علوم با تاکید بر اینکه روند و شیوه آموزش دانشگاه‌ها بعد از دوران کرونا همان شیوه غالب دانشگاه‌های برتر دنیا است، گفت: از ۳۰۰ موسسه آموزش عالی غیردولتی در کشور فقط هفت موسسه مجوز فعالیت الکترونیکی داشت و کمتر از ۱۰ درصد دانشگاه‌های دولتی ما نیز از این شیوه آموزش استفاده می‌کردند. سایر دانشگاه‌ها در کشور اصلا زیرساخت الکترونیکی نداشتند اما بطوریکه تعداد دانشجویان تحت پوشش آموزش‌های الکترونیکی تا بهمن ماه ۹۸ به نیم درصد هم نمی‌رسید اما بعد از شیوع کرونا ویروس از ۲۰ اسفند ماه تمامی دانشگاه‌ها بطور جدی وارد این نوع آموزش شدند.

به گزارش ایسنا؛ بر اساس آخرین آمار دریافت شده از سطح پوشش آموزش‌های الکترونیکی که از سوی وزارت علوم اعلام شد حدود ۹۲ درصد دانشجویان از آموزش‌های مجازی استفاده می کنند و این امر یک دستاورد ملی برای نظام آموزش عالی کشور تلقی می‌شود، اما قطعا با توجه به نقایص و مشکلات سخت افزاری و نرم افزاری، یکپارچگی‌ در عملکرد دانشگاه‌ها برای ارائه آموزش های مجازی وجود نداشته و دانشجویان برخی از دانشگاه ها به خصوص دانشگاه های بزرگ رضایت بسیاری از کلاس‌های مجازی دارند و برخی دیگر معتقدند دانشگاه های استان های محروم هنوز آمادگی برای پذیرش مجازی دانشجویان را ندارند و آموزش های مجازی این مراکز با کیفیت بسیار پایینی ارائه می شود.

اگر چه  با توجه به جدید بودن این نوع آموزش و عدم آمادگی دانشگاه ها و زیرساخت های مراکز علمی دانشگاهی برای تعمیم این نوع آموش به همه دروس و همه مقاطع، برخی کسری ها و ضعف عملکرد قابل توجیه باشد.اما با توجه به تاکیدات مقام معظم رهبری مبنی بر تمرکز بر فعالیت های مجازی در شرایط شیوع کرونا ویروس به نظر می رسد دانشگاه ها سرمایه گذاری های جدی تر در حوزه ارتقاء زیر ساخت های مجازی خود انجام دهند تا درکنار تقویت و تداوم فعالیت های مجازی، خللی در کیفیت فعالیت های آموزشی و پژوهشی ایجاد نشود.