معاون پژوهشگاه ابن‌سینا: جای خالی نهاد نظارتی قوی در عرصه پژوهش

به گزارش قائم آنلاین، دکتر رامین قهرمان‌زاده در گفت وگو ، تأکید کرد: ارتباط سازنده‌ای بین صنعت و مراکز دانشگاهی و پژوهشی وجود ندارد و این مسئله باعث می‌شود که پژوهشگران  کشور نتوانند یافته‌های علمی خود را به‌درستی به بازار معرفی و عرضه کنند؛ در این شرایط عنوان می‌کنیم که ایران طی چند دهه اخیر، مقاله‌محور بوده است، ولی در سال‌های اخیر تلاش‌هایی برای اصلاح این فرایند صورت گرفته است.

قهرمان‌زاده گفت: نهاد جهاددانشگاهی از حدود پنج سال قبل و با درک به‌موقع شرایط، تصمیم گرفت ضمن انتخاب پژوهش‌های مسئله‌محور، یافته‌های علمی پژوهشگران خود را به سمت گره‌گشایی از مشکلات کشور، تولید محصول و درآمدزایی سوق دهد.

وی افزود: در چند سال اخیر و با ورود جهاد دانشگاهی به حوزه پژوهش‌های مسئله‌محور و تجاری‌سازی فناوری‌ها، نتایج بسیار خوبی در زمینه‌های مختلف حاصل شد و دولت نیز به این باور رسیده است که جهاد دانشگاهی، یکی از نهادهای مورد اعتماد بوده و می‌تواند در شرایط سخت (اقتصادی و تحریم)، همراه دولت باشد. از این رو، تعامل بسیار خوبی بین جهاد دانشگاهی و دولت شکل گرفته و همچنان ادامه دارد.

دست پژوهشگر باید در دست صنعت قرار بگیرد

معاون پژوهش و فناوری پژوهشگاه ابن‌سینا خاطر نشان کرد: تعامل و ارتباط پژوهشگر و صنعت در حقیقت، عامل توسعه و پیشرفت کشورهای توسعه‌یافته محسوب می‌شود. ارتباط خوبی بین پژوهشگران جهاد دانشگاهی و صنعت درحال شکل‌گیری است و معتقدم، سیاست‌گذاری جهاد دانشگاهی در حوزه پژوهش‌های مسئله‌محور و تجاری‌سازی فناوری‌ها، باید در تمامی نهادها و بخش‌های دیگر کشور نیز تعمیم داده شود تا کشور در سالهای آینده در مدت زمان کوتاهی مسیر رشد و پیشرفت را طی کند.

تولید داخل، زمینه‌ساز رونق تجاری‌سازی و کاهش وابستگی به واردات

قهرمان‌زاده افزود: شناسایی نیازهای کشور در حوزه‌های مختلف و توجه به تجاری‌سازی فناوری‌ها از سوی پژوهشگران، در کنار بالا رفتن قیمت ارز و شدیدتر شدن تحریم‌ها باعث شد که نیاز به تولیدکننده داخلی برای تولید محصول یا خدمات با هزینه کمتر بیش‌ازپیش احساس شود و گرایش به سمت دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی برای رفع نیازهای داخلی نیز به تبع آن بیشتر شد.

معاون پژوهش و فناوری پژوهشگاه ابن‌سینا گفت: اکثر طرح‌های پژوهشی که در شورای علمی پژوهشگاه مطرح می‌شوند، مسأله‌محور بوده و به‌دنبال برطرف کردن نیازی از جامعه است. اعضای هیئت علمی پژوهشگاه در زمینه تخصصی خود، از همان ابتدا روی طرح‌های پژوهشی متمرکز می‌شوند که از مصرف‌کننده و بازار آن اطمینان خاطر دارند؛ این مسئله منجر به رونق تجاری‌سازی در کشور شده و علاوه بر تأمین نیازهای کشور و کاهش وابستگی به واردات از طریق تولید داخلی، با مشکل بودجه نیز روبرو نخواهد شد.

تجاری‌سازی فناوری، منبع بودجه پایدار برای مراکز پژوهشی

قهرمان‌زاده افزود: مراکز پژوهشی کشور، بودجه پژوهشی چندانی در اختیار ندارند و تجاری‌سازی می‌تواند منبع بودجه پایداری را فراهم کند که در چرخه پژوهش و تولید مورد استفاده قرار گرفته و در نهایت از این طریق، شاهد خودکفایی مراکز پژوهشی خواهیم بود.

وی تأکید کرد: در واحدهای جهاد دانشگاهی بخصوص واحدهایی که مستقل شده‌اند، مانند پژوهشگاه ابن‌سینا یا واحدهای فعال در حوزه نفت و مته‌های حفاری و … با در پیش گرفتن سیاست فناورانه‌بودن محصول، نیاز به بودجه پژوهشی کمتر احساس می‌شود و این واحدها از درآمدهای خودشان در طرح‌های پژوهشی نیازهای خود را بر طرف می‌کنند.

قهرمان‌زاده گفت: شاید ایرادی که در این بخش وجود دارد، نبود یک سازمان نظارت‌کننده و ارزیاب قوی و دقیق است. برخی از مراکز پژوهشی به دلیل اعتمادی که جلب کرده‌اند، بودجه‌های کلانی برای تولید محصول یا فناوری دریافت می‌کنند، اما در نهایت نتیجه‌ای حاصل نمی‌شود. معتقدم در گام اول باید رزومه و تجربه‌های پژوهشگری که قرار است روی یک طرح پژوهشی کار کنند، مورد ارزیابی دقیق قرار گرفته و درصورت تأیید و داشتن توانایی لازم، کار به وی سپرده شود تا کمتر شاهد اتلاف منابع مالی در کشور باشیم.

بودجه‌های اندک پژوهشی نباید به راحتی هدر داده شود

معاون پژوهش و فناوری پژوهشگاه ابن‌سینا تأکید کرد: وجود یک نهاد نظارتی و پایش، از هدر رفتن همین بودجه‌های اندک‌ پژوهشی جلوگیری می‌کند که متأسفانه، نبود این نهاد ناظر یکی از چالش‌های حوزه پژوهش کشور است. تردیدی در توان پژوهشگران داخلی وجود ندارد، اما برای سپردن هر طرح پژوهشی و اختصاص بودجه، نیازمند نظارت دقیق بر توانایی و قابلیت پژوهشگر و نهاد متولی کار است که کیفیت محصول یا خدمت را در نهایت تضمین می‌کند.

وی افزود: در طرح‌های پژوهشی با بودجه کلان، یک تیم ارزیابی و نظارت با بررسی جدی و اصولی می‌تواند توانمندترین پژوهشگر و نهاد را برای انجام کار مشخص کند؛ در این شرایط مطمئن خواهیم بود که به نتیجه مطلوب دست پیدا می‌کنیم.

تیغ دو لبه تعدد پژوهشکده‌ها در کشور

قهرمان‌زاده خاطر نشان کرد: تعدد پژوهشکده‌ها و پژوهشگاه‌ها در کشور قطعاً با نکات مثبت و منفی همراه است که مدیریت و برنامه‌ریزی صحیحی را در این بخش می‌طلبد. تعدد پژوهشکده‌ها از دید مثبت می‌تواند باعث گسترده‌تر شده رقابت پژوهشی میان پژوهشگران و برطرف شدن بیشتر نیازها و مشکلات شود، اما در صورت نبود مدیریت صحیح، این مسئله منجر به موازی‌کاری در کشور، فعالیت همزمان چند پژوهشکده روی یک موضوع مشترک و درنتیجه، اتلاف بودجه خواهد شد.

معاون پژوهش و فناوری پژوهشگاه ابن‌سینا گفت: با هدف جلوگیری از موازی‌کاری، مأموریت هر پژوهشکده باید به دقت مشخص شود؛ از این طریق، بودجه محدود پژوهشی به درستی هزینه شده و کار به نتیجه مطلوب خواهد رسید. در جهاد دانشگاهی با سیاست‌های صحیح مدیریتی، تلاش شده است تا موازی‌کاری در حوزه پژوهش به حداقل ممکن برسد.

اگر مقاله ها به درستی مدیریت نشوند…

معاون پژوهش و فناوری پژوهشگاه ابن‌سینا گفت: رشته با رشته، گرایش با گرایش و تخصص با تخصص با هم فرق دارند و هر گروه پژوهشی، خروجی (output) مخصوص به‌خود را دارد که می‌تواند شامل محصول، خدمت یا یک آیین‌نامه باشد. نمی‌توانیم نسخه واحدی برای همه گروه‌های پژوهشی داشته باشیم و انتظار داشته باشیم که خروجی همه فعالیت‌های پژوهشی، تولید محصول باشد.

وی افزود: در برخی از رشته‌ها نمی‌توان انتظار خروجی غیر از کتاب یا مقاله داشت که از دل آنها، آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌ها استخراج می‌شوند که بسیار ارزشمند و راهگشا هستند. در مقابل، در رشته‌های دیگر مانند شیمی یا زیست‌شناسی، باید نیاز کشور شناسایی و محصولی تولید شود.

قهرمان‌زاده گفت: در ایام مقاله‌محور بودن، پژوهشگران به تولید مقاله تشویق شدند و حتی تعداد مقاله‌های پژوهشگر، بسیار ارزشمندتر از خروجی و محصول یک طرح پژوهشی بود. مقاله در اصل بد نیست و پایه علوم در گام اول، مقاله است که در گام‌های بعدی وارد فاز تولید محصول یا خدمت می‌شود. اما اگر بحث مقاله‌محوری به‌درستی مدیریت نشود، با افزایش موارد تقلب و مقاله‌سازی روبرو خواهیم بود که سمی برای حوزه پژوهش کشور است. معیارهای جذب و ارتقاء اعضای هیئت علمی نیازمند تعدیل و بازنگری هستند و این ایراد بزرگ در کشور نیازمند اصلاح است.