کتابخانه ملی و ایران‌شناسی

به گزارش قائم آنلاین، به نقل از روابط عمومی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، علی‌محمد طرفداری، استادیار تاریخ و عضو هیئت علمی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران در این یادداشت آورده است: «پیشینه ایران‌شناسی در ایران و کتابخانه ملی به دهه‌های قبل بازمی‌گردد، و به احتمال زیاد مرحوم ایرج افشار از بانیان و طراحان اصلی آن به شمار می‌رفته است.

اما ایران‌شناسی در ایران طی دهه‌های اخیر معنا، مفهوم، تعاریف و تحولات چندی را به خود دیده که از متاخرترین آن‌ها ایجاد رشته ایران‌شناسی در مقطع کارشناسی‌ارشد و سپس دکترای تخصصی از اوایل دهه ۱۳۸۰ است. همچنین و در نتیجه این تحولات، ایران‌شناسی در ایران در خلال دو الی سه دهه اخیر و به طور خاص در دوران پس از خاتمه جنگ تحمیلی، دارای سه تعریف عمده شده است که بر مبنای زمان تقریبی پیدایش آن‌ها، ذیل این دسته‌بندی‌ها قابل بررسی هستند.

۱- تعریف یا رویکرد نخست به ایران‌شناسی عمدتا به وظایف و فعالیت‌های سازمان و هم‌اکنون وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی مربوط است که هدف و کارکرد اصلی این نوع ایران‌شناسی توسعه گردشگری ملی و داخلی در جهت آشنا کردن بیش از پیش ایرانیان و به خصوص نسل‌های جوان‌تر با کشورشان است.

با این رویکرد، از جمله و تاکنون کتاب‌ها و نشریات متعددی درباره ایران و استان‌های کشور چاپ و منتشر شده‌اند که هدف از تدوین و نشر آن‌ها آشنایی بیش‌تر با ایران و توسعه گردشگری و معرفی استان‌ها و مناطق مختلف ایران و جاذبه‌های گردشگری و آثار تاریخی و طبیعی آن‌ها بوده است.

۲- رویکرد دوم در ایران‌شناسی به طور عمده با تاسیس بنیاد ایران‌شناسی در میانه دهه ۱۳۷۰ آغاز شد، نهادی که می‌کوشید ذیل شعار ایران‌شناسی از درون نوع جدیدی از مطالعات ایرانی را به صورت میان‌رشته‌ای در ایران راه‌اندازی کند، و به مطالعه گسترده‌تر درباره ابعاد گوناگون و متعدد تاریخ، فرهنگ و تمدن ایران بپردازد.

نقطه اوج این رویکرد تاسیس رشته‌ای تحصیلی در مقاطع تحصیلی عالی دانشگاهی با نام «ایران‌شناسی» و در چند گرایش بود که آموزش دانش‌های گوناگون تاریخ، ادبیات، جغرافیا، هنر، جامعه‌شناسی، باستان‌شناسی و… با هدف گسترش مطالعات میان‌رشته‌ای، از مبانی آن به شمار می‌رفت.

۳- اما سومین رویکرد در ایران‌شناسی به سازمان اسناد و کتابخانه ملی مربوط می‌شود، و میراثی است که کسانی چون ایرج افشار در کتابخانه ملی و عمدتا با رویکرد اطلاع‌رسانی و گردآوری کتاب‌ها و آثار مرتبط با ایران و زبان فارسی در تالاری مشخص بنیان گذاشتند.

این تالار بعدها با نام ایران‌شناسی مشهور شد و به عنوان محلی برای گردآوری و ارائه آثار و منابعی درآمد که در سراسر جهان درباره ایران و به زبان‌های گوناگون پدید آمده‌اند. اما از میانه دهه ۱۳۸۰ گروهی پژوهشی نیز به مجموعه فعالیت‌های ایران‌شناسی کتابخانه ملی افزوده شد که در ابتدا گروه پژوهش‌های ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی نام داشت، و هم‌اکنون با بهره‌گیری از ظرفیت اعضای هیئت علمی سازمان و به عنوان یک گروه پژوهشی علمی و مطابق با ضوابط و مقررات وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، گروه مطالعات منابع ایران، اسلام و نسخ خطی نام گرفته است.

پژوهش‌های ایران‌شناسی کتابخانه ملی از جهاتی در ایران یگانه است. پژوهش‌های ایران‌شناسی این گروه علاوه بر بهره‌گیری از روش‌های میان‌رشته‌ای و اعضای هئیت علمی و پژوهشگرانی با تخصص‌های مختلف، رویکرد عمده‌ای را دنبال می‌کند که می‌توان گفت تنها در کتابخانه ملی موضوع و محل پژوهش و مطالعه فردی و گروهی است.

این رویکرد به رصد و پژوهش در باب مطالعات ایرانی در سراسر جهان و حوزه‌هایی چون اروپای غربی و شرقی، روسیه، آمریکای شمالی و کانادا، چین و ژاپن می‌پردازد و ضمن اطلاع‌رسانی درباره نوع مطالعات و آثار پدیدآمده در این حوزه‌ها، پژوهش در خصوص پیشینه، اهداف، روش‌ها، مکاتب، رویکردها و ترجمه آثار مرجع حوزه‌های مورد اشاره همچون سفرنامه‌ها را نیز در دستور کار خود دارد.

از این منظر، این نوع از ایران‌شناسی عمدتا و تا حدی گسترده به کتابخانه ملی اختصاص دارد، و پژوهش در خصوص ابعاد گوناگون و متعدد ایران‌شناسی و منابع آن در جهان از وظایف اصلی و بنیادین آن به شمار می‌روند.

نتایج این مطالعات که طی سال‌های اخیر و در قالب تدوین بانک‌های اطلاعاتی مختلف با هدف تسهیل تحقیقات پژوهشگران و مراجعان به کتابخانه ملی، و نیز تالیف آثار پژوهشی و انتشار آن‌ها از سوی انتشارات سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران به جامعه علمی کشور عرضه شده‌اند، از نخستین آثار و نتایج پژوهش‌های کتابخانه ملی در حوزه ایران‌شناسی به شمار می‌روند.»