مازندرانی‌ها و آداب و رسوم کهن نوروز

به گزارش عصرقائم، خانه‌تکانی، سبزه ریختن، خرید لباس نو، نوروز خوانی، پخت انواع شیرینی، عیدی دادن و دیدوبازدید نوروزی از رسوم پیش عید و بهار در مازندران به شمار می رود و مردم این دیار و به‌خصوص بانوان شرق مازندران از یکی دو هفته پیش از نوروز به استقبال نوروز می‌روند و با خانه‌تکانی خبر از بهار و نو شدن زندگی می‌دهند و به‌طورکلی جنب‌وجوشی در میان مردم پدیدار می‌شود، بوی عید را می‌توان حس کرد و کم‌کم به بهار نزدیک می‌شوی با سبزه ریختن در منازل که بانوان با گندم، جو، عدس و برخی از حبوبات دیگر سبزه ریخته و به‌نوعی این سبزه ریختن شگون دارد و این درست زمانی است که می‌توان بوی بهار را در کوچه‌پس‌کوچه‌های شرق مازندران استشمام کرد.

نوروز خوانی

ازجمله آداب‌ورسوم مرسوم در بهشهر و گلوگاه و نکا، نوروز خوانی است که بعد از نیمه اول اسفندماه در شهر و روستای این دیار مرسوم شده است و علی‌رغم برچیده شدن این سنت در سال‌های گذشته اکنون به همت و تلاش مسئولان فرهنگی و اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی، نوروز خوانی به‌عنوان سنت دیرینه این دیار دارای رونق خاصی است و گروه‌های مختلف نوروز خوانی در نیمه دوم سال با ساماندهی مناسب در سطح شهر و روستا پیام‌آوران نوروز لقب گرفته‌اند.

نوروز خوانان متشکل از چند نفر هستند که یک نفر اشعار را می‌خواند، یک نفر ساز می‌زند، نفر دیگر که به آن کوله‌کش (بارکش) می‌گویند به در خانه‌های مردم می‌رود و می‌خواند:
بادبهارون بیمو / نوروز سلطون بیمو/ مژده دهید به دوستان / گل به گلستون بیمو /

و یا در برخی دیگر از این نوروز خوانی اشعاری همچون: بهار آمد بهار آمد خوش آمد/ علی باذولفقار آمد، خوش آمد/ مژده آمدن سال نو و بهار را می‌دادند و صاحب‌خانه نیز با دادن پول، شیرینی، گردو و تخم‌مرغ از آنان پذیرایی می‌کند.

باورهای مردم مازندران در نوروز

باورهای مردم مازندران در قبل از آمدن نوروز و زمان فرارسیدن نوروز بسیار فراوان است: با پایان خانه‌تکانی برای عید نوروز، شب قبل از عید نوروز که در بین مردم مازندران به شب عرفه معروف است در برخی از مناطق شرق مازندران و روستاها متداول است که بر سر درب منازل و چهارگوشه منزل شمع روشن کرده و با این روشنایی به استقبال بهار و نوروز باستانی می‌روند.

خوردن سبزی‌پلو ماهی در شب عید از دیگر آداب‌ورسومی است که در مازندران متداول است و مردم این دیار درشب عید سعی دارند که سبزی‌پلو با ماهی میل کنند تا سبزی برنج که نشان از سبزی  و طراوت است در کنار ماهی که  نشان از روشنی و جنب‌وجوش است میل شده و اولین غذای سال نو را با نشانه‌های خوب خدا آغاز کنند و شکرگزار نعمت‌های بیکران خداوند باشند.

هنگام تحویل سال همه لباس نو می‌پوشند و بر سر سفره‌ای که از قبل توسط مادر خانه تهیه‌شده و با شیرینی و نان‌های محلی، سبزه، ماهی و سفره هفت‌سین، رشته برشته و غیره تزیین‌شده است می‌نشینند و با تلاوت قرآن که معمولاً در لای این قرآن پولی است که هم نشانه برکت است و هم به‌عنوان عیدی برای اهل خانه و مهمانان استفاده می‌شود به استقبال سال نو می‌روند.

عیدی دادن وعیدی گرفتن نزد مردم مرسوم است ومخصوصا” جوانانی که نامزد دارند و شب عید و یا روز عید برای نامزدشان عیدی می‌فرستند و بزرگان فامیل نیز در نوروز به فرزندان خردسال و نوجوانان عیدی می‌دهند و رسم است که کودکان و نوجوانان  صبح روز عید به در منزل بزرگان فامیل مانند پدربزرگ، مادربزرگ، خاله و عمه رفته وعیدی می‌گیرند و سال نو با حضور همه افراد خانواده با دیدوبازدید از اقدام و آشنایان آغاز می‌شود.

خوردنی های عید

چند روز مانده به عید مقدار زیادی برنج را می خیساندند و بعد از شستشوی كامل آن را نیمه خشك می كردند و به همراه دیگر زنان به دنگه سر(آسیاب دستی) می رفتند و برج ها را آرد می كردند كه به آرد برنج ((دنكو)) می گویند. پس از آن كه سهم صاحب آسیاب را از دنكو دادند به خانه بر می گشتند. دنكو را روی حرارت ملایم تفت می دادند آن وقت با پودر قند و روغن گاوی حلوا درست می كردند. پیشتر ها اندازه حلوا درست به اندازه ی یك آجر بود. هم چنین باآرد برنج (دنكو)  كماج هم می پختند.

نان یا کیک کماج نان گردی است كه محتویات آن آرد برنج” شیر و تخم مرغ می باشد. معمولا زنان بعد از پختن نان خانگی خمیر كماج را روی تنور می گذاشتند و روی آن را با صفحه ای فلزی پوشانده زغال های گداخته می گذاشتند كه در واقع همان عمل فر امروزی بود و كماج مانند كیك پوف می كرد. از خوردنی های دیگر نوروز دخترانه است كه آن هم ازبرنج پخته و خشك شده در آفتاب تند تابستان درست می شود.

برنج خشك شده را در روغن بسیار داغ می ریزند كه فورا پفكی می شود آن را در ظرفی می ریزند و بر رویش عسل یا شیره ی خرمالو و یا شكر می پاشند و مصرف می كنند. از خوردنی های دیگر نوروز نان تنوری ریز است كه از آرد گندم تخم مرغ”شكر و روغن درست می شود. نان تنوری ریز توسط زنان در تنور پخته می شود و در سفره نوروزی قرار می گیرد. رنگ كردن تخم مرغ از كارهای دیگر زنان و دختران مازندران است. در قدیم برای رنگ كردن تخم مرغ گزنه را در آب جوش می جوشاندند و تخم مرغ را در آب آن قرار داده می پختند كه تخم مرغ ها رنگ سبز طبیعی به خود می گرفت.

هم چنین با زغال شكل های مختلفی روی تخم مرغ می كشیدند. همه ی مراسم فوق هم اكنون در مازندران رایج است جز این كه شكل انجام آنها تغییر نموده مثلا همه مردم برای آرد برنج به ((دنگ سر))نمی روند بلكه با آسیاب های كوچك برقی در منزلشان برج را آرد می كنند اگر چه در بعضی نقاط مثل((خواجه كلا)) زیراب دنگ سر وجود دارد و مردم از هر محله ای به آنجا می روند و بر نجشان را ((دنكو)) می كنند.

هنوز هم ((دنكوی)) دنگ سر از نظر مرغوبیت حرف اول را می زند. هم چنین برای رنگ كردن تخم مرغ از رنگ های شیمیایی استفاده می كنند و كماج را در فر می پزند. از شیرینی های بسیار خوشمزه و تقریبا پر خرج ایام نوروز در مازندران ((آب دندان)) است كه از آرد برنج بسیار نرم و پودر قند و كره تشكیل شده است. آب دندان در فر پخته می شود و سابقه ای دیرینه دارد.

جشن نوروز ماه:
مردم مازندران در اواسط مرداد ماه جشنی به نام نوروز ماه دارند وقتی كه اولین محصول برنج زودرس رسید بعد از جمع آوری و درو با همان برنج غذا درست می كنند و درخارج از روستا جشن پایان كار می گیرند. این مراسم دست مانند سیزده به در است و اعتقاد دارند كه این روز را حتما” باید بیرون از روستا به سر برد در واقع این جشن یك نوع سپاسگزاری به درگاه خداوند است.

 مراسم تیرماه سیزده:

از دیگر مراسم سنتی و رسمی مازندران تیرماه سیزده است كه در اواسط آبان هر سال برگزار می شود. البته روایات مختلف در مورد تیرماه سیزده وجود دارد.

در این شب همه خانواده كنار هم جمع می شوند و تا پاسی از شب به خوردن تنقلات و گوش دادن به قصه و افسانه های بزرگ ترها سپری می كنند جوانان هم با در دست داشتن تركه ای بلند كه كیسه ای به انتهای آن بسته شده است. همراه كودكان به در خانه ها رفته و با سر و صدا و كوبیدن چوب به درخانه ها و لال بازی از صاحب خانه تقاضای هدیه می كنند به آنها پول ، میوه، شیرینی داده می شود.

هنگامی كه لال به همراه گروه خود در كوچه ها شروع به حركت می كند این اشعار را می خواند:

لال بیمو، لال بیمو، پارسال و پیرار بیمو، چل بزن دیگه بزن، لال انه لالك انه، پیسه گنده خوانه ، سالو ماه ارزون نوه، لال مار رسوا نو، لال انه لالك انه، پاربورده امسال انه ، لال آمده ، لال آمده، پارسال و امسال امده، چرخ نخ ریسی را حركت بده، به دیگ بزرم، لال آید، لال كوچك می آید، كسی كه شیرینی پیس كنده می خواهد می آید ، سال و ماه ارزان نمی شود، لال بزرگ رسوا نمی شود، لال می آید، لال كوچك می آید ، پارسال رفته امسال می آید.

 آیین سنتی ۲۶ عید ماه:

آیین ویژه سنتی ۲۶ عید ماه طبری هر سال در تاریخ ۲۸ تیرماه شمسی در بیشتر روستاهای استان برگزار می شود. در روستای امامزاده حسن سوادكوه این مراسم با آداب خاصی انجام می شود این رسم به جشن مردگان نیز معروف است. بر اساس سنت رایج و باورهای مردم در زمان های قدیم فریدون پادشاه پیشدادی به خونخواهی پدرش جمشید شاه حاك پادشاه را سرنگون می كند مردم خبر این پیروزی را در شب با آتش زدن بوته ها به یكدیگر اطلاع می دهند. و فردای آن روز با برپایی جشن و مسابقه كشتی این پیروزی را گرامی می دارند.

امروزه نیز اهالی روستاهای اطراف همگی به امامزاده حسن می آیند و علاوه بر خیرات كردن برای اموات خود و روشن كردن شمع روی مزارها، تماشاگر مسابقه كشتی سنتی لوچر می شوند. در این روز كشتی گیران سوادكوه در این محوطه گرد می آیند و به مصاف هم می روند.در مناطق جلگه ای جشن مردگان در آرامگاه ها برگزار می شود.