مناسبات تهران و دهلی نو در دولت سیزدهم؛ ایران و هند همسوتر می‌شوند؟

به گزارش عصرقائم، پس از آن‌که آیت‌الله سید ابراهیم رئیسی در سیزدهمین دور انتخابات ریاست جمهوری با کسب ۱۸ میلیون و ۲۱ هزار و ۹۴۵ رأی به عنوان هشتمین رئیس جمهور ایران انتخاب شد، مقامات و سران بسیاری از کشورها از جمله نخست‌وزیر و رئیس جمهور هند در پیام‌هایی جداگانه به وی تبریک گفتند.

«نارندرا مودی» نخست‌وزیر هند، یکشنبه ۳۰ خرداد ماه در پیامی توئیتری نوشت: «به عالیجناب ابراهیم رئیسی بابت انتخاب به‌ عنوان رئیس جمهور ایران تبریک می‌گویم. به‌ دنبال همکاری با ایشان در راستای تقویت بیش از پیش روابط گرم ایران و هند خواهم بود.»

 «رام نات کوویند» رئیس‌ جمهور هند نیز یک روز بعد ۳۱ خرداد ماه در  پیامی در صفحه توئیتر خود نوشت: «خوش آمدگویی به عالیجناب ابراهیم رئیسی برای برگزیده‌شدن به عنوان رئیس‌جمهور بعدی جمهوری اسلامی ایران. اطمینان دارم که روابط دوجانبه نزدیک و گرم ما همچنان تحت رهبری شما، به رشد خود ادامه خواهد داد.»

بعد از این پیام‌ها بود که ۱۶ تیرماه، رسانه‌های هندی، از توقف چندساعته وزیر خارجه هند در تهران در مسیر سفرش به مسکو خبر دادند و بعد نیز اعلام شد که «سوبرامانیام جایشانکار» وزیر خارجه هند در این سفر، حامل پیام کتبی «نارندرا مودی» نخست‌وزیر هند برای آیت‌الله سید ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور منتخب است.

بعد از آن بود که «سید رسول موسوی» دستیار وزیر امور خارجه و مدیرکل آسیای جنوبی وزارت امور خارجه در توئیتی با اشاره به ورود وزیر خارجه هند به تهران نوشت: «وزیر خارجه هند، ملاقات خیلی مهمی در این دیدار کوتاه خواهد داشت. مطمئن هستم که این دیدار، پایه‌ای اساسی برای روابط ایران و هند در دوران ریاست جمهوری آیت‌الله رئیسی خواهد بود.»

وزیر خارجه هند پس از ورود به تهران، به محل وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران رفت و با «محمدجواد ظریف» همتای ایرانی خود دیدار کرد و به گفت‌وگو نشست.

در این دیدار علاوه بر موضوعات دوجانبه مورد علاقه فی‌مابین، در مورد آخرین تحولات منطقه و بررسی وضعیت در افغانستان، چشم‌اندازهای پیش روی گفت‌وگوهای وین در مورد برجام، همکاری‌های مواصلاتی و ارتباطاتی از جمله همکاری‌ها در چابهار که می‌تواند به ارتقای همگرایی در منطقه کمک کند، بحث و گفت‌وگو شد. طرفین همچنین در مورد شرایط موجود افغانستان، بر لزوم تقویت گفت‌وگوهای بین‌الافغانی که به راه حل مشارکت سیاسی فراگیر همه طرف‌ها در افغانستان منتهی شود، تأکید کردند‌.

وزیر امور خارجه هند هم با اشاره به گفت‌وگوهایی که همان روز بین دولت افغانستان و طالبان در تهران در جریان بود، از تلاش ایران برای نزدیک‌کردن دیدگاه‌های طرفین برای رسیدن به راه‌حل سیاسی فراگیر تشکر کرد.

وزیر خارجه هند بعد از آن به دیدار آیت‌الله سید ابراهیم رئیسی رفت. رئیس جمهور منتخب در این دیدار گفت: «ثبات و پایداری روابط فی‌مابین، به‌ویژه در زمینه اقتصادی در گرو تنظیم روابط، صرفاً با معیار منافع تهران ـ دهلی‌نو است.»

جایشانکار با اعلام دعوت رسمی نخست‌وزیر هند از رئیسی برای سفر به این کشور به عنوان رئیس جمهور جدید ایران، اظهار داشت: «آقای نخست‌وزیر در پیام خود ابراز اطمینان کرده‌اند که روابط قدرتمندانه ایران و هند با مدیریت شما به رشد و گسترش خود ادامه خواهد داد.»

شنیده‌های خبرنگار فارس حاکی است این دیدار ساعاتی پس از آن انجام شد که کابینه هند طی جلسه‌ای ویژه، موضوع گسترش و تقویت روابط با جمهوری اسلامی ایران در دوره جدید را مورد بحث و بررسی قرار داد.

«سوبرامانیام جایشانکار» بعد از حضور چندساعته در تهران در توئیتی نوشت: «به عالیجناب ابراهیم رئیسی بابت انتخاب به‌ عنوان رئیس جمهور ایران تبریک می‌گویم. به‌ دنبال همکاری با ایشان در راستای تقویت بیش از پیش روابط گرم ایران و هند خواهم بود. عمیقاً برای تعهد وی نسبت به تقویت روابط دوجانبه و گسترش همکاری‌ها در زمینه موضوعات منطقه‌ای و جهانی ارزش قائل هستم.»

جایشانکار همچنین در توئیت دیگری با اشاره به دیدارش با ظریف نوشت: «همیشه با استقبال گرمی از سوی «محمدجواد ظریف» وزیر امور خارجه روبرو می‌شوم. بحث‌های مفیدی درباره مسائل منطقه‌ای و بین‌المللی داشتیم.»

بعد از آن نیز «ایندیا تودی» در مطلبی نوشت که هند در پاسخ به دعوت ایران از این کشور برای شرکت در مراسم تحلیف رئیس‌ جمهور منتخب، اعلام کرده در این مراسم حضور خواهد یافت.

تازه‌ترین وضعیت روابط دوجانبه

هند از جمله خریداران اصلی نفت ایران بود و پس از لغو معافیت‌های نفتی آمریکا از اردیبهشت ۱۳۹۸ و یک سال بعد از خروج آمریکا از برجام، تسلیم فشارهای آمریکا شد و در نهایت واردات نفت از ایران را متوقف کرد و در عوض خریدش از مکزیک را افزایش داد و از سوی دیگر هم برخی از شرکت‌های نفتی آمریکا قرارداد منعقد کرد.

در حال حاضر یکی از مهمترین پروژه‌های مشترک ایران و هند در بندر چابهار است، بندری که از تحریم‌های آمریکا به دور ماند. تفاهم‌نامه‌ای به ارزش ۵۰۰ میلیون دلار برای توسعه بندر چابهار و سرمایه‌گذاری به منظور احداث خط آهن و همچنین توافق سه‌جانبه ایران، هند و افغانستان برای احداث کریدور بین‌المللی در چابهار به افغانستان.

* ملازهی: نگاه هند به ایران نگاه راهبردی است

در همین خصوص «پیرمحمد ملازهی» تحلیلگر مسائل شبه قاره در گفت‌وگو با خبرنگار گروه سیاست خارجی درباره سفر وزیر خارجه هند و آینده مناسبات تهران و دهلی‌نو در دولت سیزدهم نیز بیان کرد: «واقعیت این است که نگاه هند به ایران به توافق سه‌جانبه بین ایران و افغانستان و هند بر سر کریدوری که قرار است از چابهار به افغانستان و آسیای مرکزی باز شود و همچنین قرارداد سه‌جانبه کریدور شمال – جنوب بین ایران، هند و روسیه که در سن‌پترزبورگ امضا شده است، برمی‌گردد.

وی با ذکر این نکته که نگاه هند به ایران نگاهی استراتژیک است، یادآور شد: «تغییر دولت و این‌که چه کسی رئیس جمهور شود و چه جناحی از قدرت در جمهوری اسلامی ایران به قدرت برسد، برای هندی‌ها تعیین‌کننده نیست بلکه آن‌چه برای هند تعیین‌کننده است، عملیاتی‌کردن توافقاتش با ایران است.»

ملازهی در خصوص عدم خرید نفت ایران توسط هند پس از خروج آمریکا از برجام، اظهار داشت: «این‌که شرکت‌های نفتی هند بعد از تحریم‌های ترامپ و سخت‌گیری‌های آن نتوانستند آن‌طور که ایران انتظار داشت از ایران نفت خریداری کنند، به نظر من تا حدی قابل فهم است. چون شرکت‌های نفتی هند با شرکت‌های نفتی آمریکا و اروپا کار می‌کنند و منافع‌شان ایجاب می‌کرد که در آن مقطع سعی کنند از ایران نفت خریداری نکنند و به سمت کشورهای عربی بروند و چنین هم کردند.»

وی ادامه داد: «ولی در بخشی که منافع‌شان ایجاب کرد، این هندی‌ها بودند که دونالد ترامپ را مجبور یا تشویق کردند که چابهار را از تحریم‌ها مستثنی کند همان‌طور که در جریان هستید چابهار تنهاجایی بود که آمریکایی‌ها کوتاه آمدند و آن هم تحت تأثیر هندی‌ها و لابی‌گری آنها در آمریکا بود که درنهایت ترامپ را قانع کردند که چابهار را استثناء کند.

ملازهی با بیان این‌که هند همچنان مایل است مناسبات ایران و هندوستان را براساس دو توافق انجام‌شده یعنی کریدور شرق – غرب و همچنین کریدور شمال – جنوب فعال نگه دارد، گفت: «محاسبات هند، کاملاً دقیق است و در این رابطه نیز رقابت‌ها بین چین و هند از یک طرف و همچنین هند و پاکستان هم مطرح است. به همین دلیل است که برخلاف معمول که کسی که رئیس جمهور می‌شود معمولاً پیام تبریک می‌فرستند، هندی‌ها علاوه بر ارسال پیام تبریک، وزیر خارجه خود را به ایران فرستادند و با آقای رئیسی دیدار کرد.»

* هندی‌ها نمی‌خواهند برای همیشه از ایران نفت نخرند

این تحلیلگر ارشد مسائل شبه‌قاره خاطرنشان کرد: «برداشت من این است که هندی‌ها در این قضیه، حساب و کتاب دارند و نمی‌خواهند برای همیشه از ایران نفت نخرند؛ بلکه منتظرند ببینند برجام به کجا کشیده می‌شود. اگر در برجام گشایشی ایجاد شود، قطعاً هند به خرید نفت از ایران بازمی‌گردد، چون به‌شدت به نفت نیاز دارد؛ هرچند ایران و عربستان سعودی در این بخش با یکدیگر رقابت دارند و عربستان در تلاش است که بازار هند را تصرف کند، ولی معتقدم هندی‌ها هوشیارتر از این هستند و سعی می‌کنند نگاه متعادلی بین ایران و عربستان داشته باشند و توان و تجربه کافی در این خصوص دارند.»

گفتنی است «تی‌اس تیرمورتی» سفیر و نماینده دائم هند در سازمان ملل متحد در جلسه چهارشنبه نهم تیر ماه شورای امنیت درباره اجرای قطعنامه ۲۲۳۱ گفت: همیشه بر این عقیده بوده‌ایم که تمام موضوعات مرتبط با برجام باید به صورت صلح‌آمیز از طریق گفت‌وگو و دیپلماسی حل شود و حمایت خود را از همه تلاش‌ها که به رسیدگی و حل و فصل برجسته مسائل کمک می‌کند، گسترش داده‌ایم. (اینجا بخوانید)

ملازهی در ادامه این گفت‌وگو به مسئله افغانستان نیز اشاره کرد و گفت: «افغانستان در حال حاضر بحث جدی است و طالبان مورد حمایت پاکستان است و اتفاقاً «شاه‌محمود قریشی» وزیر خارجه پاکستان در اظهاراتی خطاب به هندی‌ها گفت که شما در افغانستان شکست خوردید و جایگاه ندارید. این اظهارات نشان می‌دهد از دید رقابت‌هایی که بین هند و پاکستان در افغانستان در جریان است، هند خودش را با سیاست‌های ایران نزدیک می‌بیند.»

به باور این کارشناس ارشد مسائل شبه‌قاره، تحولات افغانستان در نگاه هندی‌ها و این‌که با ایران در ارتباط با مسائل افغانستان هماهنگ باشند تا کمتر ضرر کنند، مسئله مهمی است که وجود دارد.

* مناسبات تهران و دهلی نو در حد معقول به پیش می‌رود

ملازهی در ارزیابی از مناسبات تهران و دهلی نو در دولت پیش رو در ایران نیز گفت: برداشتم این است که مناسبات در حد معقول پیش خواهد رفت و ایران هم به دنبال این است که مناسباتش را با هند گسترش دهد.»

وی افزود: «به‌رغم این‌که ایران موضع ضد آمریکایی دارد و هندی‌ها با آمریکایی‌ها در تماس هستند، شاید هم از این زاویه هندی‌ها در آینده در موقعیتی قرار بگیرند که بین ایران و آمریکا میانجی‌گری کنند.»

این کارشناس مسائل شبه قاره با بیان این‌که هند از این به بعد نقش مهمی را در معادلات منطقه‌ای قدرت و معالادت بین‌المللی قدرت خواهد داشت، یادآور شد: «از این زاویه به نفع ایران است که همکاری‌هایش را با هند گسترش دهد.»