گام‌های محکم‌تر برای دستیابی به واکسن‌ انگلی بیماری سالک

به گزارش عصرقائم،  عامل انتشار انگل لیشمانیا، حشره‌ای به نام پشه خاکی است. میزبانان این انگل به‌ طور عمومی مهره داران و به‌طور ویژه سگ سانان،  جوندگان، خرگوش کوهی و انسان هستند. دو شکل از بیماری با عامل لیشمانیا وجود دارد که یک نوع آن “لیشمانیوز جلدی” است که بر غشاء پوست و مخاط تاثیر می گذارد و منجر به پدید آمدن زخم در محل گزش پشه خاکی می‌شود و  شکل جدی‌تر آن باعث تب و آسیب کبدی می‌شود و ممکن است کشنده باشد.

تشخیص و درمان بیماری “لیشمانیا” یا “سالک” بسیار درد آور و آسیب رسان است و به منظور رفع آلام مبتلایان به این بیماری، تیم تحقیقاتی بخش ایمونولوژی مولکولی و تحقیقات واکسن انستیتو پاستور ایران به سرپرستی دکتر سیما رافتی، از سال ۷۴ در زمینه‌های تشخیص، درمان و اخیرا تولید واکسن سالک مطالعات وسیعی را انجام داده‌اند.

این محققان مطالعات بر روی فعل و انفعالاتی که پشه خاکی بر روی بدن انسان ایجاد می‌کند، متمرکز شدند و در طی آن توانستند از پشه خاکی و پپتیدهایی که با انگل لیشمانیا به انسان منتقل می‌شود، به عنوان ابزاری برای پیشگیری و درمان استفاده کنند.

شناسایی سه آنتی ژن کاندیدا برای ساخت واکسن علیه لیشمانیا از دیگر دستاوردهای این محققان است و توانستند واکسن‌های ژنتیکی کاندیدا علیه بیماری لیشمانیوز احشایی را در سگ تولید کنند و به ثبت برسانند.

به گفته دکتر رافتی، در این مطالعات از نوعی انگل غیر بیماری‌زا برای انسان به نام “لیشمانیا تارنتولی” استفاده شده است و می‌تواند به عنوان حامل و ارائه دهنده کاندیدای واکسن استفاده شود. این روش یکی از ابداعات محققان این موسسه تحقیقاتی است و در آن ژن‌های ایمونوژنیک مربوط به انگل لیشمانیا و یا پشه خاکی را تعبیه کرده و این مولکول‌ها و یا کاندیداهای واکسن به صورت پایدار قادر به ترشح هستند. این روش نوین مورد توجه زیادی قرار گرفته و کارایی‌های خاصی را به ارمغان آورده است.

علیرغم این موفقیت‌ها، مجری طرح تاکید دارد به اندازه‌ای این انگل پیچیده است که مطالعات برای تولید واکسن انگلی برای آن نه در تحقیقات محققان کشورهای پیشرفته و نه در مطالعات متخصصان و شرکت‌های دانش بنیان به نتیجه‌ای نرسیده است، ولی وی تاکید دارد که بعد از سال‌ها مطالعه می‌توانیم گام‌های محکم‌تری برای تولید واکسن این بیماری برداریم.

معرفی ابزار جدید برای تولید واکسن سالک

دکتر سیما رافتی سیدی یزدی در گفت‌وگو با ایسنا، تمرکز تحقیقات خود را بر روی بیماری “لیشمانیوز” دانست و گفت: بیماری لیشمانیای پوستی یا سالک یکی از بیماری‌های اندمیک کشور و بیماری است که در هر گروه سنی زنان و مردان را درگیر می‌کند. لیشمانیا به غیر از آنکه یک بیماری است، مسائل اجتماعی زیادی را برای فرد ایجاد خواهد کرد.

وی با تاکید بر اینکه این بیماری درمان مشخص و موثری ندارد و درمان‌های بسیار توکسیکی دارد، افزود: من سال‌های زیادی است که بر روی این بیماری با هدف تولید واکسن، تحقیقات در زمینه واکسن سالک، ایمنوتراپی و تشخیص تحقیق می‌کنم و به عنوان یکی از برگزیدگان دومین دوره جایزه فرزانه در حوزه علوم زیست‌پزشکی انتخاب شدم و دلیل آن تحقیقات وسیعی بوده که در این زمینه داشته‌ام.

رافتی به بیان جزئیات این تحقیقات پرداخت و یادآور شد: من از سال ۱۳۷۵ تاکنون بعد از اخذ PHD در انستیتوپاستور، روی واکسن لیشمانیا کار می‌کنم و هر برهه از زمان بر اساس تحقیقات روز دنیا این مطالعات در جریان بود و بر این اساس در زمینه‌های واکسن‌های DNA  یا (DNA Vaccines)، پروتئین‌های نوترکیب تحقیقاتی را آغاز و مقالات خوبی را در این زمینه منتشر کردیم و در حال حاضر از ابزارهایی استفاده می‌کنیم که بسیار نزدیک به انگل لیشمانیا است.

مجری طرح با بیان اینکه فرمی از انگل لیشمانیا به نام “لیشمانیا تارنتولی” و از مارمولک جداسازی می‌شود، بسیار شبیه به انگل پاتوژن (انگل لیشمانیا ماژور) است، خاطر نشان کرد: ما در این مطالعات با استفاده از تکنیک‌های ژنتیکی، ژنوم مختلفی را که می‌دانیم این ژن‌ها به عنوان کاندیدای واکسن لیشمانیا است، در این ابزار تعبیه کردیم و در مدل موش، سگ (به عنوان مدل حیوانی بزرگ) استفاده کردیم و نتایج خوبی در زمینه واکسن این بیماری به دست آوردیم.

روش نوین تشخیص لیشمانیا

این محقق، تحقیقات در زمینه تشخیص این بیماری را از دیگر مطالعات خود در انستیتوپاستور نام برد و ادامه داد: تشخیص بیماری سالک تا سال‌ها در دنیا بسیار آسیب زا بوده و در صورتی که فرد مبتلا کودک باشد، بسیار آزرده می‌شود؛ چرا که باید نمونه‌ای از پوست فرد دریافت شود.

وی با تاکید بر اینکه ما روش غیر تهاجمی برای تشخیص سالک ارائه کردیم، خاطر نشان کرد: ما با این روش نمونه را از روی پوست بر می‌داریم و DNA آن استخراج خواهد شد و تشخیص دهیم که آیا فرد واقعا لیشمانیوز پوستی دارد یا خیر. این یکی از دستاوردهای مهم ما به شمار می‌رود؛ چرا که اکنون شاهدیم که کودکان مبتلا از این بیماری رنج نمی‌برند.

به گفته این محقق با برداشت نمونه‌ای از پوست، عفونت دیگری بر روی پوست باقی خواهد ماند و این روش ما توانسته در این زمینه کمک کننده باشد.

رافتی خاطر نشان کرد: اگر ما واقعا از این انگل غیر پاتوژن به عنوان ابزار استفاده کنیم و بتوانیم بعد از تحقیقات حیوانی بر روی انسان پیاده کنیم، گام بزرگی در درمان این بیماری برداشته خواهد شد، هر چند که از این ترفند برای سایر بیماری‌ها مانند بیماری مالاریا استفاده می‌شود.

وی یادآور شد: راهی که ما آن را طی کردیم، راهکار نوینی است؛ چون می‌توانیم پروتئین‌های کاندیدا را از درون این انگل تغذیه کنیم.

ضرورت ساخت و تولید واکسن

رافتی به ضرورت تولید واکسن لیشمانیا اشاره کرد و گفت: واکسن سالک برای ما یک ضرورت است، چون این بیماری، بیماری است که درمان آن بسیار آسیب رسان است و زمانی که درمان‌های این بیماری به ویژه بر روی کودکان اعمال می‌شود، چالش‌های زیادی را به همراه دارد. ضمن آنکه ما شاهدیم افرادی که درگیر این بیماری می‌شوند، برای سال‌های سال و در طول سال نسبت به این بیماری مصونیت دارند، از این رو این اطمینان را برای ما ایجاد کرده است که واکسن می‌تواند در پیشگیری از این بیماری موثر باشد.

وی با تاکید بر اینکه بر این اساس دستیابی به واکسن سالک برای ما به “باید” تبدیل شده است، گفت: به عنوان مثال در حوالی مشکین‌شهر لیشمانیای احشامی به عنوان نوع دیگری از انگل لیشمانیا شایع است و این انگل کشنده نیز هست و اگر تشخیص سریع داده نشود، فرد فوت خواهد کرد.

رافتی اضافه کرد: ولی لیشمانیای پوستی که در شهرهایی چون “مشهد”، “اصفهان” و “قم” شایع است، ایجاد زخم می‌کند و این تنها به زخم پوست منتهی نمی‌شود، بلکه مسائل اجتماعی بسیار زیادی را به همراه دارد.

مجری طرح با اشاره به تولید دارو برای درمان بیماری سالک از سوی برخی از شرکت‌های دانش بنیان، افزود: محققان شرکت‌های دانش بنیان در این زمینه تحقیقات وسیعی را اجرایی کردند، ولی نباید انتظار داشت که همه این تحقیقات به سرعت به نتیجه برسند؛ چرا که این بیماری بسیار پیچیده‌تر از آن است که بتواند بعد از ۵ تا ۱۰ سال به نتیجه برسد، وگرنه محققان کشورهای پیشرفته دنیا که در این زمینه در حال مطالعه هستند، به دستاوردی رسیده بودند.

وی با بیان اینکه مطالعات در این زمینه در دنیا تاکنون به نتیجه‌ای نرسیده است، توضیح داد: تولید واکسن‌های انگلی دشوار است، ولی اینکه بتوانیم تشخیص درستی از این بیماری داشته باشیم، گام بزرگی در درمان آن خواهد بود و در راستای آن نیز تحقیقات محققان برای رسیدن به واکسن بسیار ارزشمند است که در این زمینه همه متخصصان و شرکت‌های دانش بنیان ایرانی نیز در این زمینه در حال تحقیق هستند و امیدوارم در این زمینه به دستاوردهای خوبی نایل شوند.

آخرین اخبار در زمینه تولید واکسن سالک

رافتی، در خصوص اینکه مطالعات برای ساخت واکسن سالک در چه مرحله‌ای قرار دارد، اظهار کرد: این مطالعات از سال‌های قبل آغاز شده و در حال حاضر تنها می‌توانم بگویم که درباره این بیماری شناخت بهتری دارم و شاید بتوانم بگویم برای تولید واکسن گام‌های محکم‌تری برمی‌دارم. اینکه موفق خواهم شد یا خیر، مشخص نیست، چون از هر راهی که ما می‌رویم، انگل مسیر خود را ادامه می‌دهد؛ از این رو نمی‌توانم زمان مشخصی برای رسیدن به واکسن لیشمانیا اعلام کنم، ولی با تیم تحقیقاتی خود در حال تلاش هستیم.

مجری طرح، در پاسح به این سوال که آیا انگل لیشمانیا همانند ویروس‌ها جهش می‌یابند، گفت: یکسری از آنها جهش می‌یابند، ولی نه به شدت ویروس.

وی خاطر نشان کرد: این انگل یک “یوکریوت” بسیار فهمیده است که سالیان سال با انسان زیسته و چون یوکریوت است، همانند ویروس بسیار هوشمند است و مانند ویروس دائما موتاسیون‌های زیادی تولید می‌کند؛ همانطور که اگر کشت انگل به صورت ممتد انجام شود، مشاهده خواهد شد که infectivity  (عفونت) آن کاهش یافته است و دلیل آن ایجاد یکسری تغییرات در آن است، ولی این تغییرات به شدت ویروس نیست.