کاهش فرزندآوری زمینه‌ای برای افزایش سالخوردگی

به گزارش عصرقائم، مجمع عمومی سازمان ملل متحد حدود ۳۰ سال پیش یعنی در سال ۱۹۹۰ میلادی تصویب کرد که روز اول اکتبر هر سال میلادی برابر با نهم مهرماه به عنوان”روز جهانی سالمندان” نام‌گذاری شود تا از این طریق، اهمیت پدیده سالخوردگی جمعیت و ضرورت ارج‌نهادن به جایگاه سالمندان در سرتاسر جهان نشان داده شود.

بررسی تاریخ تحولات جمعیت جهان نشان می‌دهد که سالخوردگی جمعیت یک پدیده جدید محسوب می‌‌شود بدین معنا که حتی تا حدود ۷۰ سال قبل یعنی در سال۱۹۵۰ میلادی فقط ۵ درصد کل جمعیت جهان را سالخوردگان بالای ۶۵ سال تشکیل می‌دادند، درحالی که این میزان در حال حاضر تقریبا دو برابر شده است و پیش‌بینی‌های جمعیت‌شناسان سازمان ملل متحد نیز نشان می‌دهد که روند صعودی میزان سالخوردگی جمعیت جهان در سال‌های آینده تداوم خواهد یافت و به بیش از سه برابر یعنی ۱۶ درصد در سال ۲۰۵۰ میلادی خواهد رسید.

درحال حاضر، سالخوردگی جمعیت در کشورهای پیشرفته جهان بیشتر و برجسته‌تر است به‌طورمثال نزدیک به یک چهارم کل جمعیت کشور ژاپن و حدود یک پنجم کل جمعیت ایتالیا و آلمان را سالخوردگان تشکیل می‌دهند. اگرچه درحال حاضر میزان سالخوردگی جمعیت در کشورهای درحال توسعه جهان از جمله کشور ما چندان چشمگیر و برجسته نیست، اما در دهه‌های آینده بیشترین رشد سالخوردگی جمعیت جهان مربوط به سالخوردگان کشورهای درحال توسعه خواهد بود.

یعقوب فروتن دانشیار جمعیت‌شناسی گروه علوم اجتماعی دانشگاه مازندران در گفت‌وگو با بلاغ؛ اظهار کرد: مطابق داده‌های سازمان ملل متحد، در سال ۲۰۱۰ میلادی تنها ۵ درصد جمعیت کل ایران را سالخوردگان تشکیل می‌دادند و مطابق جدیدترین سرشماری ایران در سال ۱۳۹۵ نیز از هر یکصدنفر جمعیت کل کشور ما تقریبا ۶ نفر آن‌ها افراد بالای ۶۵ ساله هستند؛ البته در سال‌های آینده، سالخوردگی جمعیت در کشور ما نیز مانند سایر کشورهای جهان به‌طور چشمگیری افزایش خواهد یافت.

وی افزود: پیشرفت‌های جوامع معاصر در عرصه‌های پزشکی و بهداشت و تغذیه، سبک زندگی و … سبب شده است تا یک مرحله جدید موسوم به “دوره سوم زندگی” در چرخه حیات انسان امروزین شکل گیرد که معمولا مربوط به دوران پس از بازنشستگی است.

عضو هیئت علمی دانشگاه مازندران تصریح کرد: بدیهی است که ماهیت و مقتضای افزایش سن و سالمندی به گونه‌ای است که مسائل و تنگناها و چالش‌هایی به همراه دارد؛ بخشی از این چالش‌ها و دشواری‌ها متوجه افراد سالخورده و خانواده‌ها و اطرافیان آن‌ها خواهد بود.

فروتن ادامه داد: بدین معنا که بالا رفتن سن مخصوصا در سنین سالمندی افراد سبب می‌شود تا رفته رفته توانایی‌های جسمانی و ذهنی آنان کاهش یابد؛ شدت و وسعت این قبیل مشکلات فردی ناشی از سالخوردگی بستگی به این دارد که افراد در سال‌های قبل از چه شرایط و مراقبت‎های بهداشتی، تغذیه، فعالیت‌های ورزشی و … برخوردار بودند.

وی خاطرنشان کرد: بخش دیگری از مشکلات و چالش‌های ناشی از سالخوردگی معطوف به کل جامعه و کشور است همانند افزایش سالخوردگی که سبب بالارفتن هزینه‌های عمومی جامعه برای مراقبت‌های پزشکی و بهداشتی سالخوردگان و مقرری‌های بازنشستگی می‌شود و همچنین بازار کار و فعالیت اقتصادی کشور را با کاهش نیروی انسانی مواجه می‌سازد.

عضو هیئت علمی دانشگاه مازندران گفت: با مدیریت علمی تخصصی و برنامه‌ریزی مناسب هم در سطح فرد و هم در سطح کل کشور می‌توان تاحدود زیادی بر چالش‌های گریزناپذیر ناشی از افزایش سن و سالمندی فایق آمد؛ ضمن آن‌که نباید از یاد ببریم که سالمندی می‌تواند به‌عنوان بخش مهمی از زندگی هر یک از ما انسان‌ها باشد و سالمندان نیز منبع سرشاری از دانش و تجربه هستند که برای جامعه نیز بسیار سودمند است.

فروتن تاکید کرد: دو موضوع اصلی یعنی “سالخوردگی” و “فرزندآوری” کاملا به همدیگر مرتبط هستند به‌طوری‌که مهمترین راه حل ساماندهی به هر یک از این دو موضوع ریشه در توجه کافی به آن موضوع دیگر دارد؛ بدین معنا که از یک سو تاریخ تحولات جمعیت جهان نشان می‌دهد تا اواخر دهه ۱۹۵۰ میلادی میزان زاد و ولد در کل جهان بسیار بالا بود.

وی تصریح کرد: به همین دلیل تا آن زمان هنوز میزان سالخوردگی جمعیت در جهان چندان برجسته و چشمگیر نیست اما پس از آن زمان رفته رفته شاهد روند فزاینده سالخوردگی جمعیت هستیم چون پس از جنگ دوم جهانی سطح فرزندآوری به‌تدریج رو به کاهش گذاشت و متوسط تعداد فرزند برای هر زن در کل جهان به حدود ۳ فرزند تقلیل یافت درحالی‌که این میزان در سال‌های قبل بیش از دو برابر بود.

عضو هیئت علمی دانشگاه مازندران مهمترین راه‌حل برای ساماندهی رشد بی‌رویه سالخوردگی جمعیت را فرزندآوری دانست و افزود: دولت‌ها و حکومت‌ها با تامین نیازهای اساسی و حقوق انسانی سالمندان می‌توانند عملا زمینه‌های مطلوبی را در نگرش و گرایش جوانان نسبت به ازدواج و فرزندآوری فراهم کنند.

فروتن خاطرنشان کرد: به‌عنوان مثال می‌توان به تجربیات موفق کشورهای اسکاندیناوی در شمال اروپا مانند فنلاند، دانمارک، سوئد و نروژ اشاره کرد که توانسته‌اند به مدد برنامه‌ریزی‌ها و راهکارهای سازنده در حوزه‌های متعدد از جمله سیاستگذاری‌های مناسب برای تامین حقوق انسانی سالمندان، از بالاترین سطح فرزندآوری در بین کشورهای پیشرفته جهان بهره‌مند شوند که کاهش چالش‌های ناشی از سالخوردگی در این کشورها را نیز در پی خواهد داشت.

وی یادآور شد: تجربیات بین‌المللی نشان می‌دهد که ابعاد کیفی و سلامت جمعیت کشور(و نه صرفا بعد کمی و تعداد جمعیت) باید به‌طور جدی مورد توجه باشد چون درغیر این‌صورت، آن کشور با پدیده”جوانان سالخورده” مواجه می‌شود بدین معنا که حتی اگر جامعه دارای یک نسبت و تعداد بسیار زیاد جمعیت جوانان باشد اما نتواند زمینه‌ها و شرایط لازم را برای تامین نیازهای اساسی آنان در عرصه‌های گوناگون از جمله در زمینه فرصت‌های شغلی و کار به‌خوبی فراهم آورد.

عضو هیئت علمی دانشگاه مازندران بیان کرد: در صورت تامین نکردن نیاز اساسی جامعه دارای خیل عظیم جوانانی خواهد بود که حتی در اوج جوانی نیز احساس فرسودگی، افسردگی و پژمردگی می‌کنند که از آن تحت عنوان”جوانان سالخورده” نام می‌برم.

فروتن ادامه داد: بدیهی است جوامعی که قادر نباشند از پتانسیل‌های سودمند خیل عظیم جوانان برای رشد و توسعه جامعه بهره گیرند، با چالش‌های به‌مراتب جدی‌تری در زمینه سالخوردگی جمعیت مواجه خواهند شد.

وی اظهار داشت: در برخی کشورها مانند ژاپن که بالاترین میزان سالخوردگی در سطح جهان را دارد و حتی در برخی شهرهای آن مانند شهر اوکیناوای ژاپن نسبت قابل ملاحظه‌ای از جمعیت را صدساله‌ها تشکیل می‌دهند، کماکان از شرایط کیفی و سلامت مناسب برخوردارند.

عضو هیئت علمی دانشگاه مازندران در پایان خاطرنشان کرد: واقعیت مهم این است که وقتی کار در اختیار کاردان و متخصصان مربوطه باشد، درآن‌صورت می‌توان با برنامه‌ریزی‌های علمی و سیاست‌گذاری‌های منطقی حتی چالش‌های ناشی از سالخوردگی جمعیت را نیز به فرصت‌های ارزشمند و سودمند هم برای سالمندان و هم برای کل جامعه تبدیل کرد.

برنامه‌ریزان و سیاست‌گذاران در عرصه کلان دولت و حکومت با اتخاذ و اجرای تصمیمات و برنامه‌های اصولی و علمی در سطح جامعه، تمهیدات لازم و زمینه‌های مساعد را فراهم آورند تا از این طریق هم عملا قدر و منزلت سالمندان پاس و ارج نهاده شود و هم انبوه جمعیت جوانان ما نیز به سوی ازدواج و فرزندآوری اشتیاق و تمایل پیدا کنند.