بلایی که ریزگردها سر محیط زیست می‌آورند

به گزارش عصرقائم، رضا سیاه منصور در گفت و گو ، با اشاره به اهمیت و جایگاه ویژه هر یک از اجزای اکوسیستم خاطرنشان کرد: کشور ما بخشی از اکوسیستم کره زمین است که هرچند با مرزهای قراردادی از دیگر قسمت‌های آن جدا شده است اما همانند بقیه اجزای اکوسیستم تبادلات خود را با دیگر قسمت‌ها انجام می‌دهد. زمانی که ما از جنوب به شمال به اکوسیستم کشورمان نگاه می‌کنیم، هر کدام از عناصر موجود در آن کارکرد به‌خصوص خود را دارند و نقش خاصی را ایفا می‌کنند.

این عضو هیئت علمی موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور افزود: کارکرد هر کدام از این عناصر در اکوسیستم معنا پیدا می‌کند و اگر از آن خارج شود، کارکرد اکوسیستم و آن عنصر مشخص مختل خواهد شد. به عنوان نمونه زمانی که در خلیج فارس صید ترال رخ می‌دهد، خود به خود یکی از اصلی‌ترین عناصر چرخه زیستی از آن خارج می‌شود و نتیجه آن، فقر اکوسیستم و اختلال در فرایندهای آن است.

وی با اشاره به حساسیت اقلیم جنوب کشور ادامه داد: وقتی به سمت سواحل جنوبی کشور حرکت می‌کنیم، با اقلیم حساسی مواجه می‌شویم که در برابر تنش‌های آبی و تغییرات  آب و هوایی بسیار آسیب پذیر است چراکه در این مناطق، تنوع زیستی اندک است و زمانی که اجزای زیستی آن حذف شوند، مساحت وسیعی خالی از گونه‌های زیستی خواهد شد.

سیاه منصور در ادامه صحبت‌های خود با تاکید بر اهمیت رویشگاه گیاه درمنه و جنگل‌های ارسباران و هیرکانی اظهارکرد: ۴۶ میلیون هکتار از اراضی کشور ما به عنوان رویشگاه گیاه درمنه شناخته می‌شود. با توجه به اینکه هرچه به سمت شمال کشور حرکت می‌کنیم، تراکم جمعیت و در نتیجه نیازهای انسان نیز بیشتر می‌شود، تنوع جوامع انسانی نیز افزایش می‌یابد. در شمال کشور جنگل‌های ارسباران و هیرکانی قرار دارند که چرخه‌های زیستی در آن بسیار پیچیده‌تر و گسترده‌تر است و فرایندهای زیستی با سرعت بالاتری انجام می‌پذیرد.

این عضو هیئت علمی موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور با اشاره به تاثیر منفی سیاست‌های غلط مدیریتی بر اکوسیستم ایران گفت: بخش‌های مختلف اکوسیستم کشور ما، تحت تاثیر برخی سیاست‌های مدیریتی دچار آسیب شده و این سیاست‌ها خروجی مناسبی برای محیط زیست ما نداشته است. کاهش تنوع زیستی در جنگل‌ها و پوشش گیاهی در مراتع سبب تولید ریزگرد می‌شود. این مسئله نتیجه مدیریت غلط است.

سیاه منصور اضافه کرد: تغییرات اقلیمی نیز که در سطح جهان در حال رخ دادن است، چالشی است که در راستای از بین رفتن بافت زیستی کشور و بیابانی شدن آن مزید بر علت شده است همچنین در کنار تغییرات اقلیمی، زمانی که ما در چرخه هیدرولوژیک کشور اختلال ایجاد می‌کنیم ، باعث پدیدار شدن شوره زارها می‌شویم.

وی شرایط فعلی محیط زیست را محصول بی‌برنامگی خواند و گفت: نوع مدیریت ما در سال‌های اخیر به شکلی بوده است که در هر صورت نگرانی وجود دارد. زمانی که بارندگی افزایش پیدا می‌کند، نگران وقوع سیل، رانش زمین، فرسایش خاک، فرسایش ژنتیکی و… هستیم و زمانی که میزان بارش کم می‌شود نیز نگران کمبود آب، کمبود محصول، کاهش تولید علوفه مراتع و… می‌شود یعنی اینکه ما دائما نگرانیم. راه حل این مشکل، استفاده از مدیران جوان و فکرهای خلاق ازیک طرف و برهم زدن دور تسلسل باطل مدیران ناکارآمد است.

سیاه منصورخسارات وارد شده به اکوسیستم را به شرط مدیریت صحیح قابل ترمیم خواند و اظهارکرد: در عرصه‌های طبیعی که تنوع ژنتیکی با پایداری اکولوژیکی وجود دارد، تولید و ثبات بیشتر است درحالی‌که در اکوسیستم‌های فرسوده ناپایداری به اشکال سیل، کاهش انواع محصولات و تنوع آن، رانش زمین، فرسایش خاک، کمبود منابع آب، کاهش عملکرد و اخلال در درآمد و اقتصاد، فقر پوشش گیاهی و تولید ریزگرد، فقر پوشش جانوری و اشکال زیستی و… در نتیجه فقر حاصل می‌شود. هرچند با مدیریت صحیح و اعمال مراقبت‌های خاص در بسیاری از موارد قابل جبران و ترمیم است و هزینه آن بسیار کمتر از هزینه جبران خسارت است.

این عضو هیئت علمی موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور با اشاره به انتقال گیاهان و جانوران به عرض‌های جغرافیایی بالاتر گفت: یکی از موضوعاتی که در سال‌های اخیر مطرح شده است، انتقال گیاهان به عرض‌های بالاتر جغرافیایی است. این موضوع بیانگر آن است که ما با از بین بردن شرایط زندگی گیاهان و جانوران در عرض‌های جغرافیایی پایین‌تر مجبور شده‌ایم آن‌ها را به مناطق دیگری منتقل کنیم. ما متاسفانه تا جایی پیش رفتیم که مجبور به تغییر عناصر اکولوژیکی شده‌ و دست به ایجاد یک اکوسیستم نیمه‌مصنوعی زده‌ایم.

وی از بین بردن جنگل‌ها و مراتع را یکی از علل اصلی وقوع سیل دانست و اظهارکرد: زمانی که ما دست به تغییر ماهیت زمین‌های جنگلی می‌زنیم، آن‌ها را دربرابر هجوم آب آسیب‌پذیر می‌کنیم. یا توجه به اینکه عرصه‌های جنگلی و مرتعی کشور ما اغلب در شیب قرار گرفته است، از بین بردن پوشش گیاهی سبب می‌شود این اراضی در برابر سیل آسیب‌پذیر شوند و خاک این مناطق با وقوع سیل شسته‌ شود.

سیاه منصور افزایش دمای خاک را یکی از دلایل از بین رفتن میکروارگانیسم‌ها خواند و گفت: با توجه به تحقیقاتی که توسط موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشورانجام شده است، زمین‌های جنگلی با وجود لاش‌برگ، به‌طور میانگین در روزهای گرم سال دمای ۳۶ تا ۳۸ درجه ای در سطح خاک دارند، در حالی که این اراضی پس از سوختن، دمایی تا سقف ۸۶ درجه سانتیگراد را تجربه می‌کنند.

این عضو هیئت علمی موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور اضافه کرد: در این شرایط میکروارگانیسم‌ها نمی‌توانند به فعالیت خود ادامه دهند و خاکی که محل زندگی آن‌هاست با آب شسته می‌شود و از بین می‌رود همچنین گیاهان باعث تغییر اسیدیته خاک می‌شوند. از بین رفتن این گیاهان سبب می‌شود تا بسیاری از میکروارگانیسم‌ها نتوانند در محیط زنده بمانند. از بین رفتن این میکروارگانیسم‌ها کیفیت خاک را پایین می‌آورد و باروری آن را کاهش می‌دهد.

وی بیابان‌زایی و کاهش مساحت بافت جنگلی را سبب تولید ریزگرد که یکی از مشکلات اصلی کشور است ذکر و اظهارکرد: این ریزگردها علاوه بر اینکه به‌طور مستقیم باعث کاهش کیفیت هوا می‌شوند، با کاهش کیفیت نور و قابلیت جذب آن روی برگ گیاهان از یک طرف و اختلال در گرده افشانی و تخلیه بار الکتریکی هرچند با ولتاژ بسیار کم از طرف دیگر،  توانایی باروری گیاهان را کاهش می‌دهند علاوه بر آن با تغییر در بافت خاک و برهم زدن تعادل شیمیایی آن، خاک را دستخوش تغییر اساسی می‌کنند که متاسفانه این تغییرات در جهت منفی رخ می‌دهد.

سیاه منصور منشا بیشتر آتش سوزی‌های کشور را انسانی دانست و گفت: بسیاری از آتش‌سوزی های رخ داده در جنگل‌های ما که بیشتر آن‌ها به‌صورت عمدی اتفاق می افتد، با داشتن تجهیزات ابتدایی قابل کنترل است اما مشکل ما این است که عزم جدی و کافی برای مقابله با آن وجود ندارد همچنین منطقه‌بندی (زون‌بندی) مناسب و تطابق امکانات و آموزش سازگار و کارآمد نیز جهت کنترل آتش صورت نپذیرفته است.

وی از بین رفتن پوشش گیاهی را چالش مهمی برای زندگی جانوران دانست و اظهارکرد: زمانی که درمنه از بین می‌رود، زیستگاه موجودات زیادی از جمله هوبره (پرنده در حال انقراض) در خطر می‌افتد. با توجه به اینکه هر کدام از اجزای محیط زیست نقش خاص خود را دارند، از بین رفتن جزء مهمی مانند پوشش گیاهی به‌طور مستقیم سبب از بین رفتن موجودات زنده و تنوع زیستی می‌شود.

این عضو هیئت علمی موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور رفع مشکلات زیست محیطی را نیازمند عزمی جهانی خواند و گفت: حل بسیاری از مشکلات محیط زیستی کشور نیز از توان مسئولان داخلی خارج است و علت آن مسائل جهانی است. برای مثال خروج ایالات متحده از پیمان کیوتو سبب تولید افسارگسیخته گازهای گلخانه ای می شود و این مسئله روی کل محیط زیست جهانی تاثیرگذار است‌ همچنین بسیاری از ریزگردا از کشورهای همسایه نشات می‌گیرند که یکی از علل پدیدار شدن آن، نبود حکومت مقتدر مرکزی و بی‌توجهی به محیط زیست است.

سیاه منصور در پایان تاکید کرد: مشکلات داخلی کاملا قابلیت مرتفع شدن را دارند و ابزار آن‌هم مدیریت خلاق و خروج از دالان‌های رانت، تعارفات و تعارضات جناحی، به کارگیری تخصص و عدم سیاست‌زدگی در مدیریت عرصه هاست. به یاد داشته باشیم که توسعه در گرو داشتن منابع طبیعی و کشاورزی سالم و پایدار است بنابراین با اعمال قوانین و پرهیز از دستبرد به این عرصه ها جای پای حرکت در راستای توسعه را استحکام ببخشیم.