پاییز ۱۴۰۰، خشک‌ترین پاییز نیم قرن اخیر

مدل‌های هواشناسی بین‌المللی نشان می‌دهد که آبان کم بارشی را پیش رو داریم و حتی این کاهش بارندگی به احتمال قوی کمتر از حد نرمال ۵۲ سال اخیر خواهد بود.

به گزارش عصرقائم، تولید بخش کشاورزی به عوامل مختلفی بستگی دارد؛ از نهاده و عوامل تولید گرفته تا شرایط اقلیمی و جوی و تغییرات آب و هوایی تا سیاست‌های دولت و بازار جهانی. عوامل متعدد و در هم تنیده‌ای بر تولید بخش کشاورزی تأثیرگذار است که در این میان آب به عنوان یکی از عوامل تولید، نقش مهم و اساسی در تولید کشاورزی دارد؛ چنانکه به عنوان مثال تولید یک کیلوگرم برنج به حدود ۳ هزار و ۵۰۰ لیتر آب و یک کیلوگرم گوشت گاو حدود ۱۵ هزار لیتر آب نیاز دارد. زراعت آبی به طور متوسط حداقل دو برابر محصول دیم در واحد سطح تولید می‌کند و از این رو امکان افزایش تولید و تنوع‌بخشی به محصولات تولیدی بیشتر را فراهم می‌سازد. بنابراین تولید بیشتر غذا یعنی در دسترس بودن آب، از طرف دیگر تولید دیم هم بسیار وابسته به بارش است و خشکسالی بر میزان و عملکرد تولید تاثیر منفی دارد.

میزان بارندگی تأثیر بالایی بر تولید محصولات کشاورزی به خصوص زراعی در حالت دیم دارد. از پیامدهای مهم اقلیمی به خصوص کاهش بارندگی در زراعت می‌توان به وقوع خشکسالی‌های پیاپی که احتمال وقوع آن هرچند سال یک بار وجود دارد اشاره کرد. سال‌ها خشکسالی در شهرضا وضعیت این شهرستان را به ویژه در روستاها نگران‌کننده کرده و خشکسالی خسارت‌هایی شدیدی به کشاورزی، منابع آبی وارد کرده به نحوی که مردم از خشکسالی به عنوان یک بلا و آفت یاد می‌کنند.

آسیبی که خشکسالی طی بیش از یک دهه اخیر به استان اصفهان و شهرستان شهرضا وارد کرده، بسیار سخت‌ و سهمگین است و نخستین تبعات این خشکسالی‌های پی در پی، از دست رفتن جمعیت روستاها و شهرنشینی بسیاری از روستاها است.

امسال نیز از جمله سال‌هایی است که استان اصفهان و به تبع آن شهرستان شهرضا با کاهش شدید بارندگی مواجه بوده و از طرفی افزایش شدید دما سبب شده که اثرات خشکسالی و کم آبی در استان بیشتر نمود پیدا کند و تأثیر آن را بیش از پیش به خصوص در حوزه کشاورزی شاهد باشیم.

احد وظیفه، رئیس مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی می‌گوید: مدل‌های هواشناسی بین‌المللی نشان می‌دهد که آبان کم بارشی را پیش رو داریم و حتی این کاهش بارندگی به احتمال قوی کمتر از حد نرمال ۵۲ سال اخیر خواهد بود.

او می‌افزاید: البته امیدواریم در اواخر پاییز و با شروع زمستان بارش‏‌ها به حالت نرمال بازگردد اما شروع پاییز این‌طور نخواهد بود.

علاوه بر کم بارشی در بیشتر مناطق کشور متوسط دمای فصل پاییز هم نسبت به متوسط بلندمدت افزایش می‌یابد و در برخی مناطق، افزایش دما بیش از یک درجه سانتی‌گراد خواهد بود.

امیر صفرپور، مدیر جهاد کشاورزی شهرضا با اشاره به اینکه سال ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ بر اساس کاهش میزان بارندگی و کاهش آبدهی منابع آبی برنامه‌ریزی شده است، اظهار داشت: امسال نسبت به سال گذشته با کاهش بارندگی روبه رو بوده‌ایم و امسال سطح کشت سال گذشته را نمی‌توان داشته باشیم و بر روی هزار و ۶۰۰ هکتار کشت گندم و ۴ هزار هکتار کشت جو برنامه‌ریزی شده و با توجه به وضعیت منابع آبی کشت کمتری داریم.

وی با بیان اینکه ۴۰ هکتار کلزا در شهرضا کشت شده و این یک کشت تکلیفی است و باید به عنوان یک کشت استراتژیک انجام شود، افزود: بذر گندم به میزان ۱۵۰ تن در مناطق مهیار، پرزان و شهرضا و بعضی دیگر در مناطق سردسیر تأمین شده است.

صفرپور با اشاره به اینکه تسهیلات سرمایه در گردش گندم و کلزا به ازای هر هکتار ۶ میلیون تومان است، ادامه داد: استان اصفهان در تدوین سند الگوی کشت در کشور پیشتاز است و در این میان شهرضا به عنوان پایلوت بوده است، این سند به صورت استانی ابلاغ شده است.

مدیر جهاد کشاورزی شهرضا با بیان اینکه باید در شهرستان شهرضا به سمت محصولات کم آب بر و گلخانه‌ای برویم، بیان کرد: بر اساس این سند باغات درجه یک حفظ، باغات درجه ۲ اصلاح و حذف باغات درجه ۳ حذف می‌شوند.

صفرپور ادامه داد: بر اساس سند الگوی کشت افزایش سطح غلات و گیاهان صنعتی، کاهش سطح جالیز مانند سبزیجات و علوفه، افزایش سطح کینوا، کاهش سطح حبوبات، کاهش سطح ذرت علوفه‌ای و یونجه در سطح ۲۰ درصد باید دنبال شود.

ناصر اسدی، فرماندار شهرضا با بیان اینکه هر سال مواجه هستیم با حجم قابل توجه‌ای از تانکرهای سیار آب، گفت: شخصی گاوداری و یا کشاورزی ایجاد می‌کند و مجوز آب سیار به او می‌دهند، اگر قرار شد آب سیار دهند، باید منبع آب سیار هم مشخص شود، در تابستان امسال و سال گذشته با مشکل آب رو به رو بودیم و در تنگنایی که کشاورزان و دامداران قرار می‌گیرند، قیمت آب هم افزایش پیدا می‌کند.

وی با بیان اینکه برای ساماندهی تانکرها ورود پیدا کردیم و مقرر شد ساماندهی شوند، بیان کرد: افرادی که تانکر سیار دارند، باید صنف شوند و به آن‌ها رسمیت دهیم تا تابع ضوابط باشند، کشاورزان در این زمینه دغدغه دارند، با این وضعیت بارش آبرسانی سیار در شهرضا تداوم دارد.

اسدی با بیان اینکه نامه‌نگاری‌های لازم انجام شده و اگر بنا شد ۱۰۰ مترمکعب آب سیار دهیم هیچ توجیه عقلانی ندارد و چاهی نداریم که پوشش دهد، اضافه کرد: اگر قرار شد گاوداری با آب سیار زده شود، باید منبع آب سیار مشخص شود.

سد زاینده‌رود با ظرفیت اسمی یک میلیارد و ۴۵۰ میلیون مترمکعب به عنوان یکی از اصلی‌ترین سدهای مرکز کشور و تأمین کننده آب آشامیدنی، محیط زیست، کشاورزی و صنعت در منطقه مرکزی ایران است.

محمود چیتیان، معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای اصفهان درباره آخرین وضعیت سد زاینده‌رود می‌گوید: ورودی آب به سد زاینده‌رود ۶ مترمکعب بر ثانیه است، ارتفاع آب سد هم‌اکنون ۲۰۱۹ متر از سطح تراز دریاست و اگر حدود ۳ متر دیگر از ارتفاع مخزن کاهش یابد، ناچار می‌شویم نیروگاه این سد را از مدار تولید خارج کنیم.

وی افزود: با توجه به خروجی ۱۷ متر مکعب آب از سد زاینده‌رود برای آب شرب، نیروگاه برق‌آبی سد زاینده‌رود همچنان در مدار تولید قرار دارد.

ستار سبزه‌علی، رئیس اداره هواشناسی شهرضا گفت: در سال زراعی ۱۳۹۹-۱۴۰۰ در شهرضا ۱۰۶ میلی‌متر بارش داشتیم، اگر این بارش را با میانگین بارش نرمال سالیانه شهرضا مقایسه کنیم، نسبت به نرمال ۲۴ درصد کاهش بارش داشته‌ایم.

وی با بیان اینکه از سال ۷۲ که سال تأسیس ایستگاه هواشناسی شهرضا است نرمال بارش در شهرضا ۱۴۰ میلی‌متر است، افزود: این میزان بارش نسبت به نرمال کشوری که ۲۵۰ میلی‌متر است، خیلی کمتر است چون در یک منطقه خشک قرار گرفته‌ایم و نسبت به سال ۹۸ و ۹۹ که ۱۵۲ میلی‌متر بارش داشته‌ایم، ۳۱ درصد کاهش داشته است.

سبزه‌علی با اشاره به آمار بارش‌ها در شهرضا در طول چند سال گذشته بیان کرد: از زمان تأسیس ایستگاه در سال زراعی ۷۴-۷۳ با ۲۴۱.۷ میلی‌متر بهترین بارش سال زراعی را داشتیم در سال ۹۲-۹۱ با ۲۳۵.۷، سال ۸۳-۸۲ با ۲۱۵ میلی‌متر بارندگی بهترین بارش ها در طی سالیان زراعی بوده است و کمترین بارش در سال ۸۷-۸۶ با ۲۶.۷ میلی‌متر بوده است و نشان می‌دهد بارش‌ها به صورت تناوب کم و زیاد می‌شود و نگران کننده است.

رئیس اداره هواشناسی شهرضا با اشاره به آمار تفکیکی بارش افزود: از مهر ۹۹ تا شهریور ۱۴۰۰ فقط در آذر و اسفند بارش خوب داشته‌ایم و سایر ماه‌ها به شدت زیر نرمال بوده است در آذر ۳۵.۹ و اسفند ۳۲.۹ بارش داشته‌ایم و در سایر ماه‌ها باران جبران نشد؛ در فروردین ۱۴۰۰ تنها ۲ میلی‌متر بارش در شهرضا داشته‌ایم، بارش‌های مؤثر طبق نظر کارشناسان بخش کشاورزی باید بالای ۱۰ میلی‌متر باشد و تعداد بارش‌های موثر کمتر از ۵ بارش بوده است.

وی با اشاره به افزایش دمای هوا گفت: دما در سال زراعی ۱۴۰۰-۹۹ در اکثر ماه‌ها نسبت به نرمال افزایش داشته و فقط مهر، آبان و دی ۹۹ مطابق نرمال بوده و سایر ماه‌ها بالای نرمال بوده و بیشترین افزایش مربوط به آذر ۹۹ با ۲.۴ درجه و بعد فروردین ۱۴۰۰ با ۲.۷ و خرداد با ۲.۲ درجه سانتگراد افزایش دما نسبت به نرمال بوده است، همین افزایش دما تأثیر بسیاری بر تبخیر و خشکسالی دارد.

سبزه‌علی ادامه داد: طبق اعلام مرکز ملی پایش خشکسالی در دوره ۱۰ ساله منتهی به اول مهر ۱۴۰۰، ۶۷ درصد مساحت شهرستان شهرضا تحت تأثیر انواع مختلف خشکسالی است و ۴۱ درصد خفیف، ۱۶ درصد متوسط، شدید ۱.۹ و بسیار شدید ۸.۵ درصد است و وضع خوبی نداریم.

رئیس اداره هواشناسی شهرضا با اشاره به پیش‎‌بینی وضعیت بارش در شهرضا عنوان کرد: بارش‌ها از دهه دوم آبان به صورت پراکنده آغاز می‌شود و از اواخر آبان بارش‌ها بهتر می‌شود، در آذر ماه بارش‌ها بهبود پیدا می‌کند در زمستان هم بارش‌ها بهتر از پاییز است.

وی با اشاره به اینکه بارش در پاییز کمتر از حد نرمال و زمستان در حد نرمال است، بیان کرد: در آبان انتظار بارش باران ۱۶ میلی‌متر داریم که نصف این بارش هم محقق نخواهد شد و بارش زمستان فعلاً در حد نرمال است، بنابراین کاهش بارش در سال زراعی انباشته می‌شود.

سبزه‌علی خاطرنشان کرد: یک آرایش جوی پیش‌بینی شده و اگر اتفاق بیفتد در بهمن و اسفند و به ویژه بهار ۱۴۰۱ بارش‌های خیلی خوبی اتفاق می‌افتد.

کافی است به گزارش شرکت مدیریت منابع آب ایران نگاهی بیندازیم تا بدانیم چه سال آبی تلخی را پشت سر گذاشتیم:

ارتفاع کل بارش‌های جوی از اول مهر ۹۹ تا پایان شهریور، فقط ۱۵۵ میلی‌متر بوده که نسبت به مدت مشابه سال قبلش ۵۰ درصد و نسبت به دوره بلند مدت ۵۲ ساله، ۳۵ درصد کاهش یافته است.

کاهش بارندگی در برخی حوضه‌های آبریز در مقایسه با سال قبل از آن، از میانگین ۵۰ درصد بیشتر بوده است: در حوضه آبریز مرزی شرقی ۷۰ درصد، فلات مرکزی ۵۷ درصد و حوضه آبریز خلیج‌فارس و دریای عمان ۵۳ درصد.

طبیعی است که با کاهش بارندگی‌ها، میزان آب ذخیره شده پشت سدها هم کاهش یافته باشد. گزارش‌ها از کاهش ۳۰ درصدی حجم آب مخازن سدهای کشور حکایت دارد و نگران‌کننده‌تر این‌که، این کاهش در سدهای ۹ استان، بین ۳۵ تا ۷۵ درصد بوده است

ظرفیت سدهای استان اصفهان یک میلیارد و ۵۵۰ میلیون مترمکعب است در مجموع حجم آب مخازن سدهای استان در پایان سال آبی ۱۳۹۹- ۱۴۰۰، ۲۵۵ میلیون مترمکعب آب است.

این آمار نشان می‌دهد که کشاورزان در سال زراعی ۱۴۰۱-۱۴۰۰ سال سختی را برای کشت در پیش دارند و این کم بارشی ضرورت تغییر الگوی کشت و سازگاری با کم آبی را بیش از هر چیز آشکار می‌سازد.