پایداری تنها یک درصدی آبخوان در بزرگترین دشت‌ کشاورزی استان کردستان

به گزارش عصرقائم، دکتر جمیل بهرامی، عضو هیئت علمی گروه عمران دانشگاه کردستان و سرپرست تیم تحقیقاتی تهیه اولین نقشه پایداری آب زیرزمینی دشت دهگلان در گفت‌وگو ، با اشاره به بی توجهی نسبت به ناپایداری آب زیرزمینی دشت دهگلان، گفت: زنگ خطر فروچاله و فرونشست در این آبخوان از چند سال‌ قبل به صدا درآمده است؛ چرا که تنها یک درصد از آبخوان دهگلان در پایداری کامل قرار دارد.

وی، نبود برنامه ریزی یکپارچه برای مدیریت توأمان آب، خاک و کشاورزی را به بمبی تشبیه کرد که در سال‌های آینده صدا و اثرات مخرب خود را نشان می‌دهد، اظهار کرد: آب زیرزمینی در استان کردستان و بسیاری از نقاط مشابه در ایران عامل امنیت غذایی است؛ چرا که بدون آب کشور در تامین مواد غذایی در مضیقه خواهد بود.

بهرامی یادآور شد: تنها غذا نیست که به آب نیاز دارد، بلکه تعادل اکوسیستم و حفظ محیط جاندار و حتی محیط بی جان هم به آب نیازمند هستند، اما تا به امروز که به این نقطه فاجعه بار در آب زیرزمینی رسیده‌ایم، فقط این منابع را از دیدگاه کشاورزی بررسی کرده‌ایم. باید اذعان داشت اثرات زیست محیطی و مهندسی کاهش افت سطح آب زیرزمینی بسیار خزنده‌تر و مهلک‌تر از خشک شدن چاه‌های نیمه عمیق است.

عضو هیات علمی دانشگاه کردستان با تاکید بر اینکه مخاطرات فروچاله و فرونشست زمین هنوز در کشور آن چنان که باید و شاید جدی گرفته نشده است، ادامه داد: فرو چاله‌ها هنوز کس یا کسانی را نبلعیده و اخباری از آوار شدن خانه بر سر مردم ناشی از فرو نشست و تراکم آبخوان‌ها گزارش نشده است، ولی آب زیرزمینی رفتاری مهندسی و تبعات زیست محیطی گسترده‌ای دارد و باید به همه جوانب آن همزمان رسیدگی شود که در این مسیر نیازمند برنامه‌ریزی هستیم.

وی با اشاره به وضعیت فرونشست دشت دهگلان، گفت: از چند روز گذشته در دشت دهگلان بارندگی شروع شده است، من و همکارانم با چشمان خود دیدیم که در عین گل و لای و غرقاب بودن زمین و در حاشیه فروچاله “شانوره” چگونه آب‌پاش‌های مزارع روشن بود و آب‌های زیرزمینی عملاً برای آبیاری زمینی که در غرقاب بود استخراج می‌شد!

بهرامی با بیان اینکه این عمل را چگونه می‌توان توجیه کرد؟ ادامه داد: ما فراتر از قانون و مقررات بازدارنده، به اخلاق و ترویج آن نیازمندیم، ما باید نگاه‌مان را به آب‌های زیر زمینی عوض کنیم.

عضو هیات علمی دانشگاه کردستان تهیه نقشه پایداری آب زیرزمینی دشت دهگلان را حاصل یک کار مشترک تیمی در گروه عمران دانشگاه کردستان بدون هیچ گونه گرنت یا پژوهانه دانست و یادآور شد: این مطالعات که صرفا با هزینه شخصی انجام شد، به نتایج مطلوبی منجر شد، به گونه‌ای که مقاله آن در دست انتشار در یکی از ژورنال‌های معتبر علمی جهان است.

بهرامی با بیان اینکه  این دستاورد می‌تواند الگویی برای فعالیت‌های مشابه باشد، ابراز امیدواری کرد که برنامه‌ریزان و تصمیم‌گیران با حمایت از پژوهش‌های کاربردی راه رسیدن به دانش عمیق‌تر و عملیاتی‌تر در منابع آب زیرزمینی را تسهیل کنند.

این محقق با اشاره به نتایج این تحقیق، توضیح داد: نتایج به دست آمده نشان داد که تنها یک درصد از آبخوان دهگلان در پایداری کامل قرار دارد. فروچاله “شانوره” اعلان آشکاری است که نشان می‌دهد دشت دهگلان در معرض ناپایداری قرار گرفته است و اگر این رخداد ادامه یابد، سایر بخش‌های آبخوان هم که فعلاً در حالت بینابینی و نیمه‌پایدار قرار دارند، به زودی ناپایدار می‌شوند.

وی اضافه کرد: از دیگر نتایج این مطالعات آن است که در این آبخوان ۴۱ درصد مساحت در حالت نیمه پایدار، ۳۳ درصد در حالت ناپایدار و ۲۵ درصد در حالت پایداری شکننده‌ای قرار دارد که در صورت عدم رعایت اصول حفاظت از منابع آب زیرزمینی به زودی این بخش هم به سمت ناپایداری پیش می‌رود. اگر بخواهیم واقع‌بین باشیم، باید بگوییم بیش از ۷۰ درصد مساحت این آبخوان شرایط خوبی ندارد.

این عضو هیات علمی دانشگاه کردستان اضافه کرد: افت سطح آب زیرزمینی در این منطقه به طور متوسط ۳۷ متر بوده که به شکل نقطه‌ای این میزان تا ۸۰ متر هم می‌رسد، ضمن آنکه بسیاری از چاه‌های نیمه عمیق خشک شدند و برای استخراج آب، کف شکنی شده است و اگر با این روند ادامه یابد، باید منتظر گسترش نواحی بحرانی در سرتاسر دشت دهگلان باشیم.

بهرامی با بیان اینکه پیامدهای فرونشست و فروچاله می‌تواند غیرقابل کنترل شود، اظهار کرد: ما هنوز در آبخوان دهگلان جا برای کار داریم و می‌توانیم با تغییر الگوی کشت یا کنترل بهره برداری با ایجاد اشتغال مولد و کشت محصولات کم آب بر و همچنین با تغییر دیدگاه کشاورزان نسبت به آب‌های زیرزمینی و ترویج مدیریت آب‌های زیرزمینی بخش‌های ناپایدار را به پایداری نزدیک‌ کنیم.

دشت دهگلان یکی از بزرگترین دشت‌های کشاورزی استان کردستان بوده و قطب کشاورزی استان به شمار می‌رود. روند روبه رشد جمعیت در دهه‌های اخیر، توسعه اجتماعی و اقتصادی، رونق کشاورزی در منطقه و نیز توسعه صنایع متوسط و کوچک در دشت دهگلان، موجب افزایش برداشت از منابع آبی زیرزمینی در این منطقه شده است.