ما به تحقیر فرهنگ معترضیم

به گزارش عصرقائم، همایش پژوهشی یکی از بخش‌های جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی است که معمولا در قالب چند پنل با موضوع‌های گوناگون و در رابطه با نمایش‌های ایرانی برگزار می‌شود. امسال هشتمین همایش پژوهشی جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی در دوره بیستم این جشنواره برپا می‌شود که در آن پنلی با موضوع شبیه‌خوانی تعریف شده بود و رضا کوچک‌زاده، پژوهش‌گر و کارگردان هنرهای نمایشی، طراحی و مدیریت آن را به دعوت دبیر علمی همایش بر عهده گرفته بود. این پنل پژوهشی قرار بود با عنوان «شبیه‌خوانی؛ نگرشی نوین» برگزار شود و در ادامه‌اش میزگردی هم برای بررسی آینده‌ی شبیه‌خوانی برپا شود اما کوچک‌زاده حدود دو هفته تا برگزاری جشنواره، اعلام کرد که پژوهشگران شرکت‌کننده در این بخش، با انصراف گروهی و اعتراضی، در این همایش حاضر نمی‌شوند.

کوچک‌زاده در گفتگو با ایسنا درباره دلایل این انصراف می‌گوید: چند دوره‌ای هست که در جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی و گاه برخی جشنواره‌های دیگر دیده‌ایم مصوبه‌ها و تعهداتی که در فراخوان جشنواره اعلام شده، اجرا نشده یا به کم‌ترین شکل ممکن فروکاسته شده است. به‌ویژه درباره بخش پژوهش شاهد بوده‌ایم که در فراخوان‌ها مبالغی به عنوان کف و سقف کمک‌هزینه (پژوهانه) به پژوهشگران شرکت‌کننده اعلام شده است ولی تجربه من و بسیاری از همکاران نشان می‌دهد در نهایت، رقم پرداختی بسیار پایین‌تر از کف تعهد اعلام شده در فراخوان بوده و همان هم با فاصله زمانی زیاد پرداخت شده است. به طوری که دیگر دست آن پژوهشگر به جایی بند نبوده که اعتراضش به چشم آید یا کاری از دستش برآید؛ زیرا مقاله‌اش را در روزهای همایش ارایه داده و نسخه کامل آن را هم به دبیرخانه همایش تحویل داده است. برای نمونه، همین همایش در سه دوره پیش (شش سال پیش) متعهد شده بود به مقاله‌هایی که برای سخنرانی برگزیده شده بودند، مبلغ یک میلیون و پانصد هزار تومان پرداخت کند اما پس از یک ماه و اندی از پایان همایش، فقط ۳۰۰ هزار تومان به حسابم واریز کردند! و اعتراض هر یک از ما به دبیر همایش و حتی دبیر جشنواره راه به جایی نبرد.

او با اشاره به موارد مندرج در فراخوان هشتمین همایش جشنواره تئاتر آیینی و سنتی اضافه می‌کند: در این فراخوان اعلام شده مبلغی بین ۲.۵ تا ۴ میلیون تومان به پژوهشگرانی که آثارشان پذیرفته شود، پرداخت خواهد شد. طبیعی است که پژوهشگران هم همین مبالغ را به عنوان تعهد جشنواره در نظر گرفته‌اند.

نویسنده‌ی کتاب‌های «فهرست توصیفی شبیه‌نامه‌های قاجار» و «فهرست توصیفی شبیه‌نامه‌های ملک» درباره چندوچون حضورش در این دوره از جشنواره توضیح می‌دهد: امسال هشتمین همایش پژوهشی نمایش‌های آیینی و سنتی برگزار می‌شود. همان‌طور که اشاره کردم، شش سال پیش در این همایش شرکت داشتم. اما وقتی در آن دوره با بدقولی مدیران جشنواره روبه‌رو شدم، دبیر بخش همایش وعده داد که حتما در آینده جبران می‌کند که در شش سال گذشته این اتفاق نیفتاد. حتی مقاله من که به گفته داور همایش بهترین مقاله آن دوره بود، از انتشار در کتاب مجموعه مقالات جا ماند و پس از پرسش من اعلام شد این مساله غیرعمدی بوده و جبران می‌شود. ولی جالب است که در مجموعه مقالات دو دوره بعدی هم منتشر نشد.

کوچک‌زاده ادامه می‌دهد: امسال آقای حمیدرضا اردلان، دبیر علمی همایش، در تماسی گفت به جبران آن اشتباه، می‌خواهد طراحی و مدیریت پنل پژوهشی بخش شبیه‌خوانی را به من بسپارد و خواست که خودم برای این بخش برنامه‌ریزی کنم. به ایشان گفتم مشکلی نیست ولی نگرانم مثل دوره‌های گذشته بدقولی شود و شرمنده دوستانم شوم و ایشان اعلام کرد چون این مبالغ مصوب شده و در فراخوان هم قید شده است، تغییری نخواهد داشت و سقف آن مبالغ را به پژوهشگران پنل شما می‌پردازیم.

او می‌گوید که بر اساس این قول و قرار با چند پژوهشگر گفتگو کرده و آنان را به شرکت در این بخش دعوت کرده است.

کارگردان نمایش‌های «راشومون» و «جهان انزوا» می‌افزاید: سیزده یا چهارده چکیده مقاله در آن زمان به دستم رسید و من شش چکیده‌ برتر را انتخاب کردم و برای مدیر بخش پژوهش فرستادم که در صورت تایید، نویسندگان به تکمیل آنها بپردازند. چکیده‌های هر شش مقاله امتیاز لازم را به دست آوردند و نویسندگان هم مشغول نگارش و تکمیل آثارشان شدند. ترکیب مقاله‌های این پنل به این شرح بود:

۱. شبیه‌خوانی؛ هنری مینوی و دنیوی، رحمان مرتضوی (پسادکترای حکمت هنر و عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان)

۲. پیوند میان ادیان در شبیه‌خوانی اسلامی، رضا کوچک‌زاده (کارگردان و پژوهش‌گر هنرهای نمایشی)

۳. سازوکارهای شبیه‌خوانی در حفظ تداوم نمایشی و احیای نظم آیینی، شهاب پازوکی (دکترای پژوهش هنر)

۴. ماسک و عروسک در شبیه‌خوانی، امیر سهرابی (کارشناس هنرهای نمایشی و پژوهش‌گر نمایش‌های ایرانی)

۵. بررسی سبک‌ها و مکاتب شبیه‌خوانی در ایران، مسلم نادعلی‌زاده (استادیار رشته‌ی زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بین‌المللی اهل‌بیت)

۶. چگونه اپرایی ایرانی داشته باشیم؟، روح الله سمیع (نویسنده، کارگردان و مدرس تئاتر)

این پژوهشگر می‌افزاید: در پیگیری‌هایی که چند روز پیش داشتم، از آقای فتحعلی‌بیگی _ دبیر جشنواره _ شنیدم که رقم پرداختی بسیار پایین‌تر از مصوبه جشنواره خواهد بود و قرار است «حداکثر یک میلیون و ۵۰۰ هزار تومان پرداخت شود». در تماسی که با دبیر همایش داشتم، ایشان گفت متاسفانه به دلیل کمبود بودجه این مساله هست ولی هیچ تلاشی برای حل آن و انجام تعهدشان در برابر پنل ما انجام نداد؛ در حالی که دبیر باید به فراخوان متعهد باشد. از سوی دیگر، شاهد هیچ کوششی از جانب دبیرِ جشنواره هم نبودیم. گویا از دید ایشان در وضعیتی طبیعی به سر می‌بریم.

او یادآوری می‌کند: مساله‌ ما تنها بخش مالی ماجرا نیست بلکه مسوولیت‌ناپذیری در برابر تعهدی است که یک جشنواره رسمی به یاری‌دهندگانش می‌دهد؛ به‌ویژه برای پژوهشگران که بسیاری‌شان حقوق‌بگیر جایی هم نیستند و  معمولا بین همایش‌هایی که در سال برگزار می‌شود، یکی را برای شرکت انتخاب و روی مبلغ آن حساب می‌کنند تا بتوانند با دریافتی‌شان دست کم چند کتاب ضروری‌شان را خریداری کنند. در این دوره سخت اقتصادی و در وضعیتی که وزارت ارشاد هیچ کمکی به آنها نمی‌کند، این مساله حساس‌تر می‌شود. البته که این مبالغ اندک پرداختی، دستمزد پژوهشگرانی نیست که برای نوشتن یک مقاله پژوهشی، دست کم دو یا سه ماه وقت گذاشته‌اند و برخی هم از تجربه‌ی طولانی عمرشان دست‌آوردی به دیگران تقدیم می‌کنند؛ چون این مبالغ در دنیای واقعی شاید پاسخگوی هزینه‌های یک هفته زندگی باشد ولی وقتی همین مبلغ هم به شکل درستی پرداخت نمی‌شود، احساس توهین و تحقیر می‌کنیم. از این رو حاضر نیستیم آن را بپذیریم.

کوچک‌زاده با اشاره به این که امسال بیستمین دوره جشنواره آیینی و سنتی برگزار می‌شود، اضافه می‌کند: انتظار می‌رفت تجارب ۱۹ دوره گذشته این جشنواره تا حدودی به کار بیاید و برگزارکنندگان بخش پژوهش هم برآوردهایی را متناسب با شرایط روز انجام می‌دادند و پرداخت می‌کردند. نه این که بی‌تعهدی و بدقولی خود را با یک عذرخواهی زبانی پاسخ دهند. عذرخواهی آنان به  چه کار ما می‌آید؟ آنها زمانی اعلام کرده‌اند رقمِ پرداختی از کف تعهد اعلام شده کمتر خواهد بود که ما مقاله‌های خود را تکمیل کرده‌ایم و فقط باید آن را می‌فرستادیم. تازه پس از پیگیری‌های شخصی متوجه این بدقولی شدم در حالی که احتمالا بسیاری از پژوهشگران هنوز متوجه این خلف وعده نشده‌اند و شاید قرار است تا روز پس از همایش هم درنیابند. شاد نیستم از این که می‌بینیم آثار و پدیدآوران در جشنواره‌های کنونی هیچ ارزشی برای مدیران ندارند و آنها جشنواره‌سالاری را تنها برای سودهای شخصی برگزاری‌اش پیش گرفته‌اند.

نویسنده کتاب‌های «رضای‌نامه» و «تئاتر (و) جامعه (و) تئاتر» تاکید می‌کند: فکر کردیم یک بار هم که شده به صورت رسمی و منطقی، اعتراض خود را به گوش دوستان برسانیم بلکه زعمای وزارت ارشاد راهکاری بیندیشند برای این همه آشفتگی و بی‌برنامگی در فضای فرهنگی کشور.

او با یادآوری این نکته که کمبود بودجه همیشه گریبان هنرمندان را می‌گیرد، می‌افزاید: همیشه فشار کمبود بودجه به هنرمندان تحمیل می‌شود. هرگز ندیده‌ایم یک دبیر یا مدیر و وزیر به دلیل کمبود بودجه از دستمزد خود بزند و اعلام کند به دلیل تعهدی که در برابر دیگران دارد، دریافتی‌اش را میان ایشان تقسیم می‌کند.

کوچک‌زاده ادامه می‌دهد: می‌دانم آن همایش با مقاله‌های دیگر برگزار می‌شود. قصد ما هم ضربه زدن به جشنواره یا همایش یا حتی دشمنی با آنان نیست بلکه تنها اعلام رسمی و به‌حق اعتراض است. پژوهشگران و هنرمندان هم باید جایی اعتراض خود را به گوش مسؤولان برسانند.

او با ابراز تاسف از وضعیت معیشتی اهالی فرهنگ و هنر در دوران کرونا می‌گوید: در این دوران که اهل فرهنگ به اندازه یک کارگر ساختمانی هم دیده نشدند و حتا شهروند هم پنداشته نشدند، خوب بود دست‌کم دوستان برگزارکننده جشنواره به تعهد خود پایبند باشند. بسیاری از استادان و پژوهشگران ما به دلیل همین مسائل، عرصه کار را ترک کرده‌اند و نبود آنان به فرهنگ کشورمان ضربه می‌زند و این‌چنین است که فرهنگ سرزمین‌مان به این حال و روز افتاده است.

کوچک‌زاده خاطرنشان می‌کند: تهاجم فرهنگی از برون نیست بلکه از درون است. وقتی افراد ناکارآمد اجازه نمی‌دهند اهالی فرهنگ حاصل تجربه عمرشان و دستاوردهای کارآمدشان را ارایه دهند تا نسل جدید از تکرار آنها بپرهیزد و همه چیز را از نو شروع نکند، وضعیت همین است که می‌بینیم؛ همه چیز واپس‌گرا شده است.

او در پایان تاکید می‌کند: اعتراض ما صرفا مالی نیست ولی آنچه بر ما گذشت، دریچه‌ای است که نشان می‌دهد چقدر فرهنگ در نگاه مدیران‌مان حقیر شده است. ما به تحقیر فرهنگ معترضیم.

ایسنا پیگیر پاسخ مسئولان جشنواره تئاتر آیینی سنتی در این زمینه است.