تغییر کاربری اراضی پاشنه آشیل فرسایش خاک در مازندران

به گزارش عصرقائم، در نشست علمی تخصصی «فرسایش بادی خاک و اثرات سوء آن بر محیط زیست» به‌مناسبت روز جهانی خاک در اداره کل محیط زیست مازندران در ساری برگزار شد؛ با حضور مدیران و معاونان دستگاه‌های مرتبط نظیر اداره کل محیط زیست، جهاد کشاورزی، منابع طبیعی، آب منطقه‌ای، اساتید دانشگاهی، فعالان و دوستداران محیط زیست و اصحاب رسانه برگزار شد.

طی سالیان اخیر، نبود پوشش گیاهی، دست به دست هم دادن عوامل طبیعی، فرسایش بادی، عوامل و علل انسانی نظیر کشاورزی ناصحیح در اراضی زراعی و باغی، بی توجهی به اراضی شیب‌دار، شیار و شخم‌زنی‌های ناصحیح و غیراصولی، جاده سازی‌ها و تغییر کاربری‌های غیر اصولی از جمله مهم‌ترین دلایل فرسایش خاک، این نعمت ارزشمند و تجدیدناپذیر در کشور و بالطبع استان مازندران شده است.

تصویب قانون حفاظت از خاک در خردادماه ۱۳۹۸ بیانگر اهمیت و الویت موضوع خاک از سوی دولتمردان و مجلسی‌ها است که متاسفانه علیرغم این گام موثر و مطلوب، تاکنون آیین‌نامه اجرائی آن مسکوت مانده و نهایی نشده است.

بر اساس آمارها در حالی سالانه در هر هکتار نزدیک به ۱۶ تن فرسایش خاک در کشور را داریم که میزان تولید خاک در هر هکتار این سرزمین حدود ۳۴ کیلوگرم است.

فرسایش بادی خاک در مازندران جدی است

حسینعلی ابراهیمی کارنامی در این نشست با بیان اینکه فرسایش بادی خاک هر چند در قسمت‌های جنوبی و ایران مرکزی بیشتر مطرح است؛ اظهار کرد: بسیاری از مدیران و فعالان محیط زیست بر این باورند که علت اصلی فرسایش خاک در مازندران به فرسایش آبی بر می‌گردد، اما باید این خبر بد را بدهم که به علت خشک شدن تالاب میانکاله و خلیج گرگان به ویژه در ضلع شرقی، به وضوح با چشم قابل مشاهده است که با یک گردباد کوچک، فرسایش خاک در حال رخ دادن است.

وی افزود: متاسفانه تمامی مراحل برداشت، حمل و فرونشست خاک در این پهنه در حال رخ دادن است و البته در قسمت‌های مرکزی و شرقی استان نیز وضعیت بهتری نداریم.

مدیرکل حفاظت محیط‌زیست مازندران، با بیان اینکه این تهدید فرسایش خاک یک تهدید بسیار جدی در مازندران است؛ خاطرنشان کرد: پس از اینکه قانون حفاظت خاک در سال ۹۸ تصویب و ابلاغ شد و ماموریت اصلی حفاظت از خاک به وزارت جهاد کشاورزی واگذار شد، اما واقعیت این است که متاسفانه باز هم این موضوع جدی گرفته نشد و به تصویب یک قانون، بسنده کردیم.

آموزش در قانون حفاظت از خاک بسیار ضعیف دیده شد

این مسئول، ادامه داد: در حالی که باید پس از تصویب این قانون، سریعا آیین‌نامه‌های اجرایی و دستورالعمل‌های لازم آن تدوین و ابلاغ می‌شد و به خصوص موضوع آموزش در این موضوع، خیلی کمرنگ دیده شد.

ابراهیمی کارنامی بیان کرد: طی یکی-دو سال اخیر بسیاری از افرادی که به عنوان دلسوز اشتغال و تولید هستند، دست از کارخانجات و واحدهای تولیدی کشیده‌اند و به سمت تبدیل مراتع به مزارع کشت گیاهان دارویی حرکت کرده‌اند.

وی عنوان کرد: نکته حائز اهمیت این است که ریشه برخی از گیاهان مرتعی تا ۴۰ متر در زیر خاک رسوخ پیدا می‌کند و نقش بسزایی در حفظ خاک دارند؛ در حالیکه ریشه گیاهان دارویی حداکثر از ۴۰ سانتیمتر هم تجاوز نمی‌کند و روشن است که نقشی که یک بوته مرتعی در نگه‌داشت خاک دارد، هیچ ‌گاه یک گیاه دارویی ندارد.

هم کیفیت و هم کمیت خاک در حال تخریب است/وضعیت نگران‌کننده تصفیه پساب‌ها در مازندران

مدیرکل حفاظت محیط‌زیست مازندران، با بیان اینکه متاسفانه هم کیفیت و هم کمیت خاک در استان مازندران در حال تخریب است؛ تاکید کرد: سایت‌های متعدد زباله، شیرابه‌ها، پساب‌های صنعتی، فاضلاب خانگی و نمونه‌های فراوان دیگر دست به دست هم داده‌اند تا این اتفاق نامبارک در سطح استان در حال وقوع باشد.

این مسئول، قصه پساب در مازندران یک قصه پر غصه‌ای است که حتی ما محیط زیستی‌ها هم از آن غفلت کرده‌ایم؛ افزود: اینکه تنها ۱۱ درصد پساب ما در استان تصفیه شود، در حالیکه میانگین کشوری بیش از ۵۰ درصد است؛ یعنی حتما ما نیز کوتاهی کرده‌ایم.

بی اعتنایی به حفاظت از خاک، جبران‌ناپذیر است

عزیزالله شهیدی‌فر نیز در این نشست با بیان اینکه نزدیک به ۵۰ درصد اراضی کشور ما بدون خاک هستند؛ گفت: واقعا با این احتساب، خاک در کشور ما دیگر جایی برای تحمل فرسایش آبی، انسانی، بادی و غیره را ندارد و این یعنی اگر استان‌های شمالی در کشور نباشند، به یک کشور خشک و بدون آب و علف تبدیل خواهد شد.

وی با اشاره به لزوم توجه به موضوع حفاظت از خاک، افزود: حال با این وضعیت کنونی اگر نیاییم و به داشته‌های خودمان نیز اعتنایی نکنیم و آنچه را که داریم نیز بخواهیم از دست بدهیم، شرایط بسیار وخیم خواهد شد.

رئیس سازمان جهاد کشاورزی مازندران، خاطرنشان کرد: مازندران ۱٫۵ درصد اراضی کشور را دارا است و خوشبختانه ۷۰ درصد این اراضی، جنگلی و مرتعی است و در واقع نزدیک به دو سوم اراضی ما به این سبب، حفظ می‌شود.

این مسئول، ادامه داد: اراضی زراعی ما در استان کمتر از ۳ دهم کشور است که البته دستخوش تغییرات نیز است و این اراضی هم بیش از ۵۰ درصدش جزو اراضی آبی و شالیزاری است.

سهم بسزایی تغییرکاربری اراضی مازندران در فرسایش خاک

شهیدی‌فر بیان کرد: عمده فرسایش آبی و بادی استان در مناطق کوهستانی و میان‌بند و همچنین شرق بیشتر از سایر نقاط استان است، چرا که عمده اراضی این مناطق، به صورت دیمی کشت می‌شود.

وی عنوان کرد: همین اندک سهم مازندران در کشور به قدری مهم است که اگر یک هکتار آن دچار فرسایش شود، که صدمات آن با ضریب ده برابر محاسبه می‌شود و لذا همه ما وظیفه داریم که در حفظ خاک استان تلاش کنیم.

رئیس سازمان جهاد کشاورزی مازندران، گفت: در این راستا موضوعات مهمی نظیر آموزش، ترویج، اقدامات پیشگیرانه و کاهش دخالت‌های انسانی در تخریب خاک باید مورد توجه جدی قرار گیرد.

این مسئول، با بیان اینکه طی سال گذشته حدود ۳ هزار و ۵۰۰ نفر به دلیل تغییر کاربری غیرمجاز اراضی زراعی و باغی به محاکم قضائی معرفی و رأی نیز اجرا شد؛ تصریح کرد: این نشان می‌دهد که حجم مداخله انسانی با ورود غیربومیان به استان مازندران بسیار بالا است و می‌بایست در این مسئله مدیریت جدی و تدبیر لازم در راستای حفاظت از خاک صورت گیرد.

مع‌الوصف، عليرغم اهميت حياتی خاک برای ادامه بقا آدمی، معضلی جدی آن را تهديد می‌کند و آن چيزی نيست جز پديده فرسايش؛ فرسايش خاک را می‌توان به‌عنوان بحرانی جدی تلقی کرد؛ اين در حالی است که آمار مختلف بيان‌گر سرعت بالای فرسايش خاک در ايران است که باید مورد توجه موکد و جدی از سوی مسئولان ملی قرار گیرد.