سیری بر تشکیل هشت دوره مجمع تشخیص مصلحت نظام

به گزارش عصرقائم، مجمع تشخیص مصلحت نظام یکی از مهمترین نهادهای نظام جمهوری اسلامی ایران است که در اوایل دهه ۶۰ در پی بروز اختلاف بین مجلس و شورای نگهبان برای تصویب مصوبات مجلس و لزوم تطابق آن‌ها با شرع اسلام، با حکم امام خمینی (ره) ایجاد شد.

اگرچه در ابتدا تشکیل این نهاد با هدف رفع اختلاف بین شورای نگهبان و مجلس در مصوبات قانونی بود اما این نهاد از مسئولیت های دیگری نیز برخوردار است که تهیه و پیشنهاد پیش‌نویس سیاست‌های کلی نظام، حل معضلات نظام با ارجاع از سوی مقام رهبری و همچنین مشاوره در اموری که رهبر ایران در اجرای اصل ۱۱۲ قانون اساسی به مجمع ارجاع می‌کند تنها بخشی از مسئولیت های این نهاد است که به موجب قانون اساسی به اعضای آن محول شده است.

اعضای مجمع که ۴۴ نفر هستند با حکم رهبری منصوب می شوند تا به موجب قانون مسئولیت های محول شده را به اجرا در آورند. اعضای حقیقی مجمع به همراه رؤسای سه قوه، فقهای شورای نگهبان، رئیس ستاد کل نیروهای مسلّح، دبیر شورایعالی امنیت ملّی، وزیر یا رئیس دستگاهی که موضوع مورد بحث، به آن دستگاه مربوط است و رئیس کمیسیون متناسب با موضوع بحث از مجلس شورای اسلامی که اعضای حقوقی آن به شمار می روند در حقیقت مجمع تشخیص مصلحت نظام را تشکیل می دهند.

نخستین دوره مجمع تشخیص مصلحت نظام همزمان جنگ تحمیلی

نخستین دوره مجمع تشخیص مصلحت نظام که با حکم امام خمینی (ره) برای اعضای آن تشکیل شد با ریاست آیت الله خامنه ای همراه بود. ایشان در بهمن ۱۳۶۶ تصدی ریاست مجمع تشخیص را بر عهده گرفت اما این مسئولیت تنها حدود ۲ سال به طول انجامی و آیت الله خامنه ای در خرداد ۶۸ به عنوان رئیس جمهور منتخب مردم ریاست قوه مجریه را برعهده گرفت.

در این دوره که اعضای مجمع با حکم امام خمینی منصوب شده بودند شامل فقهای شورای نگهبان، آقایان آیت الله خامنه ای (رئیس جمهور وقت )، هاشمی رفسنجانی (رئیس مجلس وقت )، موسوی اردبیلی (رئیس شورای عالی قضائی ) ، توسلی ، موسوی خوئینی ها و میر حسین موسوی (نخست وزیر وقت ) و همچنین مرحوم حجت الاسلام سید احمد خمینی برای ارائه گزارش جلسات به حضرت امام بودند.

دوره دوم, آغاز طولانی ترین دوره ریاست بر مجمع تشخیص

با پایان دوره ریاست آیت الله خامنه ای بر مجمع تشخیص مصلحت نظام فصلی تازه ای در ریاست این نهاد آغاز شد که بیش از ۲۰ سال به طول انجامید.

اکبر هاشمی رفسنجانی در مهر ۶۸ با حکم رهبر انقلاب به عنوان دومین رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام انتخاب شد و تا پایان عمر یعنی دی ماه ۹۵ در این مسئولیت باقی ماند.

در این دوره حضرت آیت‌الله خامنه‌ای رهبر انقلاب اسلامی طی نامه ای به علی اکبر هاشمی رفسنجانی رئیس جمهوری، فقهاء شورای نگهبان، رؤسای سه قوه، حضرات آیات و حجج اسلام مهدوی کنی، یوسف صانعی، سیداحمد خمینی، سید محمد موسوی خوئینی، محمدعلی موحدی کرمانی، حسن صانعی، محمدرضا توسلی، عبدالله نوری و آقای میرحسین موسوی، وزیر مربوط و رئیس کمیسیون مربوط مجلس شورای اسلامی را به مدت سه سال به عنوان اعضای مجمع تشخیص مصلحت نظام منصوب کردند.

ابقای هاشمی رفسنجانی در دوره سوم مجمع

دوره سوم مجمع تشخیص مصلحت نظام نیز با ریاست هاشمی رفسنجانی ادامه پیدا کرد و رهبر انقلاب در این دوره که از آبان ۱۳۷۱ آغاز شد آقای مهدوی کنی، آقای حاج شیخ حسن صانعی، آقای حاج سیداحمد خمینی، آقای حاج سید محمد موسوی خوئینی ها، آقای حاج شیخ محمدعلی موحدی کرمانی، آقای حاج شیخ محمدرضا توسلی، آقای حاج شیخ عبدالله نوری، آقای حاج شیخ حسن روحانی و جناب آقای دکتر حسن حبیبی و جناب آقای میرحسین موسوی به همراه روسای سه قوه و فقهای شورای نگهبان برای دور جدید به مدت ۳ سال به عضویت در مجمع منصوب کردند.

دوره چهارم و احکامی برای آغاز یک دوره ۵ ساله در مجمع

در اسفند سال ۷۵ رهبر انقلاب در احکامی جدید اعضای مجمع تشخیص مصلحت نظام را برای دوره ای ۵ ساله منصوب کرد. در این دوره در کنار فقهای شورای نگهبان ، روسای قوای سه گانه ، وزیر یا رئیس دستگاهی که موضوع مورد بحث در مجمع، مربوط به آن دستگاه است و رئیس کمیسیون مناسب با موضع مورد بحث از مجلس شورای اسلامی؛ آقای هاشمی رفسنجانی، آقای مهدوی کنی، آقای امینی نجف‌آبادی، آقای واعظ طبسی، آقای جنتی، آقای امام کاشانی، آقای موحدی کرمانی، آقای حسن حبیبی، آقای میرحسین موسوی، آقای دکتر ولایتی، آقای محمدی ری‌شهری، آقای حاج شیخ حسن صانعی، آقای حسن روحانی، آقای موسوی خوئینیها، آقای عسگراولادی، آقای دری نجف‌آبادی، آقای علی لاریجانی، آقای مصطفی میرسلیم، آقای توسلی محلاتی، آقای عبدالله نوری، آقای مرتضی نبوی، آقای دکتر فیروزآبادی، آقای غلامرضا آقازاده، آقای بیژن نامدار زنگنه، آقای محمد هاشمی، آقای محسن نوربخش به عنوان شخصیت های حقیقی عضو مجمع انتخاب شدند.

دوره پنجم و برخی اعضای حقیقی جدید

دوره پنجم مجمع در حالی در سال ۱۳۸۰ برای دوره ۵ ساله آغاز شد که آقایان «هاشمی رفسنجانی» ،« امینی نجف آبادی »، «واعظ طبسی»، «احمد جنتی»، «امامی کاشانی»، «موحدی کرمانی»،«حسن حبیبی»، «میرحسین موسوی»، علی اکبر ولایتی، «محمدی ری شهری»، «حاج شیخ حسن صانعی»،«حسن روحانی»، «حبیب الله عسگراولادی»، «دری نجف آبادی»، «علی لاریجانی»،«مصطفی میرسلیم»، «توسلی محلاتی» ، «مرتضی نبوی»، «فیروز‌آبادی»، «غلامرضا آقازاده»، «بیژن نامدار زنگنه»، «محمد هاشمی»، «محسن رضایی»، «علی‌اکبر ناطق نوری»، «محمدرضا عارف»، «غلامعلی حداد عادل»، «مجید انصاری»، «حسین مظفر»، «محمدرضا باهنر» و «محمدجواد ایروانی » به عنوان اعضای حقیقی مجمع معرفی شدند. همچنین با حکم رهبری مهدی کروبی پس از اتمام دوره نمایندگی و ریاست مجلس ششم به عضویت حقیقی مجمع منصوب شد.

دوره ششم مجمع تشخیص مصلحت نظام

دوره ششم مجمع نیز در اسفند ۸۵ برای مدت ۵ سال با ریاست هاشمی رفسنجانی بر مجمع تشکیل شد و تغییراتی در اعضای حقیقی آن صورت گرفت به این ترتیب آقای جنتی، آقای واعظ طبسی، آقای امینی نجف آبادی، آقای حداد عادل، آقای امامی کاشانی، آقای موحدی کرمانی، آقای حسن حبیبی، آقای میرحسین موسوی، آقای علی اکبر ولایتی، آقای دری نجف آبادی، آقای محمدی ریشهری، آقای حاج شیخ حسن صانعی، آقای حسن روحانی، آقای حبیب‌الله عسکراولادی، آقای علی لاریجانی، آقای محمدرضا باهنر، آقای مجید انصاری، آقای سیدمصطفی میرسلیم، آقای توسلی محلاتی، آقای سیدمرتضی نبوی، آقای علی اکبر ناطق نوری، آقای سید حسن فیروزآبادی، آقای غلامرضا آقازاده، آقای بیژن نامدار زنگنه، آقای محسن رضایی، آقای حسین مظفر، آقای محمد هاشمی، آقای محمدرضا عارف، آقای محمد جواد ایروانی، آقای پرویز داودی، آقای غلامحسین محسنی، آقای علی آقا محمدی، آقای محمد فروزنده، آقای داود دانش جعفری به عضویت مجمع در آمدند.

دوره هفتم و درگذشت دو عضو پیش از پایان دوره پنج ساله

در این دوره نیز علاوه بر اعضای حقوقی مجمع آقایان هاشمی رفسنجانی، احمد جنتی، واعظ طبسی، امینی نجف آبادی، سید محمود هاشمی شاهرودی، موحدی کرمانی، علی اکبر ناطق نوری، حسن صانعی، حسن روحانی، دری نجف آبادی، محسنی اژه ای، محمدی عراقی، غلامرضا مصباحی مقدم، مجید انصاری، غلامرضا آقازاده، علی آقا محمدی، جواد ایروانی، محمدرضا باهنر، غلامعلی حدادعادل،حسن حبیبی، داوود دانش جعفری، پرویز داوودی، محسن رضایی، محمدحسین صفارهرندی، حبیب الله عسگراولادی، محمدرضا عارف، محمد فروزنده، حسن فیروزآبادی، علی لاریجامی، حسین مظفر، حسین محمدی، سید مصطفی میرسلیم، سید مرتضی نبوی، صادق واعظ زاده و احمد وحیدی به عنوان اعضای حقیقی مجمع منصوب شدند.

اما پیش از پایان این دوره پنج ساله حسن حبیبی و حبیب الله عسگراولادی دیده از جهان فروبستند.

دوره هشتم و تغییرات گسترده در ترکیب حقیقی مجمع

با درگذشت هاشمی رفسنجانی، آیت الله موحدی کرمانی به طور موقت هدایت مجمع تشخیص را برعهده گرفت تا با پایان دوره پنج ساله ریاست وی بر مجمع تشخیص نیز در مرداد سال ۱۳۹۶ به پایان برسد.

در همان تاریخ رهبر انقلاب در حکم جدیدی برای آیت الله هاشمی شاهرودی که پیش از آن ریاست قوه قضائیه را بر عهده داشت وی را به عنوان رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام منصوب کرد. ریاست هاشمی شاهرودی بر مجمع تشخیص یک سال و چند ماه بیشتر به طول نینجامید و او به دلیل بیماری دیده از جهان فروبست.

اما در این دوره در پی احکام صادر شده از سوی رهبر انقلاب اعضای حقیقی مجمع را آقایان سید محمود شاهرودی، احمد جنتی، امینی نجف آبادی، موحدی کرمانی، ناطق نوری، حسن صانعی، محسنی اژه‌ای، مجتهد شبستری، سید ابراهیم رئیسی، دری نجف آبادی، محمدی عراقی، مجید انصاری، غلامرضا مصباحی مقدم، غلامرضا آقازاده، علی آقا محمدی، محمود احمدی نژاد، محمدجواد ایروانی، محمدرضا باهنر، احمد توکلی، سعید جلیلی، غلامعلی حداد عادل، داوود دانش جعفری، پرویز داوودی، محسن رضایی، سید محمد صدر، محمدحسین صفار هرندی، محمدرضا عارف، محمد فروزنده، سید حسن فیروز آبادی، محمدباقر قالیباف، حسین محمدی، حسین مظفر، سید مصطفی میرسلیم، سید محمد میرمحمدی، مرتضی نبوی، علی اکبر ولایتی، صادق واعظ زاده و احمد وحیدی تشکیل دادند.

با درگذشت هاشمی شاهرودی در دی ماه ۹۷ ریاست مجمع با حکم جدید رهبری به آیت الله آملی لاریجانی واگذار شد و در این سالها ریاست مجمع برعهده صادق آملی لاریجانی بوده و همچنان وی اداره این نهاد مهم و اثرگذار را بر عهده دارد اما از آنجا که احکام صادر شده برای اعضای مجمع به پایان زمان قانونی خود نزدیک شده است می‌توان پیش‌بینی کرد که طی روزهای آینده احکام جدید اعضای مجمع تشخیص از سوی رهبر انقلاب صادر شود.

در این دوره اما سید محمد میرمحمدی، آیت الله ابراهیم امینی نجف‌آبادی و  سرلشکر سیّدحسن فیروزآبادی که از اعضای حقیقی مجمع به شمار می‌رفتند نیز دیده از جهان فروبستند.