نقدی بر فرهنگ کار ایرانی/ چرا ژاپنی‌ها از ما موفق‌ترند؟

در ایرانِ ما، ولی داستان دیگری را شاهد هستیم. بسیاری از ما صبح‌ها افراد خواب آلود را در اتوبوس ها، مترو و … در خاطر داریم. آن قدر که از کار فراری هستیم، برای اولین روز کاری هفته یعنی شنبه‌ها لطیفه‌ها می‌سازیم و ساعات اولیه روز را منفورترین ساعات در نظر می‌گیریم. گفته می‌شود میانگین ساعت کار مفید در ادارات دولتی ما کمتر از ۲ ساعت در روز است و با احتساب اشتغال بخش خصوصی به سختی به دو ساعت در روز می‌رسد. این میزان کار مفید روزانه را مقایسه کنید با کشور هایی همچون ژاپن و کره که به طور متوسط بیش از ۶ ساعت در روز کار می‌کنند. تن‌ها در نظر بگیرید که ساعت کار مفید در کشور ما دو برابر شود یعنی به ۴ ساعت در روز برسد. این به معنای آن است که نیروی کار در کشور ما دو برابر شده است بی آن که هزینه‌ها افزایش یافته باشد. نیروی کار بیشتر به معنی تولید بیشتر است. تولیدی که به معنی بهره وری بیشتر و رشد بالاتر اقتصادی خواهد بود. خیرات و برکات رشد ناشی از افزایش بهره وری نیروی کار بسیار بیشتر و ماندگارتر از رشد نفتی سال گذشته کشور است که با کاهش قیمت نفت یا کاهش فروش نفت بر باد خواهد رفت. جالب است بدانید برخی از اقتصاددانان بیش از ۴۲ درصد از رشد چین را در دوره ۱۹۷۹ تا ۱۹۹۴ ناشی از بهبود بهره وری می‌دانند.

صاحب نظران دلایل رشد و توسعه کشوری همچون کره جنوبی را همین فرهنگ کار بیشتر می‌دانند. فرهنگی که در کنار دیگر عوامل توانسته است کره جنوبی را از دومین کشور فقیر دنیا در سال ۱۹۴۵ به جمع پانزده اقتصاد بزرگ جهان در سال‌های اخیر برساند.

لازم است بدانید که بسیاری از کارخانجات در ایران به دلیل کم بودن مقیاس تولید به سوددهی نمی‌رسند. این سطح کم محصول ناشی از بیکاری پنهان نیروی کار و سرمایه استفاده شده در تولید می‌باشد. کارگران، ولی انتظار دارند که حقوق و مزایایشان بیشتر شود تا ساعت کار مفیدشان را افزایش دهند. غافل از آن که برای سود بیشتر کارخانه باید ابتدا به ساکن تولید خود را افزایش دهد که خود نیازمند بهره وری بیشتر نیروی کار است. پس از آن خواهد بود که مدیر می‌تواند سود کسب شده را به شکل افزایش حقوق و مزایا به کارگران اعطا کند. افزایش حقوق کارگران نیز موجب افزایش انگیزه آنان و فعالیت بهتر خواهد شد. اما چنین دور خیری هیچ گاه شروع نخواهد شد. در واقع کارگران و مدیران هر دو منتظرند گام اول را طرف مقابل بردارد. به چنین وضعیتی در ادبیات توسعه اقتصادی، شکست هماهنگی گفته می‌شود. در واقع این شکست هماهنگی میان ذی نفعان تولید است که موجب توقف توسعه می‌شود. قانون کار و اتحادیه‌های کارگری نیز بر آتش این شکست می‌دمند.

دو راه حل معمولا برای بهبود بهره وری نیروی کار مطرح می‌شود. راه حل اول اصلاح نظام دستمزد از وقت مزدی به کارمزدی می‌باشد؛ و راه حل دوم این است که کارگران را در سرمایه شریک کنند. در این صورت کارگر با افزایش کار مفید در واقع سود خود را افزایش می‌دهد و این انگیزه‌ای برای آن‌ها خواهد شد که مدت بیشتری را از زمان حضور در محل کار به فعالیت کاری مفید اختصاص دهند.

باید در نظر داشت که بهره وری نیروی کار، بهبود دهنده محیط کسب و کار خواهد بود و این خود ضرورتی است برای جذب سرمایه خارجی که در چند سال اخیر دولت آن را راه حل نجات اقتصاد ایران می‌داند.

دانستن این نکته هم خالی از لطف نخواهد بود که اوایل قرن بیستم در مورد همان ژاپنی‌ها که در ابتدای یادداشت آن‌ها را پرکار توصیف کردیم گفته می‌شد که «بسیاری از آن‌ها احساس آدم‌های تنبل را به شما می‌دهند که نسبت به گذر زمان کاملآ بی تفاوتند»! اما تغییر همواره ممکن است و همان طور که باید متوجه شده باشید تلاش برای کار بیشتر از سوی هر کدام از ما ایرانیان موجبات توسعه اقتصادی را بیش از پیش فراهم می‌کند. چه خوب بود که از امروز یک ساعت کار بیشتر را سرلوحه خود قرار می‌دادیم.