پرچم جمهوری اسلامی ایران چگونه طراحی شد؟

از زمان ناصرالدین شاه قاجار پرچم ایران به سه رنگ سبز، سفید و سرخ بود اما نشان وسط آن تغییر می‌کرد. بعد پیروزی انقلاب تا مدتی پرچم ایران با همان نشان شیر و خورشید استفاده می‌شد تا اینکه حضرت امام خمینی بنیانگذار انقلاب اسلامی در تاریخ ۱۰ اسفند ۵۷ در دیدار مردم قم فرمودند “بیرق ایران نباید بیرق شاهنشاهی باشد، آرم‌های ایران نباید آرم‌های شاهنشاهی باشد؛ باید آرمهای اسلامی باشد. از همه وزارتخانه‌ها، از همه ادارات، باید این «شیر و خورشید» منحوس قطع بشود؛ عَلَم اسلام باید باشد. آثار طاغوت باید برود. اینها آثار طاغوت است؛ این تاج آثار طاغوت است…”

قبل از پیروزی انقلاب و استقرار جمهوری اسلامی در ایران، اسکناس‌هایی که از سوی بانک مرکزی به چاپ می‌رسید دارای علامت «شیر و خورشید» بود که نمادی از نظام سلطنتی به شمار می‌آمد. امام خمینی بر روی علامت شیر و خورشید، خط کشیده و مرقوم داشته‌ بودند “آرم جمهوری اسلامی باید باشد“.

اولین نشان پرچم جمهوری اسلامی

پس از سخنرانی امام(ره) دولت موقت مسابقه‌ای عمومی برای طراحی نشان جمهوری اسلامی برگزار کرد. اولین نشان جمهوری اسلامی شامل “ستاره و مشت گره‌کرده” بود که بر روی اسکناس‌های اول انقلاب چاپ شد.

علامت سمت راست اسکناس اولین نشان جمهوری اسلامی بود که بر روی اسکناس‌ها استفاده می‌شد

حمید ندیمی گرافیست و معمار کشورمان و طراح پرچم جمهوری اسلامی در تنها گفت‌وگویی که چند سال قبل راجع‌به ماجرای طراحی پرچم جمهوری اسلامی داشته می‌گوید “قبل از انقلاب در جلسات دکتر شریعتی شرکت می‌کردم. ایده چنین کاری را در این جلسات و زمانی که تفسیر سوره حدید مطرح بود به دست آوردم. علاقه داشتم برای جهان اسلام یک نشان درست کنم. در آن جلسات دریافتم که حکومت اسلامی سه اصل اساسی دارد: “کتاب، میزان، حدید” یا “کتاب، ترازو و آهن” یعنی اگر جامعه‌ای یکی از این سه اصل را نداشته باشد به سوی رستگاری نمی‌رود.”

دولت در آن سال‌ها، پس از صحبت امام (ره) مسابقه‌ای عمومی گذاشت که هرکس تمایل دارد طرح و نشان خود را ارسال کند. ندیمی هم نسخه‌ای از طرح خود را برای دفتر نخست‌وزیری که برگزارکننده مسابقه بود، فرستاد اما طرح او پذیرفته نشد و طرحی که در آن یک مشت گره‌کرده به همراه چند ستاره دیده می‌شد، مورد قبول قرار گرفت. حتی این طرح را بر روی برخی اسکناس‌ها چاپ کردند، ولی در نهایت با آن موافقت نشد. تا اینکه مرحوم هاشمی رفسنجانی در تماس با ندیمی می‌گوید “آقای ندیمی، طرح شما در شورای انقلاب تصویب شده و حضرت امام هم آن را تنفیذ کرده‌اند.” و ادامه می‌دهد “بهتر است خود شما روی طرح کل پرچم هم کارکنید.”

تصویر حمید ندیمی طراح آرم و پرچم جمهوری اسلامی

شورای انقلاب در تاریخ ۱۳۵۹/۰۴/۱۵ با ابلاغ ویژگی‌های کلی پرچم، اعلام کرد که مشخصات هندسی و فنی پرچم با رعایت استانداردهای ابلاغی مؤسسهٔ استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران باشد. هریک از ویژگی‌های پرچم نشانگر یکی از ارزش‌های انقلابی و اسلامی است.

مختصات فنی و محتوایی پرچم جمهوری اسلامی ایران

پرچم به ترتیب عمودی از سه رنگ مساوی سبز، سفید و سرخ (نه قرمز) تشکیل شده است.

علامت مخصوص جمهوری اسلامی ایران، به رنگ سرخ در وسط پرچم قرار می‌گیرد.

شعار اللّه اکبر، به نشانهٔ ۲۲ بهمن (روز بیست و دوم از ماه یازدهم سال)، یازده بار به صورت نواره در مرز رنگ سبز با رنگ سفید و یازده بار به صورت نواره در مرز رنگ سرخ با رنگ سفید (در مجموع ۲۲ بار) و به خطّ بنّایی (یعنی همان خطی که شعار اللّه اکبر بر بالای مناره‌های مساجد با آن نوشته می‌شود) تکرار می‌گردد.

«اللّه اکبر»‌ها هیچ مرزی با رنگ سفید ندارند. به طوری که حرفِ «الف (ا)» اللّه اکبرهای فوقانی به رنگ سبز و اللّه اکبرهای تحتانی، به رنگ قرمز نوشته می‌شود؛ به طوری که یک سانتی‌متر از «الف (ا)» ها، به قسمت سفید پرچم نفوذ می‌کند و نشانی از کوبندگی این شعار است و نمایانگر اینست که الله اکبر همچون سلاحی در دستان مردم عمل کرده است.

لا به لای حروف الله اکبرهای فوقانی، به رنگ سبز و الله اکبرهای تحتانی به رنگ قرمز پر می‌شود. نسب طول به عرض پرچم، هفت به چهار است.

نشان الله سرخ رنگ که در مرکز پرچم جمهوری اسلامی ایران درج می‌گردد، عبارت لااله‌الاالله می‌باشد.

ندیمی در گفت‌وگوی چند سال قبل خود درباره نشان الله وسط پرچم ایران می‌گوید “هلال‌های تعبیه شده در این آرم از نقش مبارکی ریشه می‌گیرد که حضرت رسول (ص) بارها با شمشیر مبارکشان به عنوان امضا بر روی شن ها ترسیم کرده‌اند. این طرح پنج بخش دارد که نشان دهنده پنج اصل دین است. اصل توحید را در حکم عمود دو ساقه اصلی در میان خود دارد. علاوه بر کلمه الله که در ترکیب اصلی آن دیده می شود، لااله الاالله نیز در آن مستتر است. تقارن های این آرم هم نشانه تعادل و توازن است.”

طرح پرچم در مجلس خبرگان قانون اساسی نیز به تصویب رسید و در اصل ۱۸ قانون اساسی آمده است “پرچم رسمی ایران به رنگهای سبز و سفید و سرخ با علامت مخصوص جمهوری اسلامی و شعار «الله اکبر» است.”