آیا ممکن است خدا دل پاکی را تبدیل به دلی تاریک و ظلمانی کند؟

پرسش: آیا دل آلوده و قلب ناسالم شامل دعای «یا مقلب القلوب و الابصار» و تقلیب خداوند می‌شود، یا به دست خود انسان است؟

پاسخ اجمالی 

قلب انسان در طول زندگی دست‌خوش تحولات و دگرگونی‌هایی می‌شود. گاهی به حسنات و اعمال پسندیده روی می‌آورد و گاهی با توجه به مقدماتی که خود انسان برای قلبش فراهم کرده، میل به عصیان و گناه دارد. بنابراین، قلب و تقلب و دگرگونی‌های آن به دست خداوند است، اما این مطلب با اختیار انسان بر سرنوشت خود و ساختن سعادت و شقاوتش منافاتی ندارد. انسان‌ها اگر از خداوند قلبی پاک بخواهند که اگر خواسته‌شان واقعی باشد، در مسیر آن هم گام بر می‌دارند، خداوند به این خواسته پاسخ داده و قلوب آنان را از ظلمت رهایی داده و به نور خویش متصل می‌کند و دیدگانشان را در برابر حقایق عالم بینا می‌کند.

قرآن کریم در این باره می‌فرماید: «خداوند، ولى و سرپرست کسانى است که ایمان آورده‌اند؛ آن‌ها را از ظلمت‌ها، به سوى نور بیرون می‌برد». [۱].

اما کسانی که خودآگاه گام در مسیر معصیت و سرکشی در برابر خداوند می‌گذارند و دست رحمت خداوند را نادیده گرفته و بدان پشت می‌کنند، خودآگاه قلبشان را در مسیر تباهی و تیرگی قرار می‌دهند، خداوند قلوب این افراد را به همان سمتی که اراده کرده‌اند می‌چرخاند و در ظلمت رهایشان می‌کند؛ خداوند می‌فرماید: «وَ نُقَلِّبُ‏ أَفْئِدَتَهُمْ‏ وَ أَبْصارَهُمْ‏ کَما لَمْ‏ یُؤْمِنُوا بِهِ‏ أَوَّلَ‏ مَرَّةٍ وَ نَذَرُهُمْ‏ فِی‏ طُغْیانِهِمْ‏ یَعْمَهُون» ‏؛ [۲]و ما دل‌ها و چشم‌هاى آن‌ها را واژگونه می‌سازیم؛ [آرى آن‌ها ایمان نمی‌آورند]همان‌گونه که در آغاز، به آن ایمان نیاوردند! و آنان را در حال طغیان و سرکشى، به خود وامی‌گذاریم تا سرگردان شوند!

همان‌طور که در این آیه شریفه آمده، دگرگون کردن قلب و دیدگان انسان‌های سرکش به این دلیل است که اول ایمان نیاوردند و در گمراهی خود پافشاری کردند و خداوند هم قلب آنان را بر این ناسپاسی و گمراهی به حال خود رها می‌کند.

بنابراین، تقلب و دگرگون شدن قلب‌ها و دیده‌ها؛ به سمت خیر و خوبی یا به سمت شرّ و بدی به دست خداوند است و او است که چنین دل‌ها را دگرگون می‌کند، اما روشن است که چنین دگرگون کردنی بسته به انتخاب انسان است. به عبارت دیگر، خداوند هیچ‌گاه بدون دلیل، قلب پاکی را تبدیل به قلب ناپاک نخواهد کرد.