۱۵ راهکار برای حل مشکل آلودگی هوای تهران

آلودگی هوا به معنی افزایش یکی از آلاینده های هوا به میزانی بیش از سقف استاندارد تعیین شده و قرارگیری در شرایط ناسالم است. بنابراین لازم است شناخت صحیحی از آلاینده های هوا صورت گیرد و مطابق با آن راهکارهای عملیاتی طراحی شود. طبق بررسی های انجام شده توسط سازمان کنترل کیفت هوای شهر تهران که در قالب گزارش سیاهه­ی انتشار به چاپ رسیده است. طی سال‌های اخیر، آلاینده اصلی شهر تهران که موجب قرارگیری وضعیت هوا در شرایط ناسالم شده است، ذرات معلق با قطر کمتر از ۵/ ۲ میکرون (PM ۲.۵) بوده است. در آلودگی هوای اخیر نیز، مطابق نمودار ذیل از شش دسته آلاینده شهر تهران، تنها ذرات معلق از مرز سالم عبور کرده است. این ذرات اثرات سو قابل توجهی بر سلامت شهروندان می گذارند.

نمودار ۱-  نمودار اطلاعات کل ایستگاه های کشور. شرکت کنترل کیفیت هوای شهر تهران

مطابق نمودار ذیل، منبع ۷۰ درصد از ذرات معلق تولیدی در شهر تهران وسایل نقلیه هستند که از این میان خودروهای سواری شخصی ۱.۴ درصد، تاکسی ها حدود ۱ درصد، مینی بوس ها ۴.۲ درصد، موتور سیکلت ها ۱۰.۵ درصد، اتوبوس های عمومی شهری ۱۲.۶ درصد، اتوبوس های بخش خصوصی ۱۸.۲ درصد و خودروهای سنگین ۲۲.۴ درصد از ذرات معلق تولیدی توسط وسایل نقلیه را شامل می شوند که در موارد ذکر شده بالا عمده سهم شامل وسایل نقلیه فرسوده ذیل هر دسته بندی می شود.

 علاوه بر این ۳۰ درصد دیگر ذرات معلق توسط منابع ساکن تولید می شوند که صنایع ۷ درصد، تبدیل انرژی۱۹.۶ درصد و خانگی و تجاری ۲درصد از آن را تولید می نمایند. از همین رو هر تصمیم کوتاه مدت و بلند مدت برای بهبود آلودگی هوای شهر تهران، نیازمند مواجهه کارشناسی با منابع تولید آلایندگی خواهد بود.

کمیته اضطرار شهر تهران طی روزهای گذشته تصمیماتی شامل ممنوعیت حمل و نقل شن و ماسه، تعطیلی مدارس، تعطیلی معادن استان تهران، گسترش محدوده طرح زوج و فرد خودروها به درب منازل و طرح ترافیک به محدوده زوج و فرد را اتخاذ نموده است.

بر اساس آمار های ذکر شده در مورد سهم منابع تولید کننده ذرات معلق، مشخص می شود که تصمیمات فوق  امکان تاثیر گذاری جدی بر کاهش آلودگی هوا نخواهد داشت؛ چرا که خودروهای سواری، تنها ۱.۴% از کل ذرات معلق را تولید می کنند. عمده تولید کنندگان این دسته نیز خودروهای سواری کابراتوری و فرسوده هستند که محدود کردن حرکت آن ها با توجه به سهم انتشار بسیار پایین این گروه، تاثیر بسیار کمی در تولید این ذرات خواهد داشت.

معادن اطراف تهران نیز سهم اندکی در تولید ذرات معلق دارند. ممنوعیت حمل و نقل شن و ماسه اگرچه اقدام مناسبی است اما با توجه به سهم اندک کامیون های حمل شن و ماسه از تمامی ناوگان خودروهای سنگین، سهم زیادی در کاهش تولید آلاینده ها نخواهد داشت.

متاسفانه این سوتدبیرها تنها به کارایی پایین راهکارهای اتخاذ شده توسط کمیته اضطرار محدود نمی شود و بعضی از این تصمیمات حتی می توانند موجب افزایش آلودگی نیز شوند. برای مثال، افزایش محدوده طرح زوج و فرد به درب منازل به علت کاهش عدم تردد شهروندان با خودرو سواری، گرایش به حمل و نقل عمومی و از جمله اتوبوس ها را افزایش می دهد. افزایش تعداد مسافرین اتوبوس های شهری، موجب تردد بیشتر و افزایش زمان روشن ماندن موتور آن ها می شود. با توجه به آلایندگی بسیار بیشتر اتوبوس های حمل و نقل عمومی در مقایسه با خودروهای سواری، تولید ذرات معلق افزایش خواهد یافت. بنابراین افزایش محدوده طرح زوج و فرد موجب افزایش ذرات معلق می شود.

بر این اساس، اندیشکده سیاست گذاری صنعتی امیرکبیر راهکارهای پیشنهادی خود را در قالب هفت بند برای راهکارهای کوتاه مدت و فوری و هشت بند برای راهکارهای بلندمدت ارائه می کند:

اقدامات کوتاه مدت و فوری

1. لغو طرح زوج و فرد از درب منزل و بازگشت به حالت قبل
2. لغو گسترش محدوده طرح ترافیک به محدود طرح زوج و فرد و بازگشت به حالت قبل
3. ممنوعیت تردد خودروهای سواری با سن بیش از ۱۵ سال در محدوده طرح زوج و فرد از ساعت ۶.۳۰ تا ساعت ۱۹.۳۰ طی ۷۲ ساعت آینده
4. فروش نیم بهای مجوز ورود به محدوده طرح ترافیک به خودرو های سواری با سن کمتر از ۱۰ سال طی ۴۸ ساعت آینده
5. ممنوعیت تردد اتوبوس های عمومی و خصوصی با سن بیش از ۸ سال در شهر طی ۷۲ ساعت آینده

(اقدامات فوق به منظور کاهش تردد اتوبوس های آلاینده و جایگزینی آن با خودروهای با آلودگی بسیار کمتر پیشنهاد شده است)

1. ممنوعیت تردد خودروهای سنگین اعم از کامیونت، کامیون و تریلر با سن بیش از ۱۰ سال طی ۷۲ ساعت آینده
2. ممنوعیت تردد کامیون های حمل شن و ماسه طی ۷۲ ساعت آینده

اقدامات میان مدت و بلند مدت

1. الزام و پایش دائمی نصب فیلتر دوده روی تمامی خودروهای سنگین و اتوبوس های حمل و نقل شهری طی یکسال آینده
2. افزایش تقاضا برای اسقاط خودروهای فرسوده: با توجه به آنکه وسایل نقلیه فرسوده اعم از سواری، سنگین و موتور سیکلت بخش قابل توجهی از ذرات معلق را تولید می کنند، لازم است تقاضا برای گواهی اسقاط افزایش یابد.
3. ممنوعیت تردد خودروهای سواری با سن بیش از ۲۰ سال طی یک سال آینده (به صورت پلکانی): از ابتدای سال ۹۷ ممنوعیت تردد این خودروها در محدود طرح ترافیک، از ابتدای مهر ۹۷ ممنوعیت تردد در محدوده طرح زوج و فرد و از ابتدای سال ۹۸ ممنوعیت تردد در تمامی معابر شهری اعمال شود.
4. انژکسیون موتور سیکلت ها و ممنوعیت شماره گذاری موتور سیکلت های کاربراتوری
5. اصلاح و توسعه سازوکارهای اسقاط موتور سیکلت های فرسوده طی یک سال آینده: سازوکار فعلی اسقاط سیکلت ها دارای نظامی ناکارامد است چرا که اسقاط موتورسیکلت صرفا شامل عملیات ابطال اسناد رسمی و امحاء شماره پلاک و شاسی می باشد و پس از آن سیکلت های مذکور طی مزایده به فروش می رسند. این امر ناشی از انبارش موتورسیکلت هایی است که توسط پلیس متوقف شده و مالک برای ترخیص اقدامی نکرده است و سیکلت فوق به سن فرسودگی رسیده است. و موتورسیکلتی که برگ اوراق برای آن صادر می شود الزاما از چرخه مصرف خارج نشده است و در برخی نقاط این سیکلت ها پس از مزایده علاوه بر استفاده مجدد خرید و فروش نیز می شوند
6. نوسازی ناوگان اتوبوس حمل و نقل عمومی درون شهری طی دو سال آینده: هم اکنون بیش از ۳ هزار اتوبوس فرسوده درون ناوگان موجود است که سهم  بسزایی در تولید ذرات معلق دارند و نیاز فوری به نوسازی آن است.
7. ممنوعیت تردد اتوبوس های با سن بیش از ۱۰ سال و کامیون های با سن بیش از ۱۵ سال در معابر شهری در تمامی ساعات شبانه روز طی دو سال آینده به صورت پلکانی
8. ممنوعیت تردد کامیون های با سن بیش از ۱۵ سال در معابر شهری در تمامی ساعات شبانه روز طی دو سال آینده به صورت پلکانی

در پایان اندیشکده سیاست گذاری صنعتی امیرکبیر ضمن اعلام آمادگی خود جهت ارائه راهکارهای تخصصی به منظور پیاده سازی پیشنهاد های فوق و همکاری با سازمان های مرتبط، امیدوار است نهادهای مسئول در امر آلودگی هوا، با اتخاذ تصمیمات صحیح، موجبات بهبود کیفیت هوای شهر تهران و کلان شهرها و حفظ سلامتی مردم را فراهم آورند.