آیا ازدواج موقت راه‌حل مسئله جنسی جوانان است؟

در ابتدای این نشست حجت‌السلام حسین سوزنچی؛ نویسنده کتاب “جنسیت و دوستی” با بیان این‌که یکی از مسایل ما در کشور بحث نظریه جنسی است، که بحثی سنگین و جدی است، خاطرنشان کرد: بحث من یک موضوع خیلی خاص است؛ رابطه دختر و پسر. معضلی که به‌تبع فرهنگ غربی دائماً به سمت عادی‌سازی می‌رود و از فضای دینی فاصله می‌گیرد.

در فضای دینی روابط در قالب محرم و نامحرم تعریف می‌شود و تنها جایی که رابطه دو نامحرم مجاز می‌شود، ‌رابطه ازدواج است. در غرب رابطه جنسی را به معنای عام می‌گیرند؛ به‌طوری‌که شاید روبوسی را هم مصداق رابطه جنسی قرار دهند. ما غالباً حالت روابط خاص را رابطه جنسی می‌گوییم که در غالب ازدواج تعریف شده است.

وقتی فاصله بین بلوغ جنسی و اجتماعی زیاد شود، گزینه پیشنهادی اسلام، ازدواج موقت است

وی با بیان این‌که این نگاه دینی ماست و این وضعیت اجتماعی ما، گفت: وضعیت اجتماعی ما دائماً دارد به سمت فضای غربی پیش می‌رود و از ادبیات محرم و نامحرم فاصله می‌گیرد؛ مخصوصاً کلمه دوستی که بار مثبت هم دارد، در حال استفاده است و باید برای آن فکری شود. من در کتاب “جنسیت و دوستی”، دغدغه‌ام این بود که با این شرایط، چه باید کرد؛ مخصوصاً با جدی‌گرفتن چند نکته در این موضوع؛ یکی این‌که در میان گزینه‌های پیش رو، مهم‌ترین و اصلی‌ترین گزینه ما ازدواج است،‌ اما واقعیت اجتماعی به ما نشان می‌دهد که بین بلوغ جنسی و اجتماعی‌ (یعنی زمانی که دختر و پسر، آمادگی ازدواج را دارند)، فاصله جدی‌ای وجود دارد که باید برای آن فکری کرد.

آن‌چه در کتاب مطرح شده آنست که دو سنخ کار باید برای این مسئله انجام شود. یک نوع کار، کار درازمدت است که جهت‌گیری باید آن باشد که فاصله موجود بین بلوغ جنسی و بلوغ اجتماعی کاهش پیدا کند، که شدنی است، اما به‌عنوان پروژه درازمدت ملی، نمی‌توان امید چندانی به رخ‌دادن آن داشت.

سوزنچی درخصوص راهکار دوم افزود: راهکار دوم، راهکار کوتاه‌مدت است. شروع بحث هم جمله شهید مطهری در کتاب نظام حقوق زن در اسلام است: وقتی که فاصله بین بلوغ جنسی و اجتماعی زیاد شد، سه گزینه بیشتر پیش روی ما نیست: یک گزینه رهبانیت است، یک گزینه کمونیسم جنسی و گزینه سوم که پیشنهاد اسلام است، ازدواج موقت است.

فضای جامعه ما دائماً توصیه به رهبانیت دارد
این استاد حوزه و دانشگاه در ادامه گفت: فضای جامعه ما دائماً توصیه به رهبانیت دارد؛ رهبانیت هم یعنی کاری نکن و به مسئله جنسی توجه نکن و فقط به ازدواج دایم توجه داشته باش؛ ‌درحالی‌که ممکن است ازدواج دایم فعلاً برای فرد امکان‌پذیر نباشد. کمونسیم جنسی هم امری است که بسیار فاجعه‌بارتر از آن چیزی است در کشور ما در حال رخ دادن است و گزینه آخر که راهکار اسلام است، ازدواج موقت است.

نگاه مردانه به ازدواج موقت/ مطالبه فقط از جانب پسرها نیست
وی با بیان این‌که به این مسئله به‌عنوان راهکار اسلام، چند نوع می‌توان نگاه کرد، تشریح کرد: یکی این‌که به ازدواج موقت در کشور ما غالباً مردانه نگاه می‌شود و مسئله تنها مسئله پسرها بوده و رفع مشکل آن‌ها، مخالفین اصلی این ازدواج زنان متأهل‌اند که مسئله را در مردان متأهل می‌بینند.

من در کتابم بیان کردم که در این مسئله تنها پسرها مطرح نیستند و دخترها هم مدنظر هستند و مشکل دو جانبه است و مطالبه فقط از جانب پسرها نیست، بلکه از جانب دخترها هم مطالبه جدی رخ می‌دهد. درحقیقت معنای ازدواج موقت برداشتن تمام مسایل برای رسیدن به لذت خاص جنسی نیست، ما می‌توانیم انواع مدل‌ها را برای افراد مختلف مطرح کنیم.

خلاصه مطلب برای راهکار کوتاه‌مدت آنست که راهکار پیش‌گیری برای دختر، تا حدود زیادی جا دارد، اما برای پسر معلوم نیست تا این حد جا داشته باشد. در کتاب گزینه‌های پیش‌گیری هم مطرح شد و در پایان بیان شد که اقتضای واقع‌بینی آنست که بدانیم این تمام راهکار نیست و عده‌ای نیازهایشان باقی می‌ماند؛ لذا برای این عده، ازدواج موقت را در چند مرحله مطرح می‌کنند. مانند ازدواج موقتی که رابطه یک دختر با یک پسر است و انواع محدودیت‌ها را می‌تواند در وضعیت کنونی ایجاد کند.

ازدواج موقت اشاعه فحشا نیست/ ازدواج موقت راهکاری در برابر کمونیسم جنسی برای مدیریت جامعه

سوزنچی ادامه داد: برخلاف نظر عده‌ای که معتقدند اجازه این موضوع، نامحدودیت می‌آورد و اشاعه فحشا می‌شود، من معتقدم که این راهکاری در برابر کمونیسم جنسی است، ‌برای مدیریت جامعه. این راهکاری است از منظر بحث علم دینی؛ یعنی مسئله‌های اجتماعی را به روش دینی حل کنیم. این راه‌حل من است و معلوم نیست راه‌حل درستی باشد.

فضای اسلامی در عرصه اجتماعی، آرمان‌گرایی واقع بینانه است

نویسنده کتاب جنسیت و دوستی با بیان این‌که ما در فرهنگ غربی رویکردهای آرمان‌گرایانه و واقع‌گرایانه، رئالیستی و ایده‌آلیستی داریم، خاطرنشان کرد: فضای اسلامی در عرصه اجتماعی، آرمان‌گرایی واقع‌بینانه است؛ یعنی آرمان‌هایش در بستر واقعیت‌ها تغییر می‌کند. سنخ قوانین اسلام این‌گونه است که یک‌سری قوانین اصلی برای مدیریت اصلی فضای جامعه دارد و یک‌سری قوانین کمکی برای موقعیت‌های بحرانی جامعه. تلقی من اینست که بحث ازدواج موقت از سنخ دسته دوم است؛ یعنی برای وضعیت بحرانی است، نه وضعیت عادی و برای بحران، یک راه‌حل است.

حتماً این راهکار آسیب‌هایی دارد‌ و حتماً در این راه ضررهایی هم خواهیم دید، ولی از وضعیت فعلی بهتر است

سوزنچی افزود: ما باید جامعه را طیفی ببینیم و همه افراد را در نظر بگیریم. برخی از افراد ممکن است در جامعه دچار مشکلی نشوند، اما سر دیگر طیف، افرادی هستند که اگر مشکل‌شان حل نشود، از راه نادرست به حل مشکل خود می‌پردازند. ما هیچ وقت راهکاری به این دو گروه نمی‌دهیم. عمده راهکار ما برای طیف وسط است.

این افراد اگر راهکاری برای رفع نیاز جنسی‌شان به‌نحو معقول وجود داشته باشد، ‌عمدتاً در این راهکار می‌مانند، اما اگر وجود نداشته باشد، دسته قلیلی‌شان به سمت مناسب کشیده می‌شوند و اکثرشان به سمت انحراف؛ لذا راهکار ازدواج موقت را به‌عنوان راهکاری می‌توان نگاه کرد که می‌تواند این دسته وسط را نگاه دارد. البته حتماً این کار آسیب‌هایی را دارد‌ و حتماً عوارضی را در جامعه ایجاد می‌کند و حتماً در این راه ضررهایی هم خواهیم دید، ولی هرچه که باشد، از وضعیت فعلی بهتر است.

این استاد حوزه و دانشگاه در ادامه با مشخص‌کردن طیف مخاطب بحث خود گفت: مسئله من جوانانی هستند که مجردند؛ اگر این معضل را اکنون، قبل از ازدواج حل نکنیم و عادی شود،‌ بعد از ازدواج هم مشکلات خود را خواهد داشت و این نوع روابط تسهیل شده و ادامه خواهد یافت.

تشویق جوانان به روی آوردن به سمت ازدواج موقت با اصل خانواده‌گرایی و خانواده‌محوری ناسازگار است
در ادامه نشست دکتر فرج‌الله هدایت‌نیا؛ عضو هیئت علمی‌ گروه فقه و حقوق پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و استاد حوزه و دانشگاه،‌ به طرح چند سؤال و نکته در موضوع مطرح‌شده پرداخت و گفت: مشکل جدی من آنست که ازدواج موقت تا چه حد می‌تواند این مسئله را حل کند؟ تسهیل ازدواج موقت و تشویق جوانان به روی‌آوردن به سمت ازدواج موقت، با اصل خانواده‌گرایی و خانواده‌محوری ناسازگار است.

جوانی که به سمت ازدواج موقت رفته، با توجه به این‌که این راهکار با خود مسئولیت و محدودیت ندارد و تنوع فراوانی دارد، به احتمال زیاد ازدواج نخواهد کرد و این راهکار، به مرور، جای راهکار اصلی و ازدواج دایم را خواهد گرفت. اگر سیاست ما به سمت ازدواج موقت برای حل انحراف باشد، به سمتی خواهیم رفت که جوان ازدواج نکند؛ چراکه فکر می‌کند در ازدواج دایم، مسئولیت و دوام و ثبات هست؛ درحالی‌که اگر ازدواج موقت باشد، مسئولیت ندارد و تنوع هم دارد و اگر کسی یک‌بار تجربه آن را داشته باشد، طبیعتاً باز هم به آن فکر خواهد کرد.

سیاست تسهیل ازدواج موقت و تشویق جوانان به آن،‌ اگر یک مشکل را حل کند دو مشکل دیگر به همراه خود خواهد داشت

وی ادامه داد: مهم‌ترین مشکلی که من با این مسئله دارم این‌است که با خانواده‌گرایی و تشویق به تشکیل خانواده، و محور قراردادن خانواده در تمام سیاست‌های ما، هم‌خوان نیست و با استحکام بینان خانواده هم‌خوانی ندارد. از طرفی قرار بود این مسئله راهکار موقت باشد، ولی ظاهراً‌ جای راهکار اصلی را خواهد گرفت و فرد در شرایطی به سمت ازدواج دایم می‌رود که در سنین بالا بخواهد نسلش را ادامه دهد.

تصور من اینست که سیاست تسهیل ازدواج موقت و تشویق جوانان به آن،‌ اساساً ‌کار درستی نباشد‌ و اگر یک مشکل را حل کند، دو مشکل دیگر را به همراه خود خواهد داشت. در حال حاضر همه می‌دانند که ازدواج موقت مشروع است؛ لذا بهتر است به جای تشویق جوانان به ازدواج موقت، سیاست تسهیل ازدواج جوانان و رفع موانع ازدواج دایم به‌طور جدی دنبال شود. به نظرم راه‌حل اصلی مسئله جنسی، همین است.

در ادامه نشست، دکتر محمود حکمت‌نیا؛ عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و استاد حوزه و دانشگاه، به نقد و بررسی موضوع پرداخت و خاطرنشان کرد: در سیستم ارزشی، حقوقی و اخلاق اسلامی ما، رابطه رضایت‌مندانه جنسی در همه سطوح آن – از نگاه تا برقراری روابط جنسی-، اگر خارج از چارچوب باشد، حرام مؤکد خواهد شد.

در روابط عفافی رضایت به تنهایی کافی نیست

وی افزود: ادبیات اسلامی با ادبیات غربی در این موضوع بر سر یک مسئله اصلی اختلاف دارد؛ عنصر رضایت. در اسلام برخلاف روابط در حوزه اموال و قراردادها که رضایت به تنهایی کافی است، در روابط عفافی، رضایت به تنهایی کافی نیست و این نقطه اختلاف ما با غرب است. غرب هم دو حوزه را بررسی می‌کند: حوزه‌ای که منجر به اذیت و آزار و ایذاء باشد، ممنوع است و اگر مبتنی بر رضایت باشد، جایز است.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با بیان این‌که در نگاه دینی صرف عنصر رضایت برای برقراری رابطه عفافی کافی نیست و این روابط با ازدواج موقت و دایم، مباح می‌شود، ادامه داد: در حال حاضر بحث بر سر روابط آزاد، مبتنی بر رضایت، که در این حوزه قرار نمی‌گیرد و ازدواج هم نمی‌شود، است.

سیستم علمی دانشگاهی ما برای این حوزه فکری نکرده است. علم سکولار و مبتنی بر عقل، دلالتی بر این نکته ندارد؛ علم دینی نیز این روابط را منع می‌کند و اگر بتوانیم تحلیل عقلانی هم برای این مطلب انجام دهیم که چه بهتر، ولی هنوز تحلیل دقیقی برای آن پیدا نشده است. در نتیجه علم امروزی بشر این حوزه وسیع را آزاد می‌داند و کم‌کم ادبیات رایج بر اساس آن مبتنی می‌شود. حال باید دید ما با اندیشه خود، در این حوزه چه می‌توانیم انجام دهیم؟

ما نتوانستیم اراده افراد را به‌گونه‌ای تقویت کنیم که در موارد جواز فقهی بهترین تصمیم را بگیرند

وی ادامه داد: بسیاری از خانواده‌ها به این قضیه تن می‌دهند و می‌گویند رضایت دارند که دو طرف و در حضور خودمان هم رابطه داشته باشند، تنها اتفاقی که این‌جا افتاده، آنست که این رابطه مدیریت نشده است. حتی ممکن است تعهداتی هم در این‌جا وجود داشته باشد، ولی اگر این دوستی بخواهد جلوه مشروع به خود بگیرد، نمی‌تواند وجود داشته باشد. این نگاه حرام، رفت‌وآمد حرام، دست‌دادن حرام، صحبت‌کردن حرام و… را باید چه کرد؟ این سؤلل اصلی، موضع نزاع است.

حکمت‌نیا با بیان این‌که به نظر من مسئله اساسی این است که ما نتوانستیم اراده افراد را به‌گونه‌ای تقویت کنیم که در موارد جواز فقهی بتوانند بهترین تصمیم را بگیرند، ادامه داد: اشکال از جایی آغاز می‌شود که جوان ما که هیچ، بزرگ‌تر ما هم در امور معاشی خود حتی در جایی که شریعت به او اختیار داده است، نمی‌تواند درست از اختیارش استفاده کند.

این را با فقه نمی‌توان حل کرد؛ مثلاً فقه می‌گوید بیع یک مبیع معین می‌خواهد، یک ثمن معین می‌خواهد و یک انشاء، فقه کاری ندارد که من این خودنویسم را بفروشم، بر فرض که بخواهم بفروشم، به چه کسی بفروشم و بر فرض که بدانم به چه بفروشم، به چه قیمت بفروشم.

فقه ضابطه می‌دهد و عقل در چارچوب ضابطه فقهی باید بهترین تصمیم را بگیرد

این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: فقه اصلاً قرار نیست به جای ما تصمیم‌گیری کند. حال آن‌که ما جامعه را به شدت داریم به سمتی سوق می‌دهیم که فقه را جای عقل بنشانیم. در صورتی‌که فقه ضابطه می‌دهد و عقل در چارچوب ضابطه فقهی باید بهترین تصمیم را برای خود بگیرد. مثلاً در فقه گفته شده است که مهریه اقلش معلوم، و اکثرش نامعلوم است، خوب ما نتوانستیم اراده جوان را را تقویت کنیم و مسئولیتش را بگوییم که «المومنون عند شروطهم»؛

این مهریه تعهد می‌آورد و مجازات دارد و… جوان زمان عقد هر مهریه‌ و شرط ضمن عقد نکاحی را می‌پذیرد و امضا می‌کند؛. درحقیقت ما داریم جمعیت سفیهی را پرورش می‌دهیم که در قرارداد به نوعی خود را نشان می‌دهد و در بحث جنسی به نوعی دیگر. فقه، تنها چارچوب مشخص می‌کند و می‌گوید این راه، این وظایف و این هم مسئولیت‌ها، حال باید خود آدم فکر کند آیا این راه من است یا خیر؟!

اشتباه آنست که ما جواز فقهی را به جای عقل گذاشتیم

حکمت‌نیا ادامه داد: سؤال آنست که چرا مرد ما و زن ما، پیر ما و جوان ما، نمی‌تواند مدیریت زندگی کند؟ چه اتفاقی برای ما افتاده است؟ به نظر می‌رسد ریشه اشتباه آنست که ما جواز فقهی را به جای عقل گذاشته‌ایم. این‌که فقه گفته، یعنی اختیار داده؛ بله، اختیار داده، عقل هم داده است. در حقیقت اشکال اول آنست که ما ضعف اراده داریم.

سه ارزش خانواده، روابط عفافی و تقوا

وی با اشاره به اشکال دوم در بحث گفت: اشکال دوم آنست که ما در حوزه روابط عفافی ببینم چند ارزش بنیادین داریم و بعد تزاحم آن‌ها را حل کنیم. ما خانواده را تک‌ارزش کردیم؛ در حالی‌که جامعه اسلامی سه‌ارزشی است. در قانون اساسی خانواده را واحد بنیادین دانسته‌اند که ارزش تلقی می‌شود، ولی ارزش منحصر نیست؛ چراکه ارزش دومی هم وجود دارد و آن این‌که در روابط جنسی عفافی خود نباید به حرام بیفتید. ارزش سوم هم تقواست؛ اقتضای تقوا اینست که خودداری کنید؛ در صورتی‌که ما، ارزش خانواده را ارزش منحصر کرده‌ایم و این اشتباه است.

پاسخ‌دهنده‌های حرام، ارزان و در دسترس و جذابند؛ پاسخ‌دهنده‌های حلال، گران و دور از دسترس

در ادامه هدایت‌نیا گفت: واقعیت موجود در کشور ما آنست که پاسخ‌دهنده‌های حرام ارزان و در دسترس و جذاب‌اند، پاسخ‌دهنده‌های حلال، گران و دور از دسترس و ما به جای آن‌که آن را حلال و در دسترس کنیم، به راه‌حل‌های موقتی- شبیه وضعیت فضای مجازی که برای عدم دسترسی به مطالب نامناسب، سرعت را کم کرده‌ایم- روی آوردیم.

اگر این به صورت موقت یک یا دوساله باشد و بدانیم پایانی دارد، با آن موافقت می‌کنیم، ولی اگر امروز مسئله ازدواج موقت در کانون توجه قرار گرفته است به خاطر آنست که ازدواج دایم در اولویت سیاست‌های کشور ما در حوزه اجرا نبوده و قوانین تسهیل ازدواج جوانان در اجرا مورد بی‌توجهی قرار گرفته است.

ازدواج موقت مسئولیت‌آور نیست و تنوع در آن وجود دارد

وی با تأکید بر این‌که اگر نظام در این رابطه به بحث ازدواج موقت روی بیاورد، این جریان را بدتر خواهد کرد، تشریح کرد: چراکه ازدواج موقت مسئولیت‌آور نیست و تنوع در آن وجود دارد، آن هم با رویکرد فقه امامیه؛ شهید در لمعه عبارتی دارد: «و اما المتعة فلاحصر له»؛ یعنی «اما متعه هیچ محدودیتی ندارد».

سپس سوزنچی در نقد این دیدگاه گفت: البته دیدگاه شهید برای زمان گذشته است و چه کسی گفته فقه امامیه حرفی است که شهید در هزار تا پانصد سال قبل گفته است؛ فقه ما پویاست.

سیاست تشویقی ابداً نباید به سمت ازدواج موقت برود

هدایت‌نیا نیز به تشریح موضع خود پرداخت و گفت: تئوری ازدواج موقت با آن بیان و قرائتی که امروز در فقه شیعه به رسمیت شناخته شده است، نه تنها مشکل را حل نمی‌کند که خراب هم خواهد کرد؛ چراکه قرائتی از ازدواج موقت وجود دارد که بهتر است آن را تجویزی مردانه بدانیم. شهید در عبارت لمعه به صراحت می‌گوید: «و اما المتعه فلاحصر له» استدلال نیز آنست که آیه «مثنی و ثلاث و رباع…»، ویژه نکاح دایم است؛

این رویکرد غالب فقهی است. شهیدثانی در شرح لمعه، زیر این عبارت می‌نویسد که این نظر مبتنی بر روایاتی ضعیف است. سؤال من اینست که آیا شما می‌فرمایید ازدواج دایم و موقت، هر دو مشمول این آیه است؟؛ یعنی مرد در انتخاب همسر، چه موقت و چه دایم، باید عدد و شرط را رعایت کند، در غیر این صورت نباید به سمت همسر دوم برود؟

اتفاقی که امروز در جامعه ما افتاده این است که به جای این‌که مجردها به سمت این جریان بروند، متأهل‌ها می‌روند. بله اگر عبارت شهیدثانی را در چارچوب اصل عفاف تعریف کنیم، طبیعتاً در جاهایی که اصل عفاف نیست و حلال در دسترس است، معنای دیگری پیدا می‌کند. لذا سیاست تشویقی نظام ابداً نباید به سمت ازدواج موقت برود؛ که اگر برود، قطعاً با خانواده در تعارض است.

نگرانی ما اینست که ازدواج موقت به‌عنوان یک راهکار موقت جای ازدواج دایم به‌عنوان راهکار دایم را بگیرد و خواهد گرفت

وی نتیجه‌گیری کرد: به نظر من اصل ازدواج موقت و تأثیر آن به‌عنوان یک راه‌حل، غیرقابل انکار است، ولی اگر بخواهد سیاست تشویقی باشد، آن هم با این قرائتی که بیان شد، مشکلاتی را به دنبال دارد. نظریه شهیدثانی هم می‌تواند نظریه مورد توجهی باشد که در بحث عفاف مؤثر است و می‌تواند در مسایل کلان خانواده مؤثرتر باشد.

نگرانی ما اینست که ازدواج موقت به‌عنوان یک راهکار موقت جای ازدواج دایم به‌عنوان راهکار دایم را بگیرد و خواهد گرفت؛ چراکه اکثر جوانان با موانع مختلفی سر راه ازدواج مواجه‌اند. آیا در این شرایط درست است که نظام به جای برداشتن موانع، به سمت تسهیل ازدواج موقت برود؟ من این را درست نمی‌دانم. ما در تجویزهای خودمان باید جامع‌نگری داشته باشیم، یعنی همان‌طور که می‌خواهیم این مسئله را حل کنیم، تأثیر این راه‌حل را در ابعاد دیگر هم ببینیم.

ازدواج موقت به تنوع‌طلبی جنسی نیز مشروعیت می‌بخشد

عضو هیئت علمی‌ گروه فقه و حقوق پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی ادامه داد: ازدواج موقت به تنوع‌طلبی جنسی نیز مشروعیت می‌بخشد؛ چراکه هیچ‌جا نیامده اگر یک نفر همسر دارد، دایم یا موقت، جایز نیست ازدواج کند؛ و جوانی که چنین تجربه‌ای داشته باشد، مکرر به دنبال آن است؛ مگر این‌که آیین‌نامه‌هایی وجود داشته باشد و آن را ضابطه‌مند کند.

اساساً ازدواج موقت راهکار فضای بحران است و نه راهکار معمولی

سوزنچی در پاسخ گفت: این مسئله زوایای بسیار متعدد دارد و باید تمام زوایا را جلوی روی خود گذاشت و بعد دید راه‌حل چیست. من اصلاً طرفدار این‌که نظام باید مشوق ازدواج موقت باشد، نیستم، اما تشویق، غیر از تسهیل است.‌ تسهیل به معنای برداشتن موانع است. اول به لحاظ فقهی بگویم که ما در فقه یک فتوا داریم و یک حکم؛ این مسئله بسیار دقیقی است. فتوا، حکم کلی است؛ مثل این‌که نماز صبح دو رکعت است. حکم، وقتی است که در شرایط خاص فقیه وارد می‌شود و مثلاً می‌گوید: الیوم استعمال توتون و تنباکو حرام است؛ ممکن است فردا حلال باشد یا قبلش هم.

وی ادامه داد: من می‌گویم اساساً ازدواج موقت راهکار فضای بحران است و نه راهکار معمولی. ازدواج دایم، حکم اولی است؛ یعنی اساس اینست که این‌طور باشد، اما اگر اساس پیش نیامد، چه کار باید کرد؟ یک راهکارهای درازمدت جدی وجود دارد که من هم به آن قایلم، اما لزوماً اقتصادی نیست. این یک اشتباه اساسی است که ما انجام می‌دهیم؛ این‌که به همه جوانان پول بدهیم، جوان ۱۸ ساله نمی‌رود، ازدواج کند.

چون در فرهنگ‌سازی ما به مخاطب القا می‌کند تا لیسانس نگیری نمی‌توانی ازدواج کنی. پس ما باید برای حل مسئله، ابتدا راهکارها را جلوی رویمان بگذاریم. راهکارهای درازمدت در نظام آموزشی، راهکارهای درازمدت در نظام حقوقی؛ راهکار حقوقی تنها تنبیه نیست، بلکه در بسیاری موارد، تسهیل فضاست که ما کارکردهای تسهیل فضا را اغلب نادیده می‌گیریم. کارکرد حقوق اینست که در یک جا چیزی را ممنوعه می‌کند تا ثمره آن را در جایی دیگر ببیند. مثال واضحش در ولد زناست؛ احکام ولد زنا هدف اصلی‌اش مجازات ولد زنا و زناکار نیست، هدف اصلی‌ آن جلوگیری از شکل‌گیری رایج فحشاست. این احکام در فضای عادی کاملاً نامعقول است.

من می‌خواهم حکم ازدواج موقت را بگویم نه فتوای آن را/ فضای روایات کاملاً از سنخ حکم است نه از سنخ فتوا

نویسنده کتاب جنسیت و دوستی با بیان این‌که در این بحث باید دید که آیا مشروعیت این امر قبول است یا خیر؟، اظهار داشت: اگر مشروعیت آن قبول است، باید این مشروعیت را جدی گرفت. به نظر من شما وارد فضای روایات شدید؛ درحالی‌که فضای روایات کاملاً از سنخ حکم است نه از سنخ فتوا. در زمان امام صادق (ع)، ایشان به هرکه می‌رسیدند می‌فرمودند که ازدواج موقت کن. طرف می‌گفت زن دارم. امام می‌فرمود ایرادی ندارد، ازدواج موقت کن.

در زمان امام کاظم (ع)، امام (ع) از این کار جلوگیری می‌کنند. باز در زمان امام رضا(ع)، ایشان علی بن یقطین را مؤاخذه می‌کنند که چه کسی به تو گفته است ازدواج موقت کنی؟ مسئله اینست که ما زمانی اصل فتوا را داریم، زمانی حکم را داریم. در حقیقت “جایز” غیر از اینست که بروید و این کار را انجام دهید، اما باید دید بعد از این‌که مجاز است،‌ حکم چیست؟ من می‌خواهم حکم ازدواج موقت را بگویم نه فتوای آن را؛ فتوای آن را که همه می‌دانند.

یعنی می‌خواهم بگویم در شرایط اجتماعی امروز چگونه مدیریتی انجام دهیم که مسئله روابط دختر و پسر محدود شود؟ برخلاف آن‌چه فرمودید، اصلاً ازدواج موقت بحث روابط آزاد نیست؛‌ چرا فقط از زاویه مرد به ازدواج موقت نگاه می‌کنید؟ از زاویه زن هم نگاه کنید؛ از زاویه زن که قطعاً آزاد نیست،‌ محدود است و تنها با یک نفر است. از طرف دیگر ازدواج موقت قطعاً ‌با خانواده سازگار نیست.

باید قبح ازدواج موقت را برداشت نه این‌که به آن تشویق کرد

وی ادامه داد: فیلم می‌سازند به اسم او یک فرشته بود. بزرگ‌ترین اشتباه و گناه فرد آن بود که شیطان به او می‌گفت ازدواج موقت کن. دارند تشویق می‌کنند هرکار می‌خواهی بکن، صیغه نکن؛ درحالی‌که باید قبح این قضیه را برداشت، نه این‌که به آن تشویق کرد. در حقیقت به نظر من باید عناصر قبح‌ساز در زمینه ازدواج موقت را برداریم؛

درحالی‌که ما درجه حرمت عناصر حلال را به شدت بالابرده‌ایم. نیازی نیست که بگوییم این کار را انجام بده، بلکه باید واقعیت را نشان داد و قبح را از بین برد. در زمان امام صادق(ع) ایشان می‌فرمایند من در همه چیز تقیه می‌کنم، الا در متعه. امام کاظم(ع) می‌گویند این جریان تمام شد، مهم قبح ازدواج موقت بود که خوشبختانه شکسته شد.

چه کسی گفته است که ازدواج موقت بی‌مسئولیتی است؟

این استاد دانشگاه با بیان این‌که ما باید وضعیت جامعه را در نظر بگیریم و ببینم با چه عناصر اجتماعی می‌توان وضعیت فرهنگی را تغییر داد که روابط آزاد به مسئله محدود مسئولیت‌دار ازدواج موقت تبدیل شود، گفت: چه کسی گفته است که ازدواج موقت بی‌مسئولیتی است؟ شما وقتی ازدواج موقت می‌کنید مادامی که در زمان آن هستید، در گرو مسئولیتید؛ یعنی بنای ازدواج موقت بر بچه‌دارنشدن است، اما اگر بچه‌دار شدید شرعاً پدر و مادر هستید و مسئولیت دارید، اما با مسئولیت‌های کمتر. همین الان در فضای روابط آزاد بین روابط آزاد، با دوستی فرق می‌گذارند و می‌گویند سه تا دوست‌دختر یا پسر دارم، اما روابط آزادش با دویست نفر است؛‌ یعنی خودشان عرف‌هایی را گذاشته‌اند. ما هم بیاییم و بگوییم این دوستی که می‌گویید در فضای اسلامی یک معنایی دارد،؛ معنایش به این گشادی و دل‌بخواهی که شما تعریف می‌کنید، نیست.

وی با بیان این‌که من فقه را همان نظر امام خمینی (ره) می‌دانم، تشریح کرد: در این نگاه، فقه تئوری اداره جامعه است؛ از گهواره تا گور. فقه آرای شهید اول و ثانی نیست. فقیه باید فتوا بدهد و حکم. تمام تئوری ولایت فقیه اینست که فقیه می‌خواهد حکم بدهد و حکم یعنی در شرایط مختلف زمان و مکان بگوییم امروز باید این کار را کرد؛ ولو در طول تاریخ حلال بوده باشد یا خیر؛‌ یعنی فقه ما یک مدیریت اجتماعی است. چرا ما به این مسئله قائل نیستیم؟

انسان‌ها باید تصمیم بگیرند، تصمیم معقول بگیرند، مسئولیت‌پذیرانه تصمیم بگیرند/ این در سیستم ما نیست

حکمت‌نیا در ادامه نشست و در ادامه مباحث قبلی خود گفت: ما یک تفاوت فرهنگی داریم و محل نزاع فرهنگی ما اینست که غرب می‌گوید خانواده، ما هم می‌گوییم خانواده. بحث ما بر سر برقراری روابط رضایت‌مندانه است که غرب می‌گوید آزاد؛ چون رضایت است. ما می‌گوییم رضایت شرط لازم است، ولی شرط کافی نیست. ما می‌گوییم رضایت عنصر ضروری است؛‌ آن‌ها می‌گویند عنصر کافی است.

وی ادامه داد: اگر مدیریت نکنیم یا باید وارد حوزه اباحه شویم و یا در مسیر غرب گام برداریم. این ادبیات غرب است که جا افتاده است. بحث بر سر آنست که این اختلاف اساسی را چه کنیم؟ برویم به سمت بحث ازدواج دایم که به صورت یک سازمان است و سعی کنیم اگر ۳۰ درصد است، تبدیل به ۸۰ درصد کنیم؟ این به لحاظ سیاست‌گذاری خوب است، اما بحثی که مطرح می‌شود اینست که ریشه مشکل کجاست؟ ما سیستم‌مان سیستم تقویت اراده نیست؛ ما حکم را قبول داریم،‌ فتوا را هم قبول داریم، اما می‌گوییم باید سیستم آموزش و پرورش و فرهنگ اجتماعی‌مان دو عنصر داشته باشد: انسان‌ها می‌توانند تصمیم بگیرند، تصمیم معقول بگیرند، مسئولیت‌پذیرانه تصمیم بگیرند. این در سیستم ما نیست و چوب آن را می‌خوریم.

مسئولیت در مقابل آزادی را درست آموزش نمی‌دهیم/ بیاییم تمام حرف اسلام را بزنیم

این استاد دانشگاه با بیان این‌که نباید اقتضائات زمانه را با تصمیمات شخصی اشتباه کرد، گفت: ما حوزه آزادی‌ها را درست مشخص کنیم، اما مسئولیت در مقابل آزادی را درست آموزش نمی‌دهیم و این راهکار درازمدت است. چرا نمی‌گوییم ازدواج موقت یعنی محدودیت؟ باید قبول کرد که مسئولیت دارد؛ مسئولیت به معنای حقوقی. ما باید درست آموزش دهیم، اما نصف حرف اسلام را می‌زنیم و نصف آن را نمی‌زنیم. من می‌گویم بیاییم تمام حرف اسلام را بزنیم و بعد توانایی مدیریت زندگی‌شان را به آن‌ها بدهیم. ما توانایی مدیریت زندگی افراد را به آن‌ها نداده‌ایم.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی تأکید کرد: من می‌گویم دایم و موقت، کوتاه‌مدت و درازمدتش تفاوتی ندارد؛ سیستم باید حوزه آزادی‌هایش را درست مشخص کند، تقویت اراده کند، و آزادی مسئولانه را به افراد آموزش دهد. در نتیجه سیاست‌گذار باید مدیریت اراده کند، چارچوب حلال و حرام‌ها را بیان کند، لوازم و ضرورت‌ها را بگوید؛ یعنی ما باید در این‌جا انواع مدل‌ها را پیشنهاد بدهیم. مثلاً در شروط ضمن عقد، انواع شروط را به مردم ارایه دهیم و راهنمایی کنیم، نه این‌که تنها ده مورد را بگوییم. این قالب‌های ارشاد به اراده است، نه حکم.